5-Mavzu. Firmaning raqobatbardoshligi tahlili

Sof
monopoliya
Bitta
Noyob, o'rin
bosuvchi
tovar yo'q
Sezilarli
Narx ustidan
nazorat yo'q
Tor doirada bor
Tarmoqqa kirish
Juda oson
Nisbatan oson
Ma'lumot olish
imkoniyati
Ma'lumot olish
imkoniyati
hamma uchun
teng
Ma'lum
cheklashlar
mavjud
O'tib
bo'lmaydigan
to'siqlar
mavjud
Ma'lum
cheklashlar
mavjud
Raqobat dinamikasi. Raqobatchi kuchlarni tahlil qilishni yakunlar ekanmiz,
shuni ham qayd qilib o'tish mumkinki, bozor kuchi va potensial daromad bozordagi
vaziyatga qarab juda keng diapazonda o'zgarib turishi mumkin.
Daromad potensiali juda kichik bo'lganda va aksincha, juda yuqori bo'lgan
holatlarni ko'rib chiqamiz. Birinchi holatda quyidagi vaziyat vujudga keladi:
-tovar bozoriga kirish erkin bo'ladi;
-mijozlar va etkazib beruvchilarga nisbatan bozordagi firmalar hech qanday
savdolashish imkoniyatiga ega bo'lmaydilar;
-raqobatchi firmalar juda ko'p bo'lganligi tufayli raqobat cheklanmagan
bo'ladi;
-barcha tovarlar bir-biriga o'xshash bo'lib, o'rinbosar tovarlar ham juda ko'p
114

---

bo'ladi.
Bu iqtisodchilar uchun juda qadrli bo'lgan mukammal raqobatning shaklidir.
Daromad potensiali juda yuqori bo'lgan ikkinchi holat uchun esa, vaziyat mutlaqo
teskari bo'ladi:
-yangi raqobatchilarning kirib kelishiga yo'l qo'ymaydigan qudratli to'siqlar
mavjud bo'ladi;
-raqobatchilar bo'lmaydi yoki ular juda kam va kuchsiz bo'ladi;
-xaridorlar o'rinbosar tovarlarga murojaat qila olmaydilar;
-xaridorlar bosim ko'rsata olmaydilar va narxning pasaytirilishiga erisha
olmaydilar;
-etkazib beruvchilar yuqori xarajatlarning tan olinishiga erishish uchun bosim
ko'rsata olmaydilar.
Firma uchun mukammal bo'lgan ushbu vaziyatda firma bozorda o'ta yuqori
mavqega ega bo'ladi. Hayotiy voqelikda uchraydigan haqiqiy bozor vaziyatlari esa
ushbu ikki holatning oralig'ida joylashadi va raqobatchi kuchlarning o'zaro ta'siri
goh u, goh bu vaziyatga tomon yaqinlashib turadi.