5-Mavzu: Sanoat tarmoqlari korxonalarining aylanma fondlari Reja

Mutlaq ozod qilish korxonaning aylanma mablag‘larga bo‘lgan ehtiyojini 
kamaytirishni tavsiflaydi hamda mavjud resurslardan ratsional foydalanishga oid 
turli tashkiliy-texnik chora-tadbirlar hisobiga amalga oshiriladi.
Misol. Korxona aylanma mablag‘larining o‘rtacha miqdori 2020 yilda 100 
mln so‘mni tashkil qiladi. 2021 yilda ishlab chiqarish hajmini o‘zgartirmaganholda 
90 mln so‘m miqdorida ehtiyoj rejalashtirilmoqda. Bu holda asosiy vositalarning 
mutlaq ozod qilinishi 10 mln so‘mni tashkil qiladi.
Nisbiy ozod qilish aylanma mablag‘lari hajmining o‘zgarishi hamda 
sotilgan mahsulot hajmining o‘zgarishini aks ettiradi. Uni aniqlash uchun hisobot 
yilida aylanma mablag‘larga ehtiyojni, mahsulotni mazkur davr mobaynida sotish 

---

bo‘yicha haqiqiy aylanish hamda o‘tgan davrdagi aylanishni (kunlarda) inobatga 
olgan holda hisoblash zarur. Ular o‘rtasidagi farq ozod qilingan vositalar 
miqdorini beradi.
Misol. Korxonada 2020 yilda sotilgan mahsulot qiymati 360 mln so‘mni, 
2021 yilda esa 400 mln so‘mni tashkil qilgan. Aylanma mablag‘larning o‘rtacha 
qoldig‘i 2020 yilda 100 mln so‘m, 2021 yilda esa 95 mln so‘mni tashkil qilgan. 
Aylanish muddati 2020 yilda 100 kun (100x360:360). 2021 yilda aylanma 
mablag‘larga ehtiyoj 111 mln so‘m (400x100:360). 2020 yilda aylanma 
mablag‘larning o‘rtacha qoldig‘i 95 mln so‘mni tashkil qilganini hisobga oladigan 
bo‘lsak, vositalarning nisbiy ozod qilinishi 16 mln so‘mni (111 - 95) tashkil etadi.
Nazorat va muhokama uchun savollar  
1. Aylanma mablag‘lar ishlab chiqarish aylanma fondlaridan qanday farq qiladi?
2. Aylanma mablag‘larni tashkil qiluvchi asosiy elementlar qaysilar?
3. Aylanma mablag‘lar tuzilmasi deganda nima tushuniladi? Qaysi omillar uning 
o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatadi?
4. Qaysi ko‘rsatkichlar ishlab chiqarish aylanma fondlari va aylanma 
mablag‘lardan foydalanish darajasini tavsiflaydi?
5. Qaysi omillar aylanma mablag‘larning aylanish darajasiga ta’sir ko‘rsatadi?
6. Korxonaning normativ bazasi deganda nima tushuniladi?
7. Korxonaning normativ bazasini mukammallashtirish qanday ahamiyatga ega?
8. Korxonada mahsulotning material sig‘imini kamaytirish qanday ahamiyat kasb 
etadi?
9. Aylanma mablag‘larni normalashtirishning mohiyati va ahamiyati qanday?
10.Korxonada mahsulot material sig‘imini kamaytirishning asosiy yo‘llari va 
yo‘nalishlari qanday?