5-Mavzu: Sanoat tarmoqlari korxonalarining aylanma fondlari Reja

Aylanma fondlarning 
guruh va elementlari 
Butun 
sanoat 
Qora 
metallur 
giya 
Mashin
a-sozlik 
Energ 
yetika 
Engil 
sanoat 
Oziqovqat 
sanoati 
1. 
Ishlab 
chiqarish 
zahiralari - jami 
70,2 
65,0 
55,3 
98,3 
90,0 
78,8 
Jumladan: 
xom ashyo va asosiy 
materiallar, yarim tayyor 
mahsulotlar
46,2 
23,8 
37,5 
- 
76,7 
52,2 
Yordamchi materiallar 
6,6 
11,0 
2,3 
24,1 
5,7 
6,1 
Yoqilg‘i 
1,7 
2,0 
0,7 
37,4 
0,5 
1,6 
Ta’mirlash uchun ehtiyot 
qismlar 
3,9 
11,0 
2,0 
23,0 
1,7 
2,0 
Qadoqlash va o‘rov materiallari 
3,0 
0,5 
0,6 
0,6 
1,2 
11,3 
Instrumentlar, xo‘jalik asboblari 
va qimmat 
bo‘lmagan, tez eskiruvchi 
boshqa predmetlar 
9,8 
16,7 
12,2 
19,5 
3,2 
5,6 
2. Tugallanmagan ishlab 
chiqarish va korxonada 
tayyorlangan yarim tayyor 
mahsulotlar 
24,0 
18,3 
42,2 
0,5 
9,8 
19,5 
3. Kelgusi davr xarajatlari va 
boshqa mehnat 
predmetlari 
5,8 
16,7 
2,5 
1,2 
0,2 
1,7 
Jami aylanma ishlab 
chiqarish fondlari 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
Aylanma fondlar tuzilmasi nafaqat sanoatning turli tarmoqlarida, hattoki bir 
tarmoq va bir korxonaning o‘zida ham farqlanadi. Bunday farqlanishga turli 
xildagi xom ashyo va materiallar, ishlab chiqarish texnologiyasi va texnikasidagi 
farqlar, korxonalarning geografik joylashuvi, ishlab chiqarishning tashkil etilishi 
va mehnat taqsimoti, moddiy-texnika ta’minoti sabab bo‘lishi mumkin.
Korxonalar aylanma mablag‘lari tarkibi va tuzilmasiga xo‘jalik yuritish 
qobiliyati va uning samaradorligiga rioya qilish qoidalari katta ta’sirko‘rsatadi. 
Ya’ni korxona ishlab chiqarish zahiralarini va aylanma mablag‘larning 

---

ta’minlanganligini haddan tashqari oshirishga intilmasligi zarur. Amaliyotning 
guvohlik berishicha, bu, resurslarning halok bo‘lishiga va sun’iy tanqislikning 
yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi. Shu sababli xom ashyo va materiallarni 
sarflashning texnologik normalariga rioya qilish, ularni saqlashni to‘g‘ri yo‘lga 
qo‘yish, chiqitlar va yo‘qotishlarni kamaytirish, zamonaviy va arzon 
materiallardan foydalanish katta ahamiyat kasb etmoqda. Biroq arzon 
materiallardan foydalanish doim ham korxona imkoniyatlari va xohishidan kelib 
chiqavermaydi va tashqi muhit, birinchi o‘rinda ishlab chiqarishdagi hamkorlar, 
bahoni shakllantirish, umumiy iqtisodiy barqarorlik va boshqa omillar bilan ham 
bog‘liq bo‘ladi.
Korxona iqtisodiyotiga aylanma mablag‘larning tarkibi va tuzilmasidan 
tashqari, ularni ishlab chiqarish, takror ishlab chiqarish va muomalaning turli 
bosqichlarida izlab topish katta ta’sir ko‘rsatadi. Aylanma mablag‘larning to‘liq 
aylanishi uch bosqichdan iborat bo‘lib, bu jarayonda mahsulot ishlab chiqariladi 
va sotiladi.