5A330501 – Kompuyter injiniringi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VА KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI


MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI


Qurbonboyev Xurshidbek G’ulomboy o’g’li
Mobil EEG qurilma-dasturiy vositasini ishlab chiqish


5A330501 – Kompuyter injiniringi
(“Kompuyter tizimlarini loyihalash”)


Magistr
akademik darajasini olish uchun yozilgan
dissertatsiya
Ilmiy rahbar:
prof. Abdurashidova K

T o s h k e n t – 2 0 2 4

Mundarija

KIRISH 2

KIRISH

0’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasida Kompyuterlashtirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish bo'yicha muvofiqlashtiruvchi kengashning O'zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidentining 2012 yil 21 martda "Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini yanada kengroq joriy qilish va rivojlantirish chora-tadbirlariga oid" Qarorida axborot texnologiyalarini rivojlantirish mazmun-mohiyati, asosiy vazifalari va maqsadlari belgilab berildi.

Axborot texnologiyalarni rivojlanishi har bir mamlakat uchun ish unumdorligini oshishi, sifati va eng asosiysi ish samaradorligi yuqori darajada bo'lishini ta'minlab beradi.O'zbekiston Respublikasi mustaqillik yillari axborotlashtirish sohasida inqilobiy o'zgarishlar davrini boshdan kechirmoqda. Kompyuterlarning rivojlanishida asosan uchta bosqichni ajratish mumkin:
hisoblash, umumiy informasion va intellektual. Fan va texnologiya hozirgi vaqtda uchinchi bosqichda, ya'ni mashina intelektualining rivojlanish bo'sag'asida turibdi. Mashina intellekti hayotga aqliy mehnat kishilari bajaradigan ishlarni bajaruvchi kompyuterlar ko'rinishida kirib bormoqda. Yangi mashianalar ishlab chiqiladi, ko' plab mukammal dasturlar yaratiladi,mashina intellekti o'sadi, ya'ni bizni o'rab turgan olamni anglash va tekshirish uchun imkoniyatlar hosil bo' ladi.
Zamonaviy informatikani quyidagi 3 yo'nalishi tashkil etadi:
1) Axborotlarni avtomatik yig'ish, saqlash, ishlash va uzatish usullari va
algoritmlarini yaratish;
2) Axborotlarni qayta ishlash, tasavvurlash usullari va algoritmlarini yaratish.
3) Yuqoridagi ikkita yo'nalishni rivojlantirish uchun elektron hisoblash
mashinalari va texnologiyalarni yaratish.
Har yili ba'zi texnologiyalar fonda yo'qoladi, boshqalari doimiy ravishda o'sib boradi va rivojlanadi, ular yangi dasturlar va yangi faoliyat yo'nalishlarini topadilar.Bunday ixtirolardan biri bu nutqni tanib olishdir. Nutqni tanib olish kabi jarayonning paydo bo'lishining birinchi sababi qo'lda jarohat olgan odamlarga katta hajmdagi matnni tera olmaganlarga yordam berish edi. Keyinchalik, ko'plab kompaniyalar nutq signalini nutq ma'lumotlariga (matnli ma'lumotlarga) aylantirish sohasida ishladilar va ishlaydilar. Vaqt o'tishi bilan bunday jarayonlarning ishlashi ancha yaxshilandi. Ammo, agar nutqni tanib olish tizimlarining so'nggi ikki-uch o'n yillikdagi ko'rsatkichlarini taqqoslasak, bu sohada taraqqiyot unchalik katta bo'lmaganligini ko'rish mumkin. Buning sababi, sun'iy intellekt nutqni tanish tizimining standarti sifatida qabul qilinishi mumkin bo'lgan odam kabi tushunishga qodir emasligi bilan bog'liq.
Nutqni aniqlashning istiqbollari to'g'risida bir nechta fikrlar mavjud. Teoremalardan birida 100% tan olinishi mumkin emasligi aytilgan. Boshqalar, iloji boricha 100% ga yaqinlashishni taklif qilishadi, ammo bu nafaqat birinchi darajali dasturchilar, balki professional filologlarning ham ishlarini birlashtirishni talab qiladi.
So'nggi paytlarda ko'plab IT-kompaniyalar o'zlarining yechimlarini taklif etadilar va ishlab chiqadilar, erishilgan natijalarni nashr etadilar. Masalan, o'tgan yili IBM o'zining IBM Watson tizimining natijalarini e'lon qildi. 2016 yilda nutqni tanib olishda xatolar foizi 6,9% ni tashkil etdi va 2017 yilda u allaqachon 5,1% ni tashkil etdi. Shuni tushunish kerakki, foizlarning har bir keyingi qismi oldingilariga qaraganda ancha ko'proq kuch sarflaydi.
Mavjud nutqni aniqlash yechimlarining aksariyati Internetda ishlaydi, shuning uchun bunday tizimlarning foydalanuvchilari doimiy ravishda Internetga kirishlari kerak. Oflayn tizimlar past ishlashga ega.
Dessertatsiyaning maqsadi ovozli o'z-o'ziga xizmat ko'rsatish tizimlarida nutqni tanib olish samaradorligini chuqur o'rganish texnologiyalaridan foydalanish.
Ushbu maqsadga muvofiq quyidagi vazifalarni ajratish mumkin:
• Mavzu bo'yicha adabiyotlarni tahliliy sharhini o'tkazish;
• mavjud nutqni aniqlash yechimlarining qiyosiy tahlilini o'tkazish;
• nutqni tanib olishning turli algoritmlarini analitik ko'rib chiqishni o'tkazish;
• tanlangan kutubxona yordamida ruscha nutqni aniqlashni amalga oshirish;
• Tanlangan asboblar doirasida turli xil akustik modellarni eksperimental o'rganishni o'tkazish;
• O'tgan ishlarga asoslanib, nutqni aniqlash bo'yicha ikkita kutubxonani eksperimental taqqoslash.
Maqolada muammoni hal qilishning asosiy yondashuvlari, nutqni tanib olish tizimlarining tasnifi, nutq signalini matnli ma'lumotlarga aylantirish muammosini hal qilishda foydalaniladigan modellar, shuningdek, mavjud bo'lgan tizimlarga, ham tijorat, ham ochiq manbalarga sharh berilgan. . Ishning amaliy qismida tanlangan asboblarni o'rnatish bosqichlari, shuningdek akustik modellar va ularni yaratish printsipi tushuntirilgan. Ishning ushbu qismida turli xil modellar va algoritmlarni eksperimental taqqoslashlar keltirilgan. Bundan tashqari, o'tgan o'quv kurslari ma'lumotlari asosida nutqni aniqlash bo'yicha ikkita kutubxonani eksperimental taqqoslash ko'rsatilgan.