6-mаvzu. Elеktrоn pоchtа, ro’yхаtdаn o’tish vа fаnni o’qitishdа undаn fоydаlаnish

Elektron aloqa xatni axborot tarmoqlari orqali foydalanuvchiga etkazishni ta’minlaydigan muhim tarmoqli aloqadir. Хatni elektron aloqa yordamida uzatishda manzilning uch xil turidan foydalanish mumkin:

• 
  shaxsiy — hujjatni bir kishi (manzil) ga yuborish uchun;
  
• 
  guruhiy — hujjatni bir guruh oluvchilarga yo’llash uchun;
  

• umumiy — hujjatni axborot tarmog’idan foydalanuvchilarning hammasiga uzatish uchun.
Shaxsiy manzillardan xat, hisobotlarni yakka abonentlarga jo’natishda foydalaniladi. Yo’riqnoma, ko’rsatma yoki xabarnomalarni uzatishni guruhiy manzillar bo’yicha amalga oshirish kulay. Umumiy manzildan qonunlar, tarmokning ishi hakidagi ma’lumotlar, tarmokning yangi imkoniyatlari hakidagi xabarlarni uzatishda foydalaniladi.
Oddiy elektron aloqaning muhim bir kamchiligi bor, ya’ni hujjatni jo’natuvchi va qabul qiluvchi kompyuterlar bir vaqtda ishlab turgan bo’lishi kerak. Hozirgi tarmoqlarda millionlab kompyuterlar ishlab turibdi. Ularning har biri foydalanuvchiga kulay vaqtda ishlaydi. Agar foydalanuvchi o’z joyida bo’lmasa yoki boshqa ish bilan band bo’lsa, xatni uzatish mumkin bo’lmaydi. Bundan tashqari kompyuterlar 24 soat uzluksiz ishlamasligi, buzilishi, mahalliy vaqtning farq qilishi ham bor. Shu sababli elektron aloqa tuzilishiga bir yoki bir nechta aloqa bo’limi kiritiladi. Elektron aloqaning bunday tuzilishida barcha xatlar aloqa bo’limi vazifasini bajaruvchi ma’lumotlar omboriga jo’natiladi va unda saqlanadi. So’ngra xatlar aloqa bo’limidan manzillariga jo’natiladi.
Katta axborot tarmoqlarida bitta aloqa bo’limining bo’lishi etarli emas. Bu ma’lumot uzatish kanalining zo’riqishiga olib keladi. Shuning uchun bunday tarmoklarda bir nechta aloqa bo’limi tashkil etiladi. Bu holda kompyuter foydalanuvchidan xatni olgandan so’ng, uni eng yaqin aloqa bo’limiga jo’natadi. Zarurat bo’lsa, aloqa bo’limlari xatni bir-biriga jo’natadi. Tarmokda kerakli sondagi aloka bo’limining bo’lishi elektron aloqaga ketadigan xarajatni ancha iqtisod qilishga olib keladi. Bundan tashqari, foydalanuvchilar aloqa bo’limlari bilan, shuningdek, bir-biri bilan tez aloqaga chiqish imkoniyatiga ega bo’ladi.
Aloqa bo’limi elektron aloqada xatlarni tez va sifatli etkazishni ta’minlaydigan barcha vazifalarni amalga oshiradi. Bunday vazifalar qatoriga quyidagilar kiradi: axborot uzatish seanslarini boshqaradi; uzatilgan xatlardagi xatoliklarni tekshiradi va ularni to’g’rilaydi; xatlarni «talab qilinguncha» saqlaydi; foydalanuvchiga xat kelganligi hakida ma’lumot beradi; foydalanuvchiga hujjatni uzatadi; xatlarni ro’yxatga oladi va uning hisobini olib boradi; aloqa bo’limi va abonentlar manzilini saqlovchi ma’lumotnoma ishini qo’llab-quvvatlaydi; axborotlarni saralash, xatlar so’ralganda parolni talab qilish (bir nechta manzil bo’yicha yuborilganda), hujjatlarning nusxasini olish kabi xizmat amallarini bajaradi.
Elektron aloka ishlashi uchun maxsus bayonnomalar yaratilgan. Hozirgi kunda kuyidagi bayonnomalar qo’llanilmoqda:
POP (Post Ofice Protocol)—aloka xizmatining bayonnomasi (bu bayonnoma eski bo’lsada, hozirgi kunda ham ishlatilmokda); SMTP (Simple Mail Transfer Protocol)— ma’lumotlarni uzatishning sodda bayonnomasi; IMAP (Internet Message Power Point Protocol)—ma’lumotlarga kirish— internet bayonnomasi. Bu yangi bayonnoma elektron aloqaning HTML formatini qo’llab turishni ta’minlaydi va bu o’z navbatida nafaqat matnli, hatto multimediali axborotlar bilan ishlashga imkoniyat beradi.
Elektron aloqa hech qachon oddiy aloka va telefonning o’rnini bosa olmaydi. Lekin u kommunikatsiyaning imkoniyatini kengaytiradi. Elektron aloqatizimlarining ko’pchiligi elektron xatlarni 100 ta manzilga ham bitta manzilga yuborgandek oson jo’natadi. Buning uchun elektron aloka manzili ro’yxati yoki hisob nomerlarini tuzib, unga nom berish va xatni kompyuter tizimiga yuklash zarur. Shundan keyin kompyuter xatning nusxasini ro’yxatda ko’rsatilgan elektron aloqa «qutisiga» avtomatik ravishda yo’llaydi.
Elektron aloqa orqali xat jo’natish uchun uni matnli fayl ko’rinishida tayyorlash va internet standartiga mos holda rasmiylashtirish kerak. Хatni elektron aloqa orqali jo’natishning umumiy formati sarlavha va bevosita ma’lumot uchun mo’ljallangan ixtiyoriy matn fayli, rasm yoki dasturdan iborat bo’ladi. Elektron xatning standart sarlavhasi kuyidagi ko’rinishda bo’ladi: