5-Mavzu: Sanoat tarmoqlari korxonalarining aylanma fondlari Reja

Aylanma
mablag‘larni
yuklanish
koeffitsienti
aylanish
koeffitsientiga teskari bo‘lgan qiymatdir. U sotilgan har 1 so‘m mahsulotga 
sarflangan aylanma mablag‘larni tavsiflaydi hamda quyidagi formula asosida 
hisoblab topiladi:
K
yu
 q S
a
: R
m
 
 
Bir marta aylanish davomiyligi kunlarda o‘lchanadi hamda shu davrdagi kunlar 
sonini aylanish koeffitsientiga nisbati orqali quyidagi formula asosida hisoblanadi:
T q D : K
a
Bu yerda:
D - shu davrdagi kunlar soni (360, 90).
Aylanma mablag‘larning to‘liq aylanish muddati qanchalik kichik yoki bu 
aylanishlar soni qanchalik ko‘p bo‘lsa, aylanma mablag‘lar shunchalik kam talab 

---

qilinadi va aksincha, aylanma mablag‘lar qanchalik tez aylanishda bo‘lsa, 
shunchalik samarali ishlatiladi.
Bugungi kunda aylanma mablag‘larda, ayniqsa, korxonalarning 
moddiytovar boyliklarida band bo‘lgan yirik miqdordagi pul mablag‘lari ularning 
to‘liq saqlanishiga e’tibor qaratish, ulardan maqsadlarga muvofiq va samarali 
foydalanish, shuningdek, ularning aylanishini tezlashtirishni talab qiladi. 
Korxonalar oldiga qo‘yilgan vazifalarni bajarish quyidagilarni amalga oshirishni 
talab qiladi:
* 
fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini keng qo‘llash;
* 
ishlab chiqarishning barcha jarayonlarida ilmiy jihatdan asoslangan 
norma va normativlar tizimini yaratish;
* 
korxonalarni uzoq muddatli xo‘jalik aloqalari yuritishga o‘tkazish va 
kooperatsiya qilishni rivojlantirish;
* 
mahsulotlar, moliyaviy, moddiy va kuch-quvvat resurslarining sifat 
balansini tuzish;
* 
boshqarish tizimini tashkil etishning va rag‘batlantirishning optimal 
shakllarini qo‘llash.
Aylanma mablag‘larning aylanishini tezlashtirish uchun kurashda har bir 
korxona ularning ishlab chiqarish va muomalada bo‘lish muddatini qisqartirishga 
erishishi zarur. Gap shundaki, aylanma mablag‘larning muomala sohasida sekin 
harakatlanishi korxonaning bu vositalardan ishlab chiqarishda foydalanishda 
erishgan yutuqlarini yo‘qqa chiqarishdan tashqari, ularning umumiy aylanishini 
ham sekinlashtirishi mumkin. Shu sababli tayyor mahsulotni iste’molchiga 
yetkazib berishni tezlashtirish yoki mahsulotni realizatsiya qilish muddatini 
qisqartirish ham aylanma mablag‘larning aylanishini tezlashtirishning muhim 
yo‘li hisoblanadi.
Aylanma mablag‘larning aylanishini tezlashtirish samarasi, ulardan 
foydalanishni yaxshilash tufayli kamroq iste’mol qilinishi yoki qisman ozod 
qilinishida aks etadi. Aylanma mablag‘lar mutlaq yoki nisbiy ozod qilinishi 
mumkin.