5-Tema. Berilgenler bazası basqarıwınıń texnikalıq tiykarları. Joba

Maǵlıwmatlar bazası - maǵlıwmatlar bankiniń eń zárúrli strukturalıq bólimi 
esaplanadı. Ulıwma halda maǵlıwmatlar bazalarına keyingi túsinikti keltiriw 
múmkin. Maǵlıwmatlar bazası - zárúrli informaciyanı operativ alıw hám 
modifikatsiyalaw, informaciyanıń minimal artıqmashlıǵı, ámeliy programmalarǵa 
baylanıslı emesligi, izlew usılınıń ulıwma basqarılıw múmkinshiliklerine iye, úlken 
muǵdardaǵı 
qosımshalar 
ushın 
paydalanıw 
múmkinshilikleri 
menen 
xarakteristikalanıwshı óz-ara baylanıslı maǵlıwmatlar jıyındısı bolıp tabıladı. 
Maǵlıwmatlar bazasın qóllaw tómendegi múmkinshiliklerdi beredi: 

sorawlar kompleksin ámelge asırıwdı ápiwayılastırıw; 

saqlanılıp atrırlǵan maǵlıwmatlardıń artıqsha ekenligin kemeytiw; 

informaciya texnologiyalarınan paydalanıw nátiyjeliligin asırıw; 

maǵlıwmatlar aktuallıǵın támiyinlew; 

---


amaliy 
programmalardı 
ózgertirmesten 
maǵlıwmatlardı 
ózgertiw; 

maǵlıwmatlar strukturasınıń qatańlıǵın saqlaw. 
Maǵlıwmatlar bazasın nátiyjeli shólkemlestiriw bul - maǵlıwmatlar bazasında 
logikalıq jaqtan óz-ara baylanısqan dızbeklerdi shólkemlestiriw bolıp tabıladı. 
Maǵlıwmatlar bazasın basqarıw ushın onı shólkemlestiriw hám júrgiziwde 
qánigelesken nátiyjeli programmalıq qural maǵlıwmatlar bazasın basqarıw 
sistemasınan paydalanıladı. 
Maǵlıwmatlar bazası qaytalanbaytuǵın maǵlıwmatlardıń birlestirilgen 
jiyındısı esaplanadı. Onıń tiykarında usı tarawdıń barlıq máseleleri sheshiledi. 
Maǵlıwmatlar bazasında kóp túrdegi kirisiw, atap aytqanda birdey maǵlıwmatlardan 
túrli paydalanıwshılar paydalanıw múmkinshiligi bar. 
Shólkemlestiriletuǵın maǵlıwmatlar bazasınıń strukturası mashqala tarawı 
maǵlıwmatlarınıń 
informacion-logikalıq 
modelin 
sáwlelendiriwi 
kerek. 
Maǵlıwmatlar bazasındaǵı logikalıq óz-ara baylanıslılıq maǵlıwmatlar modeli túrine 
muwapıq shólkemlestiriledi. 
Normativ-málimlemeli hám basqa maǵlıwmatlar qaǵıyda boyınsha bólek 
dızbeklerde jaylastırıladı. Bul dızbeklerdi júzege keltiriw hám júrgiziw 
texnologiyası ayrıqsha artıqmashlıqlarǵa iye. Usı dızbekler maǵlıwmatlar bazasınıń 
baslanǵısh júkleniw basqıshında shólkemlestiriledi. 
Operativ (operativ) esabat maǵlıwmatları, maǵlıwmatlar bazasına 
wazıypalardı tarqatıp alıw reglamentına muwapıq kiritiledi. Bul maǵlıwmatlar 
málim dáwirde toplandı. Málim bir esap -kitap etilgennen soń (mısalı, skladta qalǵan 
tovarlardı esap -kitap qılıw), tóplanǵan operativ esabat maǵlıwmatları joq etiledi 
yamasa arxivda saqlanadı. 
Maǵlıwmatlar bazası paydalanıwshınıń bir jeke kompyuterinde monopol 
jaylasqan bolıwı múmkin. Bunday jaǵdayda ol tek málim JK (jeke kompyuter) sırtqı 

---

yadına jaylastırıladı hám informaciya bazasına bir waqıtta bir neshe 
paydalanıwshınıń kiriwi támiyinlenedi. 
Kompyuter tarmaǵı bar bolǵan halda kópshilik paydalanılatuǵın rejimde 
islew, “mashina -server” da jaylasatuǵın oraylasqan maǵlıwmatlar bazasınan 
paydalanıw múmkinshiligi tuwıladı. Bunday jaǵdayda hár bir paydalanıwshı óz jeke 
kompyuteri arqalı barlıq paydalanıwshılar ushın ulıwma bolǵan oraylasqan 
informaciya bazasına kiriwge ruxsat aladı. 
Tarmaq texnologiyasında hár bir paydalanıwshı óz JKda lokal maǵlıwmatlar 
bazasın quruwı da múmkin. Bul maǵlıwmatlar bazası tek usı avtomatlasqan jumıs 
jayı ushın zárúr bolǵan informaciyanı saqlaydı. Kompyuter tarmaǵında 
maǵlıwmatlar bazasın shólkemlestiriw hám jámáát bolıp paydalanıw bankler, birja, 
investitsiya fondları hám basqa bazar ekonomikalıq strukturalarıniń informaciya 
sistemaları nátiyjeliligin asıradı. 
Paydalanılatuǵın texnikalıq hám programmalıq qurallar konfiguraciyasına 
baylanıslı halda túrli islew texnologiyası ámelge asırılıwı múmkin. Maǵlıwmatlardı 
tarmaqlı islep shıǵıwdıń túrli koncepciyaları bar, mısal jol menende “fayl-server” 
hám “klient-server”di keltiriw múmkin. 
“Fayl-server” koncepciyası tarmaq operacion sisteması yadrosı hámde 
oraylasqan halda saqlanıwshı fayllar jaylasqan hám “fayl- server” ushın ajıratılǵan 
kompyuterge mólsherlengen. “Fayl-server”degi maǵlıwmatlardıń ulıwma bazasına 
jámáát halda kiriw oǵan tán ózgeshelik bolıp tabıladı. Paydalanıwshılardan biri 
tárepinen fayl jańalanǵan táǵdirde basqa paydalanıwshılardıń kiriwine qarsı 
qorǵanıladı. So'ralgan maǵlıwmatlar “fayl-server” den jumısshı stanciyaǵa 
ótkeriledi hám olar maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sisteması quralları menen qayta 
islenedi (3. 1-súwret). 
“Klient-server” koncepciyası. Usı koncepciyaǵa tiykarlanıp, maǵlıwmatlardı 
islep shıǵıw wazıypası klient-jumısshı stanciyası hám maǵlıwmatlar bazasınıń 
mashina-serveri ortasında bolıwı mólsherlengen. Maǵlıwmatlardı qayta islewdi 

---

klient soraydı hám ol tarmaq boylap maǵlıwmatlar bazası serverine uzatıladı. Soraw 
maǵlıwmatları sol jerde izlenedi. Qayta islengen maǵlıwmatlar tarmaq arqalı 
serverden klientke uzatıladı. “Klient-server” arxitekturası ushın tán ózgeshelik - bul 
maǵlıwmatlar bazasınan soraw ushın SQL programmalastırıw tilinen paydalanıw. 
Bul tarmaq klientleriniń hár qıylı daǵı ulıwma maǵlıwmatlar menen islew 
imkaniyatın beredi.