5-Mavzu: Sanoat tarmoqlari korxonalarining aylanma fondlari Reja

Birinchi 
bosqichdaaylanma 
mablag‘lar pul shaklidan moddiy 
boyliklarning ishlab chiqarish zahiralariga aylanadi, ya’ni pul - tovar
(DT).
Ikkinchi bosqich ishlab chiqarish, yani mahsulotni tayyorlash jarayonini 
o‘z ichiga oladi. Bu bosqichda aylanma mablag‘lar va birinchi o‘rinda aylanma 
fodlar tugallanmagan ishlab chiqarish va yarim tayyor mahsulotlar holiga 
keltirilib, tovar shaklini oladi (T).
Uchinchi bosqichda aylanma mablag‘lar tovar mahsuloti shaklida 
muomalaga kiritilib, sotiladi va yana pul shaklini oladi (T-P).
Shu tariqa aylanma mablag‘lar barcha bosqichlardan o‘tib, to‘liq aylanishni 
amalga oshirishini quyidagi tarzda aks ettirish mumkin:
1-bosqich - pul-tovar (P-T);
2-bosqich - ishlab chiqarish (I.Ch); 3-
bosqich - tovar-pul (T-P).
Shuni qayd qilib o‘tish muhimki, korxonaning aylanma mablag‘lari bir 
vaqtning o‘zida uchala bosqichda ham pul mablag‘lari, ishlab chiqarish zahiralari, 
tugallanmagan ishlab chiqarish, yarim tayyor va tayyor mahsulotlar ko‘rinishida 
mavjud bo‘lishi mumkin. Korxonaning aylanma mablag‘lari harakati ma’lum bir 
iqtisodiy qonunlar asosida ishlashi hamda ulardan ishlab chiqarish va takror ishlab 
chiqarishning barcha bosqichlarida oqilona foydalanishni ko‘zda tutishi ham 
muhim ahamiyat kasb etadi. Bu qonunlardan va aylanma mablag‘lardan 
foydalanish qoidalaridan chetga chiqish aylanma mablag‘larning yetishmasligiga 
yoki samaradorlikning pasayishiga olib kelishi mumkin.
  
3. Korxona aylanma fondlar elementlarini tejash.  

---

Shakllanish manbaiga ko‘ra, aylanma mablag‘lar xususiy va qarzga olingan 
turlarga bo‘linadi.
Xususiy aylanma mablag‘lar doimo korxona ixtiyorida bo‘lib, xususiy 
resurslar, asosan foyda hisobiga shakllanadi. Korxonaning xususiy aylanma 
mablag‘lari qatoriga ish haqi bo‘yicha qarzlar, ta’minotchilar yoki hamkorlar 
qarzlari, buyurtmachilarning tayyorlangan mahsulot uchun to‘lagan pullari 
kabilarni kiritish mumkin. Bu mablag‘lar xususiy mablag‘larga tenglashtirilgan 
mablag‘lar yoki korxonaning barqaror passivlari deb ataladi.