5-mavzu: gaplarning tasnifi reja

So‘roq gap. So‘zlovchiga noma’lum bo‘lgan biror voqea-hodisa, harakat-hodisa, belgi haqidagi so‘roqni ifoda qiluvchi gaplar so‘roq gap deyiladi: Bu to‘qaylar hali o‘zlashtirilmagan ekan-da, opa? (H. G‘ulom).
So‘roq gaplarda quyidagilar ifoda qilinadi:
1) Sof so‘roq: Mashg‘ulot boshlandimi? Qachon safarga boramiz?
So‘roq gaplarda so‘roq bilan bir qatorda taajjub, gumon, shubha anglatilishi ham mumkin: Nahotki, institutda ta’lim olayotgan kishi intizomsizlik qilsa? («Sharq yulduzi»).
2) Ritorik so‘roq. Bunda so‘roq mazmunidan uning mazmuni anglashilib turadi. Bunday gaplar emosional nutq uchun uslubiy vosita bo‘lib xizmat qiladi: Xalq orzusini amalga oshirishdan kattaroq baxt bormi! (Oybek).
3) So‘roq-buyruq. Bunda so‘roq-byruq ottenkasiga ham ega bo‘ladi: Tez-tez yurmaysanmi?
So‘roq gaplar quyidagi vositalar bilan tuziladi:

1. 
   So‘roq yuklamalari (-mi, -chi, -a, -ya) yordami bilan: Maxfiy bo‘lmasa, mazmunini bilishim mumkinmi? («Sharq yulduzi»).
   
2. 
   Nahot, nahotki yuklamalari bilan: Nahotki, bugun yomg‘ir yog‘sa?
   
3. 
   So‘roq olmoshlari yordamida: Sportda kimlar g‘olib chiqdi?
   
4. 
   So‘roq intonatsiyasi yordamida. Bunda intonatsiya ko‘tariluvchi, pasayuvchi, ko‘tariluvchi-pasayuvchi xarakterida bo‘ladi. So‘roq gap ko‘tarluvchi intonatsiya bilan aytilganda mantiqiy urg‘u olgan bo‘lak gap oxirida bo‘lib ohang ko‘tarilib boradi: Bugun qor yog‘adi?
   

So‘roq gap pasayuvchi intonatsiya bilan aytilganda, mantiqiy urg‘u olgan bo‘lak gap boshida kelib, ohang pasayib boradi: Hammasidan xabarimiz bor? («Sharq yulduzi»).
So‘roq gap ko‘tariluvchi-pasayuvchi intonatsiya bilan aytilganda, mantiqiy urg‘u olgan bo‘lak gap ichida keladi. Ohang bungacha ko‘tarilib, keyin pasayadi: Hammasidan xabarimiz bor? («Sharq yulduzi»).
So‘roq gap so‘roq olmoshlari, so‘roq yuklamalari yordamida hosil bo‘lganda, so‘roq intonatsiyasi ta’kidlanish zarur bo‘lgan bo‘laklarda ko‘tariladi: Qachon? U nima dedi: -Hol so‘radi?
So‘roq gaplar oxiriga yozuvda so‘roq belgisi qo‘yiladi. Ritorik so‘roq gaplar oxiriga so‘roq va undov belgilari qo‘yiladi.
So‘roq gaplar ko‘proq dialogik nutq uchun xarakterlidir.