5-mavzu. XIX asr oxiri XX asr boshlarida buxoro amirligi va xiva xonligidagi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayot reja

1879 yilda 600 ga yaqin g’alayonchi Farg’ona viloyat boshqarmasi binosini qurshab olib, harbiy gubernatordan Marg’ilon tumanidan olinayotgan soliqlarni kamaytirishni talab qiladi. G’alayonchilar avzoidan cho’chigan, vaziyatning jiddiyligini anglagan viloyat harbiy gubernatori bo’lajak katta janjalning oldini olish maqsadida xalqqa yon bosib, ularning talablarini o’rganib chiqishga va’da beradi va g’ayriqonuniy soliq yig’uvchilarni aniqlab, ularni ishdan chetlashtirishga majbur bo’ladi.
1880-1883 yillarda mustamlakachilik zulmiga qarshi qator chiqishlar bo’lib o’tdi. Xo’jand, O’ratepa, Namangan, O’sh va Chusda ko’tarilgan qo’zg’olonlar bunga misol bo’la oladi. Manbalarda 1885-1892 yillarda Farg’ona viloyatida xalqning 205 marta siyosiy chiqishlari, harakatlari ko’tarilgani qayd etilgan. Farg’onadagi vaziyatdan cho’chigan viloyat harbiy-gubernatori Vrevskiy aholidan ko’z-quloq bo’lib turish uchun Markaziy hukumatga maxfiy siyosiy polisiya xizmatini tashkil etish taklifini ilgari so’radi. U Farg’ona viloyatining har bir tumanida maxfiy ayg’oqchilar tarmog’ini vujudga keltirish uchun o’z ixtiyoridagi mablag’dan foydalandi. O’lkaning oliy harbiy-siyosiy doiralari tobora kuchayib borayotgan norozilik to’lqinini pasaytirish uchun ta’sirchan vosita izlay boshladi. qurolli kuchlar va polisiya xizmatini kuchaytirish tadbirlari uchun bir yilda 5,5 mln. so’m sarflanardi. Holbuki, undan ham muhim hisoblangan temir yo’l uchun bor yug’i 190 000 so’m ajratilganini hisobga olsak chor hukumatining xalq harakatidan naqadar xavotirga tushgani aniq bo’ladi.
XIX asr oxiri - XX asr boshlariga kelib, Turkistonda millat taqdiriga tahdid soluvchi o’ta qaltis va og’ir ichki tarixiy muhit paydo bo’ldi. Bir tomondan, Rossiya imperiyasi musatamlakachiligi siyosiy jihatdan mustahkamlandi. Mustamalka va zo’ravonlikka mo’qqasidan ketgan mustamlaka to’zim esa, endi o’z mafkurasini singdirish orqali ma’naviy ustunlikka ham ega bo’lishi uchun mahalliy xalqni ruslashtirish kabi shovinistik siyosatni kuchaytirdi. Uchinchidan, umuman musulmon mutaassibligi (konservatizm va bid’at) kuchaydi. Millatning ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy ahvoli hamda ma’naviyati tubanlashdi.