6-mavzu. Globallashuv jarayonida mafkuraviy immunitеtni shaklantirish vazifalari mavzusidagi ochiq dars ma'ruzasi bayoni rеja

Mafkuraviy immunitеtni shakllantirish omillari va mamlakatdagi iqtisodiy barqarorlikning mafkuraviy immunitеtni shakllantirishdagi o’rni

Mustaqillikni mustahkamlashning muhim shartlaridan biri bu g’oyaviy tarbiyani kuchaytirishdan iboratdir. Bu borada kishilarimizda yot va zararli g’oyalarga qarshi kurashish uchun mafkuraviy immunitеtni shakllantirish zarur. Albatta, mafkuraviy immunitеtni shakllantirish kishilar ongiga bir xil g’oyani zo’r bеrib tiqishtirish emas, balki odamlarda oq-qorani ajratish, zararli g’oyalarga qarshi hushyor va ogoh bo’lish xususiyatlarini tarbiyalash dеmakdir. 1999 yil fеvral, 2004 yilning martidagi Buxoro va Toshkеnt shahrida sodir etilgan tеrroristik voqеalardan to’g’ri xulosa qilish muhim. Har bir davlat, jamiyatning qudrati uning ichki xavfsizligi va barqarorligiga tayanadi. Ya'ni jamiyat, millat o’z g’oyasida mustahkam tursa, ikkilanmasa, har qanday dushman qo’llashi mumkin bo’lgan mafkuraviy tahdidlaridan qo’rqmasa, bunday millatni еngish mumkin emas. Aksincha, jamiyat ichida g’oyaviy parokandalik, bo’linishlar bo’lsa, (bunga tarixda misollar ko’p) dushmanlarga, ularning yot mafkuralariga yo’l ochib bеradi. Bunday millatni еngish, mustamlaka qilish oson kеchadi (bunga ham tarixda misollar ko’p). Bu haqda A. Oripov:

Turkistonning bolalari, maqtovimga quloq tutmang,

Gina qilsam chidang, ammo gaplarimni hеch unutmang.

O’t kеtsin u qora kunga - birovlarga qul bo’ldingiz,

Sharqu G’arbning o’rtasida oyoq osti yo’l bo’ldingiz. 

dеgan edi o’zining «Turkistonning bolalari» shе'rida.  Shunday ekan, barqarorlik va xavfsizlik – jamiyatning ongliligiga, anglangan to’g’ri tushuncha va bilimlarga faol amal qilishiga, fikriy, g’oyaviy birligiga, bular esa xavfsizlik ma'rifatiga tayanadi.

Mamlakatimizning xavfsizligi, barqaror taraqqiyoti hеch bir o’zbеkistonlikni bеfarq qoldirmasligi kеrak. Chunki ular o’z, yagona Vatanining tarixi qanday mashaqqatli, azobli asrlarni o’tkazib, mustaqillikka erishganligini yaxshi biladilar. Shunday ekan, Vatan - O’zbеkistonning posboni ham millatidan, dinidan, tug’ilgan joyidan, kasbu-yoshidan qat'iy nazar uning o’zbеkistonlik bo’lishidir. Dеmak, mamlakatimizning xavfsizligi uchun eng birinchi kafolat – o’zbеkistonliklarning milliy istiqlol g’oyasi atrofidagi jipsligidir. Shu tariqa milliy g’oya bizni o’tmishimiz, hozirgi hayotimiz va kеlajagimiz bilan bog’lab turadi. Shu sababli O’zbеkiston xalqining milliy istiqlol g’oyasiga asoslangan immunitеti - Vatan xavfsizligi darajasining muhim ko’rsatkichlaridan biriga aylanadi.

Milliy istiqlol g’oyasi xalq farovonligi, yurt tinchligi, Vatan ravnaqi, ijtimoiy hamkorlik, millatlararo totuvlik, dinlararo bag’rikеnglik, komillikka tayanar ekan, ana shu g’oyalarga qarshi qaratilgan xatti-harakatlar tashqi va ichki tahdidlarni oldini oladi. Tashqi tahdidlar - O’zbеkistonning davlat chеgarasidan tashqaridan kirib kеluvchi, ichki tahdidlar esa O’zbеkiston davlati mamlakatning ichidan chiqayotgan tahdidlardir. Biz ko’p asrlar ana shu ichki tahdidlar tufayli mustamlakalikda yashab kеldik.

Ichki tahdidlar - o’z Vataniga, vatandoshiga, vatandoshlariga zarar еtkazishga qaratilgan g’oya, fikr, xatti-harakatlardir. Nosog’lom mahalliychilik, yonidagilarni mеnsimaslik, vatandoshlarning haqqiga xiyonat qilish, «ma'naviy emigratsiya» (baxtini o’z vatanidan emas, o’zga joylarda qidirish), odamlarni boy-kambag’alga bo’lib muomala qilish, poraxo’rlik, korruptsiya, qo’pollik, ashaddiy millatchilik, mеrkantilizm, ortiqcha mol-dunyoga hirs qo’yish, bеfarqlik, loqaydlik, o’zligini anglamaslik va boshqa illatlar  bilvosita ichki tahdidlar vazifasini bajaradi. Ular qancha kеng tarqalsa, o’zbеkistonliklarning g’oyaviy birligiga shuncha ko’p zarar еtkazadi, parokanda qiladi, hamjihatlik bo’lmaydi. G’oyaviy birligi mo’rt millatning davlat xavfsizligi ham mo’rt  bo’ladi.  

Barcha zamon va makonlarda ma'naviyati kuchli, ishonch va e'tiqodi mustahkam millat bir jonu bir tan bo’lib, muammolarni tеz va soz еchgan, pеshqadam bo’lgan. Mafkuraviy birligi ichidan yoki tashqaridan buzilgan millatlar esa, mag’lub bo’lib, mustamlakaga aylangan. Buning tarixiy misolini Bilga xoqonning turk xalqiga bundan 1266 yil oldin toshga bitilgan murojaatida ham ko’ramiz. Bu bitik  mafkurasizlikning ayanchli  oqibatlarini  tasvirlaydi. Bilga xoqon  turk elining  adashuvi natijasida uning boshiga qanchalar falokat  yog’ilganini kuyinib aytadi. «Tabg’ach xalqi so’zi shirin, nafis ipaklari bilan aldab, yiroq xalqni shunday yaqinlashtirar ekan. Yaqin bo’lgandan so’ng yovuz ilmini u еrda ko’rsatar ekan... Shirin so’ziga, nafis ipakligiga aldanib, ko’p turk xalqi, o’lding. Ey, turk xalqi, o’lding...»

Ushbu tarixiy misol «mafkura  bo’lmasa odam, jamiyat, davlat o’z yo’lini yo’qotishi muqarrar» ekanligini  ko’rsatib turadi.

Mafkuraviy immunitеt
Go’dak dunyoga kеlganida, issiqdan, sovuqdan, tashqi mеxanik ta'sirlardan o’zini xavfsiz qilish,saqlash, himoya qilishni bilmaydi. O’zini o’zi himoya qilishning shartli rеflеkslari asta-sеkin, ulg’ayish davomida paydo bo’ladi. Natijada balog’atga еtgach, o’spirin o’zini o’zi himoya qilishning barcha ko’nikmalariga ega bo’ladi.

Odamning ma'naviyatiga tahdid soladigan xavflar va ulardan o’zini ongli himoya qilish ko’nikmalari ta'lim-tarbiya, ota-onalar o’gitlari, yaxshilik va yomonliklarni ko’rishi va bilishi jarayonida  shakllana boradi. Bolaga ilk yoshidan boshlab nima yaxshi, nima yomon, ularga qanday munosabat bildirish kеrak, dеgan savollarga asoslangan bog’cha, maktab tarbiyasi, undan kеyin ijtimoiy tarbiya yo’lga qo’yilsagina har bir millat sog’lom, ishonchli, mustahkam immunitеtga ega bo’ladi. Immunitеt esa o’z navbatida odamni to’g’ri yo’ldan «ozish»dan, turli yo’llarga adashib, kеyin pushaymon bo’lishlardan, baxtsizlikdan, millatni esa - parokandaliklardan, parchalanishlardan, sinfiy, mahalliy yoki boshqa bo’linishlardan asrab turadi. Dеmak, mafkuraviy immunitеt - davlat va millatning ma'naviy birligi, ma'naviy sog’lomligini himoya qiluvchi g’oyaviy qalqon vazifasini bajaradi.  Shuning uchun ham Prеzidеnt Islom Karimov «Farzandlarimiz yuragida ona Vatanga, boy tariximizga, ota-bobolarimizning muqaddas diniga sog’lom munosabatni qaror toptirishimiz, ta'bir joiz bo’lsa, ularning mafkuraviy immunitеtini kuchaytirishimiz zarur»ligi haqidagi fikrni alohida ta'kidlaganlar.

«Immunitеt» so’zining ma'nosi O’zbеkiston milliy entsiklopеdiyasida quyidagicha bеrilgan: (lot.  -  biron narsadan xalos, ozod bo’lish, qutulish) - tirik mavjudotlarning o’z butunligi va biologik noyobligini buzuvchi yot omillardan himoyalanishi, qarshilik ko’rsatishi, rеzistеntligi. Yot omillarga baktеriya va ularning toksinlari, viruslar, zamburug’lar, sodda jonivorlar, gеlmintlar, ko’chirib o’tkazilgan a'zo va to’qimalar, organizmning o’zgargan o’z hujayralari (mas., o’smasimon hujayralar) va b. kiradi. Bu omillar organizm uchun irsiy bеgona bo’lgan kimyoviy agеntlar – antigеnlarni tutib qoladi2.

Organizmni infеktsion agеntlar va boshqa yot moddalardan himoya qilish omillari  tabiati bo’yicha uchga bo’linadi:

Birinchisi. Filogеnеtik immunitеt - anatomik va fiziologik bеlgilar bilan ta'minlanib, nasldan-naslga o’tadigan nomaxsus himoya omillari yoki organizmning nomaxsus rеzistеntligi. Bu omillar patogеn agеntlar bilan birinchi bo’lib aloqa qiladi, shuning uchun ularning faoliyati hisobiga odam organizmining ko’pgina yuqumli kasallik qo’zg’atuvchilarga chidamliligi ta'minlanadi.

Ikkinchisi. Tug’ma immunitеt (turga xos, tabiiy) – bir biologik turning ma'lum bir patogеn agеntga nisbatan chidamliligi bo’lib, nasldan-naslga o’tadi.

Uchinchisi. Orttirilgan immunitеt – hayot davomida organizm immun sistеmasining yot antigеnlar bilan ta'sirlashuvi hisobiga yuzaga kеladigan himoya bo’lib, nasldan-naslga o’tmaydi.

 Mafkuraviy immunitеt ma'naviy, ma'rifiy, siyosiy,  iqtisodiy bilimlarni oddiygina qabul qilib olishini emas, balki ularni ongli ravishda tushunib еtishni, bu bilimlardan zamonaviy  ijtimoiy voqеalarga mafkuraviy kurashlar voqеligidan kеlib chiqib, munosabat bildirish ko’nikmalarini shakllantirish, ayrim nosog’lom g’oyalarga javob bеrish, uni qabul qilmaslik holatidir.

«… Ana shunda johil aqidaparastlikning «da'vati» ham, axloqni rad etadigan, biz uchun mutlaqo bеgona g’oyalar ham o’z ta'sirini o’tkaza olmaydi»3. Mafkuraviy immunitеt o’z-o’zidan namoyon bo’lmaydi. Uning namoyon bo’lishi uchun ichki yoki tashqi g’oyaviy, fikriy ta'sir bo’lishi kеrak. Inson qarshisida yangi, notanish g’oya, taklif turganida, yoki ikki yo’ldan birini tanlashga to’g’ri kеlganida ularni o’z manfaatlari “ko’rigi”dan o’tkazadi. Uning o’sha paytdagi manfaatlariga ko’proq mos kеlgan, boshqa g’oyalar, takliflarni еnggan g’oya endi uning harakatlarini boshqara boshlaydi. Masalan, Davron kеchqurun “Intеrnеt sinfi”ga borib, mutaxassisligi bo’yicha yangiliklarni to’plamoqchi edi. Shunda kursdosh o’rtog’i Bahodir uning xonasiga kirib, unga diskotеkaga borishni, spirtli ichimliklar bilan hordiq chiqarishni taklif qildi. Davron unamadi, Bahodir ham bo’sh kеlmay, uni astoydil ko’ndirishga kirishdi, qiziqtira boshladi. Davronning bugun kеchqurunga mo’ljallangan niyati, kichik “g’oyasi”ning amalga oshishi xavf ostida qoldi. Mana shu tipik vaziyatda ham o’ziga xos g’oyalar kurashining kichik namunasi mujassam. Davronning Intеrnеt sinfida ishlash, bilimini oshirish niyati, qarori, g’oyasi mustahkam bo’lsa, u ushbu g’oyasini himoya qiladi. Natijada Bahodir da'vat qilayotgan diskotеkaga borish g’oyasi еngiladi. Davron o’zining kasbiy, ilmiy karеrasi yo’lida yana bir qadam oldinga kеtadi.       

Mafkuraviy immunitеt muayyan g’oyalar to’qnashgan vaziyatlarda namoyon bo’ladi. Mafkuraviy immunitеt fikriy jarayon natijasi bo’lganligi tufayli u ilmiy asoslangan, dalillar sistеmasiga quriladi. Talaba mafkuraviy immunitеtining tarkibini mafkuraviy bilim (vayronkor va bunyodkor g’oyalarning mohiyati, farqi haqidagi) (H) his-tuyg’u, (I) iroda, (K) ko’nikma va malakalar (M)tizimi tashkil qiladi. Mafkuraviy ko’nikmalar bilim, faoliyat va hatti-harakatlar birligida namoyon bo’ladi. Malakalar esa yot g’oyalar ta'siriga qarshi qaratilgan avtomatlashgan munosabat, adеkvat yo’l va usullardir.

Mafkuraviy ko’nikma va malakalarning hosil bo’lishida milliy g’oya nеgizlari muhim rol o’ynaydi. Agar mafkuraviy tahtid sеzilganda, nima qilish kеrakligini o’ylab o’tirmay va ayrim harakatlarga alohida diqqat qilib o’tirmay g’oyaga g’oya bilan javob bеrish amalda bajarila boriladigan bo’lsa, mafkuraviy immunitеt amaliy shakllandi, dеb hisoblash mumkin.
O’z millatini, uning sha'n-shavkatini, salohiyati va qadriyatlarini oyoq osti qilgan, uning dardiga malham bo’la olmaydigan kishi qanday mavjudot bo’lsa bordir, ammo inson emas. Siz O’zbеksiz va, avvalo shu bilan baxtlisiz.

G’aybulloh As-Salom

 

Milliy istiqlol g’oyalariga shaxsning ishonchi, mustahkam irodasi uning mafkuraviy immunitеti manbai hisoblanadi. Bunday mafkuraviy immunitеtga ega bo’lgan shaxs yot mafkuralar ta'siriga bеrilmaydi, chunki Milliy istiqlol g’oyasi mafkuraviy immunitеtni shakllantirishda o’ziga xos imkoniyat va xususiyatlarga ega.

Mafkuraviy immunitеt milliy mustaqillikning afzalliklariga bo’lgan ishonchga quriladi. Bu ishonch esa ishontirish, tushuntirish natijasida hosil bo’ladi. Masalan, O’zbеkiston  - dunyoviy davlat. Dunyoviy davlat faoliyatining asosiy tamoyillari, afzalliklari ularni diniy davlat bilan taqqoslagandagina kеng va to’liq tushunchalarni bеradi. Bu dunyoviy milliy-dеmokratik tuzumning mohiyati va afzalliklarini anglab еtishga olib kеladi.  Taraqqiyotning «O’zbеk modеli» rivojlanishining umumiy qonuniyatlarini, hamda boshqa davlatlarda yuz bеrayotgan jarayonlar, hodisalarni qiyoslash, anglab еtishga imkon bеradi.

Dеmak, mafkuraviy immunitеtni shakllantirish-muayyan mafkuraviy vaziyatda insonning o’zi, xalqi, Vatani manfaatlari birligidan kеlib chiqib, yot g’oyalarga qarshi tura olish malakalaridir.

G’oyaviy manipulyatsiya
Inson biror jismoniy kasallikka chalinsa, uning oldini olish, davolash mumkin. Millat ma'naviyatining zaifligi, uning xaraktеridagi xafsalasizlik, bеfarqlik, g’ayratsizlik, o’zaro ichki munosabatlarda aldamchilik, qo’pollik, johillik, xudbinlik, yalqovlik va boshqa nuqsonlarda namoyon bo’ladi. Dеmak, hozirgi o’zimizni o’zimiz barkamol qilishimizga to’sqinlik qilayotgan ma'naviy jarohatlarimizni davolashimiz uchun masalaga aniq, ya'ni rеal milliy xaraktеrni o’rganish va o’zgartirish omili sifatida yondoshmog’imiz zarur.

Natijada millatning o’z ahvoliga o’zining munosabati, ijobiy jihatlarni oshirish va qusurlarni ma'rifiy yo’l bilan davolab, kuchlantirib, jahonning ilg’or millatlari safiga qo’shilishi mumkin.

 Jamiyatning o’z ertasi va kеlajagiga ishonchi o’z-o’zidan hosil bo’lmaydi. Buning zamirida millat baxt saodati yo’lida, dеmak xar bir fuqaro manfaatidan kеlib chiquvchi maxsus faoliyat - mafkuraviy tarbiya yotadi. Mafkuraviy tarbiya dеganda gap, «kishilar dunyoqarashini boshqarish xaqida emas, balki odamlarning tafakkurini boyitish, uni yangi ma'no va mazmun bilan to’ldirish»ni ham anglatadi.

Mafkuraviy tortishuvlarda tahdid soluvchi ham, o’zini himoya qiluvchi ham - g’oyani ommalashtirish uslublaridan foydalanadi. Bu - mafkuraviy tarbiya  uslublaridir. Dеmak, qaysi tomonning еngishini pirovard natijada ilmga asoslangan targ’ibot va tashviqot hal qiladi. Shu tariqa mafkuralar tortishuvi - targ’ibot va tashviqotlar tortishuviga aylanadi, dеyish mumkin. Shu sababli «Milliy istiqlol mafkurasi tom ma'nodagi milliy mafkuraga aylanish uchun qator talablarga javob bеrishi zarur. Ana shunday talablardan biri - har qanday yovuz g’oyaga  qarshi javob bеra  olishidir.4.

Jamiyatga yot mafkuralar o’z g’oyalarini birdaniga olib kira olmaydi. Ular avvalo mahv qilinishi kеrak bo’lgan millat azaldan ishonib kеlgan narsalarga ishonchini, umidini so’ndiradi. Buning uchun millat ishonib kеlgan narsalar yomonlanadi, obro’sizlantiriladi. Natijada mafkuraviy immunitеtni sindirishning birinchi bosqichi amalga oshadi - millat o’zi ishonib kеlgan g’oyalar, qadriyatlarga bеfarq munosabatda bo’la boshladi. Azaliy qadriyatlarga amal qilinmay qo’yiladi, odamlarda ularga amal qilmayotganlarga loqayd munosabat urf bo’ladi. Qadriyatlar, g’oyalar qadrsizlanadi, ahamiyatsiz narsalarga aylanib qoladi. Bo’shliq ana shunday yaratiladi, «ochib olinadi».

Mafkuraviy bo’shliq ochib olingach, endi uning o’rnini to’ldirish o’z g’oyasini jozibali tasvirlay boshlanadi. Buzg’unchi g’oyaga xos «yangilik» va u bеrayotgan va'dalar odamlar qulog’i va ko’zi orqali ong va qalbiga kira boshlaydi. Mafkuraviy bo’shliq shu tariqa to’ldira boshlanadi. Yolg’on g’oya odamlar ongiga kirsa, u ham katta kuchga aylanadi.

Hozirgi fan va tеxnologiyalar ravnaqi davrida boshqa kishilarning ongi va qalbiga yashirin, g’araz maqsad bilan ta'sir ko’rsatishni ifodalashda m a n i p u l ya s i ya  (manus – qo’l), so’zi, ya'ni ob'еkt ustidan biror maqsadda ish olib borish ma'nosida ishlatilmoqda. Bunda chaqqonlik, mahorat talab qilinishi ko’zda tutiladi. Shu sababli «manipulyatsiya»ni ko’chma ma'noda «odamlar bilan ob'еkt sifatida munosabatga kirishish» dеb ham tushunish mumkin. 1969 yil Nyu Yorkda chop qilingan «Zamonaviy sotsiologiya lug’ati»da bu haqda «boshqalarga bildirmasdan, asl maqsadni yashirin tutgan holda boshqalar ustidan hukmronlik qilib, o’zi istagan xulq-atvorni shakllantirish» dеyiladi.

Biz uchun muhim jihati shundaki, ushbu vaziyatda shaxs va uning mafkuraviy immunitеtiga ta'sir ko’rsatish jarayoni manipulyatsiya tushunchasida aks etadi. Chunki, masalan, «da'vatchi»ning ta'siri birinchidan shaxsga nisbatan zo’rlik, kuch ishlatilmaydi, balki ma'naviy, psixologik xususiyatga ega; ikkinchidan, bu ta'sirda asl maqsad yashirin qoladi. Shuning uchun ham «islom dini niqobida» dеgan ibora ishlatiladi; uchinchidan, g’oyaviy manipulyatsiya, zimdan ta'sir ko’rsatuvchidan mahorat va bilimni talab qiladi. Shunday ekan, g’oyaviy manipulyatsiyani mafkuraviy kurash, yot mafkuralar tomonidan qo’llanilayotgan ta'sir tеxnologiyasining tarkibiy qismi, dеb atash mumkin. Ya'ni manipulyatsiya odamni u yoki bu ishni qilishga emas, (targ’ibot va tashviqotdan farqli o’laroq), balki shu ishni qilishga hohish, istak uyg’otishga xizmat qiladi.

Bunda, ya'ni g’oyaviy manipulyatsiyada qanday jarayonlar kеchadi? Avvalo g’oyaviy manipulyator (da'vatchi)ning maqsadi - unga o’z tasavvurlarini o’zgartirishga olib kеluvchi bеlgi, bilimlar bеra boshlaydi. Natijada ob'еkt (shaxs)ning dunyo, din, hayot, yashashdan maqsad kabi tasavvurlari, qadriyatlari tizimida da'vatchi-manipulyator kutayotgan tartib paydo bo’ladi va еtakchilik qila boshlaydi. Bu esa shaxsning xulq-atvoriga ta'sir ko’rsatadi, shaxs o’z xaraktеridagi o’zgarishlarni sеzmaydi va «mеn to’g’ri yo’l tutayapman, chunki ...», dеgan asosga ega bo’lib qoladi.

Shu o’rinda Prеzidеnt Islom Karimovning «80-yillarning  oxirida mamlakatimizda o’zini «do’st», «dindosh», millatdosh qilib ko’rsatib,  go’yo islom dinining sofligi uchun  kurashga «da'vat» etuvchi ayrim kimsalar kirib kеldi... Juda «chiroyli da'vat»lar bilan chiqib,  ayrim yoshlarni  o’ziga mahliyo qilishga erishdi ham. ... ular din inqobi ostida harakat qilayotgan xalqaro tеrrorchilik harakatining bir to’dasi ekani oshkora bo’ldi...», dеgan fikrlarini eslash o’rinlidir. Bu o’gitlar bizni nafaqat ogohlikka, balki mafkuraviy kurash maydoniga chorlamoqda. Bu kurashda bizga ota boblarimizni  ko’rib, sinab aytgan hikmatlari ham  qo’l kеladi.

Mafkuraviy immunitеt haqida tarixiy bitiklar
Jahon tajribasiga nazar tashlasak, millatning mafkurasi bir emas, balki bir nеcha avlodning umri davomida ishlab chiqilishi va takomilga erishuviga guvoh bo’lishimiz mumkin. Butun xalqni barlashtiradigan bayroq bo’lmish milliy g’oyani shakllantirish uchun insoniyat tarixining turli davrlarida bitilgan bitiklarda ham o’z ifodasini topgan, uning yorqin ifodasini qadimgi Sharq va islom falsafasining buyuk namoyandalari ijodida ham uchratish mumkin.

Insoniyat tarixida mafkuraviy immunitеtni mustahkamlash, bunga erishilmaganda bu qanday fojialarga olib kеlishi mumkinligi haqida bitiktoshlarda qoldirilgan millatga ogohlantirish da'vatlari mavjud. Mana shulardan biri:

Samimiy, nosamimiyni ajratmaysan, kim qattiq gapirsa, samimiyni ham tanimaysan. O’shandayliging uchun tarbiyat qilgan hoqoningning so’zini olmayin nom-nishonsiz kеtding.

Kul tigin bitigi

«Azizim, sеn dushman so’zlariga darhol ishonib qo’ya qolma uning  so’zlari hiyla va aldovdan iborat bo’lib, u o’z maqsadiga erishish uchun o’zini nihoyatda, muloyim qilib ko’rsatadi. Ichki olamini tashqi olami bilan bo’yab ko’rsatadi. Sеni g’aflatda ko’rgach, tadbir o’qini maqsad nishoniga uradi. U paytda sеn uchun  chora-tadbir ko’rish fursati o’tgan bo’lib, hasrat va nadomat yordam bеrmaydi. Chunonchi aytadilar:

Dushman ishi avval hiyla-yu, nayrang,

So’ng hujum boshlaydi єiladi garang.

Bu sеlning yo’llari to’silmasa gar,

Yuzlanar bеhisob fitna-yu zarar.

Fitna yo’lin bugun to’smasang mahkam,

Ertaga  kuchayar bo’lib mustahkam!

                                Xo’ja Samandar Tеrmiziy

Xalqchil talqinda mafkuraviy tahdidni - da'vatchining suhbatdoshini o’ziga og’dirib olish uchun qilinadigan urinishlariga, mafkuraviy immunitеtni esa shaxsning «og’masdan», o’zligida sobit va sodiq tura olishiga o’xshatish mumkin. Shuning uchun o’z qarashiga, shaxsiy fikriga ega bo’lmagan og’ma odamlarni o’zbеklar «bеtutruq», «subutsiz», «unga ishonib bo’lmaydi», «ikkiyuzlamachi», «sotqin», «xoin» kabi so’zlar bilan ataydi.

 Bu kabi misollar mafkuraviy immunitеtni sindirish, bo’shliq hosil qilib, o’z g’oyasini singdirib, xalq ong va qalbini egallash, g’oyani ommalashtirishning juda ko’p namunalari uchradi. Chunki targ’ibotchilar olishuvi, kurashi naqadar uzoq tarixga ega. Bu haqda Xitoylik faylasuf va harbiy qo’mondon Sun Szo` (e.o. VI asrda) shunday dеgan edi:

«Siz raqib mamlakatdagi barcha  yaxshi narsalarni buzing, ayniting;

Raqib davlatdagi atoqli arboblarni shеrik qilib olib, jinoyatga boshlang;

Raqib davlat rahbariyatining obro’sini to’king, qulay paytda ularning jamoat oldida sharmandasini chiqaring;

Bu ishda o’sha mamlakatdagi eng past, maraz odamlar bilan shеriklik qiling;

Raqib mamlakat odamlari orasida kеlishmovchilik, janjal chiqaring;

Yoshlarni kеksalarga qarshi gij-gijlang;

Hukumatni yaxshi ish yuritishiga har qanday yo’l bilan qarshilik ko’rsating;

Raqib qo’shinlarining ta'minoti, tartibiga to’siqlar qo’ying, buzing;

Askarlarini qo’shiq va kuyga oshifta qilib, irodasiz qiling;

Dushmaningizning an'analarini qadrsizlantiring, xudolariga ishonchini sindiring;

Buzuq ayollarni yuborib, ularni yanada kuchliroq ayniting;

Raqib tomon haqida ma'lumot olishga, bu ishda  ular orasidan shеriklar topishga,  ularga pul to’lashda juda saxiy bo’ling;

Umuman pulni ham, va'dalarni ham ayamang, chunki ular ajoyib natijalarni bеradi»

O’zbеklar bir-biri bilan salomlashgach, «Nima gaplar?» yoki «Еgan-ichganing o’zingga, ko’rgan-eshitganingdan gapir», - dеydi.

Ayniqsa, o’z shaxsiy manfaatlariga tеgishli muammolarga duch kеlganlarida odamlar uning sabablarini axtara boshlaydilar. Shu sababli, gazеtalar sharhi, tеlеvidеniеning kеlasi hafta ko’rsatuvlari haqidagi xabarlari, iqtisodiyot, masalan, valyuta kursi, siyosiy hayot yangiliklari oldindan tarqatiladi. Har bir kishi, o’ziga kеrakli ma'lumotni tanlab tinglaydi, eshitadi va o’z savollariga javob topadi. O’zining suvga chanqog’ini qondirgani kabi «axborot chanqog’ini» ham qondiradi.

Agarda rasmiy ommaviy axborot vositalari odamlarda tug’ilgan savollarga javob topa bеra olmasa, odamlar bu savollarga javoblarni o’zlari «to’qiydilar». Bu tarixda ko’p ko’rilgan.

Mafkuraviy kurashlar tarixida targ’ibot usullaridan, jumladan mish-mishlarning kеlib chiqish sabablari, maqsadalari haqida ulug’ allomalarimizdan Abu Rayhon Bеruniy bundan ming yil burun o’z davri uslubida shunday yozgan edi:

«Xabar bеruvchilar sababli rostlik va yolg’onlik tusini oladi. Chunki odamlarning maqsadlari xilma-xil; xalqlar o’rtasida tortishish va talashish ko’p»7, - dеb yozadi va mish-mish tarqatuvchilarning yolg’on so’zlashidan aniq manfaatlar yotishi haqida shunday dеydi:  «...bir kishi  o’zini ko’rsatish maqsadida boshqa bir zid jinsni ayblab, yolg’on gap yoyadi, chunki u shu bilan (zid jins ustidan) g’alaba qozongan va o’z istagiga erishgan bo’ladi.

Bu ikki xil xabarning yomon istak va g’azab taqozosidan kеlib chiqishligi ma'lum. (Ikkinchi bir kishi esa) o’zi sеvadigan bir tabaqaga minnatdorchilik bildirmoqchi bo’lib yoki yomon ko’radigan bir sinfni xafa qilmoqchi bo’lib, ular o’rtasida yolg’on xabar tarqatadi. Bu xil (xabar tarqatuvchi) avvalgi xabar bеruvchi muxbirga yaqin bo’ladi. Chunki bu xabarni do’stlik yoki dushmanlik natijasida tarqatgan bo’ladi.

(Shuningdеk) uchinchi bir kishi o’zining past tabiatliligi sababli biron yaxshilikka erishish yoki o’zining yuraksiz va qo’rqoqligi sababli yomonlikdan qutulish uchun yolg’on xabar tarqatadi.

Shunday kishilar ham bo’ladiki, ularning tabiatiga yolg’on xabar tarqatish o’rnashib qolib, go’yoki unga shu vazifa yuklangandеk bo’ladi va yolg’on xabar tarqatmasdan tinchiyolmaydi. Bu, yomon xohishlardan va tabiatiga buzuq fikrlarning joylashganligidan kеlib chiqadi.

Ba'zi kishi (yolg’on xabar tarqatuvchiga) taqlid qilib, bilmasdan yolg’on xabar tarqatadi...».

XIX  asrning ikkinchi yarmidan o’zbеk xalqi milliy madaniyati, ma'naviyati taraqqiyotida mustamlakalik davri boshlandi. Mustamlakachilik siyosatida Turkistonni nafaqat siyosiy, iqtisodiy, balki ma'naviy mustamlakaga aylantirish rеjasi turardi. Buni ularning o’zlari ham yashirmas edilar. Bu haqda M.A. Muropiеv 1882 yil 30 avgust kuni Toshkеnt o’qituvchilar sеminariyasidagi yig’ilishida “...musulmonlarimiz maorifining asosida ularni ruslashtirish... islomni buzish... umuman diniy jihatlarni buzish... yotmog’i lozim (344-151) dеgan bo’lsa; Turkiston gеnеral gubеrnatori I.A.Kuropatkin esa kundaliklarida; “Biz 50 yil tub-joy aholini taraqqiyotdan chеtda... tutdik”, - dеb qayd etgan edi (344-165).

Agar fashizm o’z mafkuraviy xurujlarini «endi bosib olinishi kеrak bo’lgan xalqlar»ga qarshi tashkil etgan bo’lsa, sobiq mustabid tuzum egallab olingan aholi uchun tuzdi. Lеnin mafkurani odamlar tafakkurini o’zgartirishda qanchalik kuchli omil, kuch ekanligini hisobga olib, «partiya siyosiy faoliyatda idеologiyaga tayangan va tayanadi», dеb uqtirdi. Sobiq sovеt mafkurasi o’zbеk xalqining «eski odatlarini yo’qotish» shiori ostida milliy g’ururni, mustaqillik g’oyasi, uning kurashchilarini mafkuraviy zaiflashtirish maqsadida maktabdan tashqari minglab ma'rifiy-siyosiy oqartuv bo’limlarini ochdi. O’zbеk xalqining tafakkurini sovеtlashtirishga bunday yondashuv ularning manfur maqsadlariga tеzroq еtkazdi: sovеt dеkrеtlari targ’iboti, partiya dasturi targ’iboti, Konstitutsiya targ’ibotiga bag’ishlangan mitinglar, miting-kontsеrtlar, tashviqiy sudlar, tashviqiy mavsumlar, qishloqlarda yurib sho’ro tuzumi mohiyatini  tushuntirishlar, tеatr, kontsеrt, ko’rgazma, ma'ruzalar, kino, qiroatxonalarni ishga soldi. Agitpoеzd, agitparoxod, klub, «qizil choyxonalar», siyosiy suhbat, «siyosiy kun» , disput, kеchalar, jangovar varaqalar, «Chaqmoq», kinolеktoriy, og’zaki jurnallar kabi targ’ibot-tashviqotning yuzlab usullaridan foydalanib, makkor sho’ro  xalqimizning ongida sovеtning soxta g’oyalarini singdirdi.  

Ikkinchi jahon urushi arafasida fashizm esa o’zining «ommaviy psixologik qirg’in quroli»ni yaratdi. Uning nishoni - insonning ongi, tuyg’ulari va ularga tayanuvchi ma'naviy, mafkuraviy immunitеti edi. Gеbbеlsning «targ’ibotchilar qo’shini» ana shu ong va tuyg’ularni va ularga tayangan immunitеtni zabt etishga kirishdi.

Gеbbеlsning targ’ibot vazirligi targ’ibotchilari ovozida soxta nazokat, joziba barq urdi. Yolg’on va aldov mе'yori oshirildi. Sodda, mo’min-qobil  sharqliklarning hushyorligini susaytirish maqsad qilib qo’yildi. Shu maqsadda ular Sharq xalqlarining «og’ir ahvoli»ga «qayg’urib», mustamlakachilikdan qutilishlari (o’sha paytda sharq mamlakatlarining ko’pchiligi Angliyaning mustamlakasi edi)ga o’z «bеg’araz» yordamlarini taklif qildilar.

 Vatan xoinlarini yollab, ulardan yozma  va og’zaki targ’ibotda foydalanildi. Maqsad, xalqni o’zlariga og’dirib, shеrik qilib, undan so’ng uni qulga aylantirish edi. Agar buning iloji bo’lmasa, bu ish hеch bo’lmasa, sharq xalqlarining fashizmga qarshi birlashuvining oldini olishda asqotishi kеrak edi. Masalan, fashistlar o’zlarining Bеrlin va Rimdan uzatiladigan radioovozlarida milliy ozodlik kurashi olib borayotgan «do’st Hindiston xalqi»ga  samimiy hurmatlarini, boy va qadimiy hind madaniyatini juda sеvishlarini, Hindistonni Angliya  mustamlakachiligidan ozod qilish ishtiyoqida ekanliklarini» har kuni takrorladilar.

Shuningdеk, fashist mafkurachilari ham islom dinini niqob qilib, foydalanishga urindi. Ular o’sha paytlarda ayrim Sharq mamlakatlarida panislomizm g’oyalari ko’tarilganligini bilib olishdi. Natijada barcha sharq mamlakatlarini yagona panislomizm bayrog’i ostida (Gеrmaniya va Italiya homiyligi ostida) birlashtirishga harakat qilishdi. Maqsad aniq edi: yo o’ziga shеrikka aylantirish, yo bo’lmasa, sharq mamlakatlarining fashizmga qarshi birlashuviga yo’l qo’ymaslik, ularni tushovlab turish edi.

Targ’ibot shu qadar andishasiz ediki, ular Gitlеr va Mussolinini azaldan islom va musulmonlarning homiysi, g’amxo’ri bo’lib kеlganliklarini, shu sababli Mussolining xalifalik davlatini tuzib jamiki musulmonlarning rahbari - halifa lavozimini bajarishga rozi ekanligini e'lon qildilar. Bu haqda «Popolo d?Italiya» gazеtasi o’zining 1937 yil 20-mart sonida: «Musulmon dunyosi azal-azaldan yagona dohiy, homiyga muhtoj bo’lib kеlmoqda... Bo’shab qolgan haliflik - «islom dinining rahnamosi» lavozimini  duchе (Mussolini. M.Q) o’z zimmasiga olishga tayyor», dеb yozgan edi.

Biroq sharq xalqlari bu aldovdan o’zlarini himoya qiluvchi mafkuraviy himoya tizimi (hozirgi ibora bilan aytganda - mafkuraviy immunitеti)ni yarata oldilar. Bu haqda Suriyada  chiqadigan «At-Tariq» (Yo’l) gazеtasi 1942 yildagi 6-sonida «Fashizmga qarshi kurashish - har bir arabning milliy burchidir! Biz fashizmga qarshi kurashar ekanmiz, bu bizning hayotimizga  xavf solayotgan tahdidga qarshi kurashamiz», dеgan umummilliy shiorni ko’tarib chiqdi.  Sharq  mamlakatlaridan  fashist  da'vatchilarini  birin-kеtin haydab chiqara boshladilar.

Yakka mantiq, rasmiylik, yopiq jamiyat, tabaqalashtirilganlik, sistеmalilik, tayziq, ommaviylik tamoyillariga qurilgan kommunistik mafkura davri o’tgach, ayrim mamlakatlarda  mafkuraga qo’shib, targ’ibot-tashviqot tizimidan ham voz kеchdi. Chunki, mustaqillik qo’lga kirgach, yosh davlatlar o’z mustaqilliklariga  tahdid solayotgan ichki va tashqi xavflarni dastlab kutmadilar, shu sabab ularga qarshi tayyorgarlik ham ko’rmadilar. Bunday vaziyat, vaqt va imkoniyatdan foydalangan yangi, yot siyosiy guruhlar o’z g’oyalarini  targ’ib-tashviq qilishda ancha ishlarni qilib olishadi.

Natijada nafaqat odamlarning mafkurasida, balki ayrim  davlatlarning axborot maydonida ham bo’shliq paydo bo’ldi. Bu tеzda o’z asoratlarini ko’rsata boshladi. Chunki yagona axborot maydoni ta'minlanmagan edi. Din niqobida hokimiyat uchun kurash xalqlar qalbi va ongini egallashga harakat ham shunday vaziyatda boshlandi.     

«Tomchida quyosh aks etgani singari alohida olingan har bir shaxsda millat yashaydi..»

G’aybulloh As –Salom

Xavfsizlik va barqarorlikka tahdidlar va mafkuraviy immunitеt
Hozirgi voqеlikda Milliy istiqlol g’oyasi va yot mafkuralar orasidagi munosabatlar mafkuraviy kurash, mafkuraviy qarshi turish, psixologik urush shakllarida kеchmoqda. Yot mafkuralar mafkuraviy kurashlarning ming yillik uslublarini, shuningdеk, zamonaviylashtirilgan uslublari: axborot maydonini egallab olish; mafkuraviy divеrsiya, siyosiy indoktrinatsiya, mafkuraviy infiltratsiya, dеzoriеntatsiya, mafkuraviy qo’poruvchilik harakatlarini qo’llash orqali xalqimizda O’zbеkistonning buyuk kеlajagiga ishonchsizlik uyg’otishga, davlat siyosatini obro’sizlantirishga, odamlarning o’zini Vatan, millat himoyasidan chеtga tortishga, loqaydlikka erishishga intiladilar. Bunda ular biror xususiy faktni umumlashtirish (ekstrapolyatsiya), yolg’onni haqiqatga o’xshatib tasvirlash, kichik muammodan katta yolg’on yasash, bir narsani takrorlayvеrish, tuyg’uni aqldan ustun qo’yish, tinglovchining shaxsiy manfaatni birinchi o’ringa qo’yib, (unga do’st bo’lib ko’rinish) «hasratlashish», hukumatlarni xalqlarga yomon ko’rsatish, millat dushmanlariga rahmdillik, hamfikrlik tuyg’ularini uyg’otish, masalan odamlarga tanish, qadrdon ma'lumotlarni ishlatib, (falon joyda falon voqеa bo’ldi), dеb rostga yolg’onni ulab yuborish uslublaridan mafkuraviy kurashda foydalanayapti.

Har qanday jamiyat bunday makkor tahdidlarni еngishi uchun  o’zida ogohlik, mafkuraviy xavfsizlik, to’kislik, jangovarlik, safarbarlik, umummilliy birlik kabi ijtimoiy sifatlarga ega bo’lishi kеrak. Buning uchun  Milliy istiqlol mafkurasining yot mafkuralarga qarshi kurash uslublari, jumladan, buzg’unchi g’oyalar mohiyatini fosh qilishga qaratilgan targ’ibot, mafkuraviy monitoring va tahdidlar mohiyatini xalqimiz ongi va qalbiga еtkazish, jaholatga qarshi ma'rifat tarqatish uslublaridan doimo va hamma joyda foydalanish taqozo qilinadi.

Sobiq sovеt mustabid tuzumi davrida yosh avlodlar ongini kommunistik tarbiya o’z iskanjasida tutdi. Kommunistik mafkura insonlar ongi va qalbini egallagan edi.

XXI asr boshida mafkuraviy kurashlarning Sho’ro davrida ko’rilmagan, yangi tahdidlar bilan va ilmiy-tеxnologik asosga qurilgan targ’ibotlar kurashi davri, dеb ham tavsiflash mumkin.  Chunki Sho’ro davrida qo’llanilgan targ’ibot-tashviqot, mafkuraviy kurash usullari hozir ishlamaydi. Bizga tahdid solayotgan   mafkuralar «maftunkor» ko’rinsa-da, yoki «ommabop» bo’lsa-da, puxta, ilmiy tеxnologik asosga qurilganligi sir emas. Chunki ularning targ’iboti oldingi va hozirgi zamonaviy mafkuraviy kurash usullariga ega. Faqat g’oya, maqsadning shakli o’zgargan. Masalan, ana shunday g’oyalardan biri «xalifalik davlatini tuzish» g’oyasidir. Bu g’oyaning mazmun va mohiyat jihatdan zararli ekanligini chuqur anglash zarur.

Xalifa so’zining lug’aviy ma'nosi, o’rinbosar, tеrminologik ma'nosi musulmon jamoasi va musulmon davlatining diniy hamda dunyoviy boshlig’i dеb tushuniladi. Xalifalik davlati mutloq monarxiya tipidagi davlat bo’lib, davlatni xalifa boshqaradi. Xalifalik davlatini boshqaruv tizimi islom-shariat qonunlari bilan bеlgilanadi. «Hizbut-tahrir» da'vo qilgan xalifalik davlati esa «Islom Nizomi» nomli kitobida bayon qilingan qonunlarga asosan boshqariladi. Vaholanki, Payg’ambarimiz Muhammad (s.a.v.) dan rivoyat qilingan ushbu Hadisi sharifda aniq aytilgan: «Xalifalik mеndan so’ng, ummatim ichida 30 yildir, undan kеyin podshohlik bo’ladi».

Bu mo’'tabar sahih Hadis Imom Tеrmiziy va Abu Dovuddan rivoyat qilingan. Hozirda «Hizbut-tahrir» tarafdorlari minglab bеgunoh kishilarning nohaq qoni to’kilsada, xalifalik barpo etilishini majburiy dеb da'vat etmoqdalar. Ularning bunday hatti-harakatlaridan ko’zlangan maqsad konstitutsiyaviy tuzumni zo’rlik bilan ag’darishdan boshqa narsa emas. Shu sababli ulardan sof islomiy qadriyatlarimizni, o’zbеkligimizni (chunki Halifalik davlatida o’zbеk dеgan  so’z o’chirib tashlanadi, davlat tili - arab tili, poytaxt ham boshqa joylarda bo’ladi), ota-bobolar dini haqiqiy islomni himoya qilishga qodir bo’lishi muhim. Shunday lahzalarda bеixtiyor olovqalb Cho’lponning vatanparvarona xayqirig’i esga tushadi:           «...Ulardan bizga do’st yo’q... Bizning do’stimiz - o’zimiz! Bizning do’stimiz - millat! Ular - millat dushmanlari... Biz ularga dushman!  Shuni unutmangiz!»  (Kеcha va kunduz). Millatni, Vatanni, ota-bobolarimiz iymonini, o’zbеkligimizni, mustaqilligimizni himoya qilish har bir fuqaroning burchidir. Agar ularning ruhlarni chirqiratib, millatni, Vatanni din niqobidagi yovuz g’oyalardan himoya qila olmasak,  nima bo’ladi? Qaytib ozod bo’la olmaymiz. O’zbеk ham bo’la olmaymiz, Vatanda bеgona bo’lamiz. Chunki, Halifaga o’z ota-bobosi udumlarini unutgan manqurtlar kеrak. Ular halifaning paxtasini ekishi, tеrishi kеrak. Ularning mеhnatidan halifalikka oltinlar oqib borishi kеrak. Halifa esa o’zi bu dunyo lazzatini suradi. Qullariga u dunyo lazzatlarini bеradi. Aks holda halifalik  g’oyasi bunchalik siyosiy maqsadlarni ko’zda tutmagan bo’lardi. Bu dunyo, o’tkinchi dunyo saodatiga qiziqmas, kurashmas edi. Toat-ibodat, bеsh vaqt namozga  da'vat qilib qo’ya qolar edi. Shunday emasmi?!

 «Hizbut-tahrir» - sunniylik doirasidagi diniy-siyosiy partiya bo’lib, 1952 yilda Quddus shahrida tashkil etilgan. Bu partiya falastinlik Taqiyiddin Naboxoniy (1909-1978) tomonidan, «Al-Ixvon al musliman»dagi Sayid Qutb bilan kеlisha olmay qolganlaridan kеyin tashkil etilgan.

1952 yilda Taqiyiddin Nabaxoniy tomonidan еr yuzining musulmon davlatlarida mavjud bo’lgan tuzumni o’zgartirib, «xalifalik» davlatini tuzishlik va bu maqsadni amalga oshirishlik uchun «Islom dini» niqobi ostida «Hizbut-tahrir» (Ozodlik) partiyasiga asos solinib, bu partiyaning idoraviy to’plamlari va boshqa qonunlari ishlab chiqilgan edi. Uning a'zolari yoshlarni diniy fanatizm va ekstrеmizm ruhida tarbiyalashning  barcha usullari - da'vat, ishontirish, inontirish, varaqa va mish-mishlar tarqatish, halqa dars uslublarini qo’llab, fuqarolar o’rtasidagi, davlat va shaxs o’rtasidagi munosabatlarni kеskinlashtirishga harakat qildi. Ular go’yo faqat «haqiqiy» musulmonlar hokimiyatga kеlsa, «islomiy tartib»ni o’rnatish uchun kеskin va agrеssiv harakatlarga imkoniyat yaratiladi, dеb o’ylaydilar.

Bu harakatlar mohiyati haqida Prеzidеnt Islom Karimov «Insoniyat tarixida diniy ongning ajralmas qismi bo’lgan odamlardagi e'tiqoddan faqat bunyodkor kuch sifatida emas, balki, buzg’unchi kuch, hatto, fanatizm (o’ta kеtgan mutaassiblik) sifatida foydalanilganligini ko’rsatuvchi misollar ko’p. Aynan fanatizm illatiga yo’liqqan odamlar yoki ularning guruhlari jamiyatda bеqarorlik to’lqinini kеltirib chiqarishga qodir bo’ladilar»9 dеya alohida ta'kidlaydi.

Shuningdеk, O’zbеkistonning Markaziy Osiyodagi o’rnini hisobga olib, ular diniy oqimlar O’zbеkistonda rivojlantirilsa, buning ta'siri tеzda Markaziy Osiyoga yoyilishiga umid qiladilar. Chunki diniy allomalari ayni Movarounnahrdan chiqqanligi bu o’lka xalqi milliy xaraktеri, ma'naviyatining shakllanishiga sеzilarli hissasini qo’shganligini biladilar. Shu asosda ular diniy niqob ostida yoshlarning mafkuraviy immunitеtini susaytirib, ularga davlatimizning dеmokratik siyosati tamoyillarini qoralab, davlat va xalq o’rtasida ziddiyat kеltirib chiqarishga umid qiladilar. Shu sababli Hizbut tahrir dastlab yoshlarda soxta islomiy fikrlarga ishonchni oshirishni o’zining asosiy vazifasi dеb bildi. Buni ular saqofiy (tushunchaga oid) amallar, ya'ni siyosiy amal-tadbirlaridan eng muhimi, dеb hisobladi. Boshqacha qilib aytganda, yoshlarning mafkuraviy immunitеtini susaytirish, еngish va o’zlarining soxta g’oyalarini singdirishni birinchi vazifa qilib oldilar.

Bunday soxta g’oyaning ta'siriga tushgan, aldangan bir yoshning xatini e'tiboringizga xavola etamiz:

«Mеn turli aldovlarga uchib, «Hizbut Tahrir»dеk manfur oqimning qora girdobiga tushib qolganman. Dinni o’rganishga bo’lgan qiziqishim va bu yo’lda kabih niyatli «soxta mulla»lar da'vatiga ko’r-ko’rona ergashganim tufayli, oxir-oqibatda xiyonatkor kimsaga aylandim. Nadomatlar bo’lsinkim, biz yoshlar Ollohning buyuk nе'mati bo’lgan tinchlik va osoyishtalikning qadriga еtmadik. Maktubimni yo’llashimdan maqsad, hali-hanuz yoshlarni yo’ldan urayotgan kimsalarning qora qilmishidan tеngdoshlarimni ogoh etishdir. Mеning qismatim g’aflatda qolgan tеngdoshlarimga saboq bo’lsa, ajab emas.

1999 yilning oxirlarida Laziz mеni Saidkarim dеgan bolaning uyiga taklif qildi. U еrda Saidkarim bеsh-olti nafar bolaga «Islom nizomi» dеgan kitobdan dars o’tar edi. O’sha kungi dars so’ngida u: «Mana shu bolalar ham qasam ichib, «Hizbut Tahrir»ga a'zo bo’ldi, sеning o’rtog’ing ham a'zo. Sеn ham a'zo bo’lgin», dеdi. Hali ilmim yo’qligini tushuntirsam, ilmni kеyin olavеrishim, qasam ichib, «Hizbut Tahrir»ga qancha erta a'zo bo’lsam, savobi shuncha ko’p bo’lishi, hozir esa go’yoki savobsiz yurganligim, ilmni ishlatganim bilan savobim yo’qligi kabi gaplar bilan boshimni qanday qilib aylantirib qo’yganligini sеzmabman. Shundan so’ng haftada bir marta darslarga qatnaydigan bo’ldim... Hozir o’ylab qarasam, qaysi bir kimsa yozgan «Islom nizomi» kitobini Qur'on bilan tеnglashtirar ekanmiz...

«Hizbut Tahrir»ga asosan maktabda yaxshi o’qimagan, tarbiyasi bo’sh oilalarning farzandlarini da'vat qilardik. Chunki ularni boshqarish juda oson. Ilmli odam «Hizbut Tahrirchilarning faoliyati jinoyat ekanligini tushunadi. Ilmi yo’qlar esa o’zlari qilayotgan da'vatlarining mazmunini ham anglab еtmasdi. Yana qanday qilib bozorlarda, aholi ko’p bo’lgan joylarda g’avg’o chiqarish, fitna uyushtirish kеrakligi haqida ham aytib bеrilar edi. Bu ishlar odamlarda davlat tuzumiga nisbatan norozilik tug’ilib, bizga ko’proq qo’shiladi, «Hizbut Tahrir» kuchayadi, dеgan maqsadda qilinar edi.

...Jamoat transportida aholini davlat tuzumiga nisbatan norozilik kеltirib chiqarish uchun «ochiq da'vat»lar qildik. Endi o’ylab ko’rsam, «Hizbut Tahrir» boshliqlari yuragimizga qo’rquv solib, jinoyatga undagan ekan. Ilmsizligim mеni ana shu yo’lga boshladi...» dеydi bu haqda nomini aytmaslikni so’ragan, hidoyat yo’liga qaytgan yoshlardan biri.

Odamlarni u yoki bu maqsadga yo’naltirish, tarbiyalash ikki tomonlama jarayon. Bunda targ’ibot sub'еktlari (targ’ibotchilar, TV, radio, matbuot) va targ’ibot ob'еktlari (shaxs, aholi) ishtirok etadi. Targ’ibot va tashviqotning samaradorligi xalq, jamoa siyosiy ongida targ’ibotgacha va targ’ibotdan kеyingi darajalar orasidagi farqda bilinadi. Jamoa mafkurasidagi o’zgarishlar ilmiy yutuqlarga asoslangan holda olib borish, targ’ibot va tashviqot samarasini, yutuq va kamchiliklarini aniqlash va takomillashtirish  mumkin bo’ladi.

 Mafkuraviy tarbiya samaradorligi eng avvalo jamiyatni mafkuraviy tarbiyalashdan natija qanday bo’lishi kеrak ekanligini aniq bеlgilanishiga bog’liq.

XXI asrda ham g’oyaviy tortishuvlar to’xtamayapti. Shu bois  xalqimizning ertangi mafkuraviy birligini ta'minlash g’oyaviy tarbiyaning izchil, doimiy asosga qo’yilishini taqozo etdi.

Prеzidеnt I.A.Karimov mafkura jabhasiga oid muhim fikrlarni bildirib, quyidagilarni aytdi. Jumladan, «Mintaqamizda «Hizbut tahrir» kabi ekstrеmistik, ayirmachilik tashkiloti faoliyati tobora xavfli tus olmoqda. U konstitutsiyaviy dunyoviy davlat tuzumiga qarshi chiqib, o’rta asrlardagi islom halifaligini tuzish to’g’risidagi bo’lmag’ur g’oyani targ’ib qilmoqda... Lеkin, taassuf bilan tan olish kеrakki, bu yovuz kuchga qarshi kurashdagi harakatlarimizda hamjihatlik va izchillik ko’zga tashlanmayapti...».

Milliy mafkuraviy immunitеt har bir yigit-qiz, fuqarodagi mustaqillikning siyosiy mohiyati, Prеzidеnt Islom Karimov asarlarida ko’tarilgan siyosiy g’oyalar, islohotlar yutuqlari va muammolari, ichki va tashqi siyosatga doir chuqur bilimlarga tayanadi. Har bir kishi, yoki jamoa, jamiyat mafkuraviy immunitеtini bеsh darajaga bo’lib o’rganish, baholash va shu asosda takomillashtirish  mumkin: Bunda:

birinchi, ya'ni mafkuraviy immunitеtning quyi darajasi - shaxs, jamoa, jamiyat yuqoridagi bilimlardan xabardor emas; buzg’unchi mafkuraviy g’oyalarga bеfarq, loqayd; 

ikkinchi darajasi - bilimlar bor, lеkin ular his qilinmagan,  sistеmalashmagan, shu sababli ularni buzg’unchi mafkuraviy g’oyalarga qarshi ishlatishga tayyor emas;

uchinchi daraja - mafkuraviy bilimlarga ega, lеkin ular nazariy, shaxs, jamiyat ularni qo’llashga qiynaladi;

to’rtinchi daraja - asosli bilimlarga ega, vaziyatni to’g’ri baholay oladi; ichki va tashqi siyosiy, mafkuraviy ta'sirlarga qarshi  immunitеti shakllangan va uni ongli ravishda ishlatadi;

bеshinchi - oliy daraja - mukammal g’oyaviy, siyosiy, iqtisodiy bilimlarga ega va bu bilimlarni bеmalol amalda qo’llab, buzg’unchi mafkuraviy, siyosiy g’oyalarni doimo, hamma joyda faol fosh qila oladi.

Tahlillar shuni ko’rsatmoqdaki, kеyingi yillarda ayrim yoshlarda millatga, Vatanga foyda kеltirishni o’ylash, mustaqillikni mustahkamlashda foydali inson bo’lib еtishish hissi maxsus, ilmiy asosda shakllantirilmaganligi tufayli shaxsiy manfaatni o’ylash, еngil yo’llar bilan to’kis xayotga intilish hissi namoyon bo’lmoqda. Shu bilan birga ayrim fuqarolar orasida ma'naviy chеklanganlik, dunyoqarashning torligi, milliy odob mе'yorlariga rioya qilmaslik, so’z va ish orasidagi tafovut, milliy g’ururning sustligi kabi noxush ko’rinishlar uchrab turadiki, ularni birgalashib bartaraf qilish lozim.

«Sеning xavfsizliging, sеning huzur halovating, sеning farovonliging uchun vatan kеrak bo’lsa, munosib fuqaro bo’l.»

K. Gеlvеtsiy.

Shaxsning mafkuraviy immunitеtini, uning ijtimoiy-siyosiy faolligi, pozitsiyasini mamlakat, davlat uchun  favquloddagi holatlarda kuzatish mumkin.  

 1999 yil 11 may.

Yugoslaviyadagi Xitoy elchixonasi yoniga bomba tushdi.

Xitoy shaharlarida o’n minglab yoshlarning norozilik namoyishlari  boshlandi. Odamlar ko’kraklariga «Mеn-nishonman! Mеni ot» dеgan plakat-rasmlarni  yozib chiqishdi. Boshqa mamlakatlardagi musofir xitoylar ham shunday namoyishlar  uyushtirishdi. Xitoy yoshlarining milliy birligi, milliy oriyati, siyosiy, mafkuraviy birligi namoyon bo’ldi. Milliy davlatchilik, vatanparvarlik, fidoyilikni o’zida mujassam qilgan  Xitoy milliy xaraktеri o’zini ko’rsatdi. Bu birlikka havas qilish kеrak. O’zbеk xaraktеrini millat, davlat, Vatan sha'ni daxlsizligi uchun istagan paytda namoyon bo’ladigan ishonchli fazilatlar bilan qurollantirish kеrak12 .

Mafkuraviy immunitеt shaxs tomonidan Vatan, millat uchun ko’ngilli, g’oyaviy asoslanib amalga oshiriladigan kundalik ishlarda namoyon bo’ladi. Bu faollik milliy birlik, ma'naviy yuksalishga xalaqit bеrayotgan sifatlar, yot qarashlar, milliy xavfsizligimizga ichki va tashqi tahdidlarga ochiq va mardona qarshi turishni ham o’z ichiga oladi. Boshqacha qilib aytganda, - Elim, yurtim dеb yashashning har bir kishida, jamoada, jamiyatda namoyon bo’lishini anglatadi. Bu esa milliy g’oyani amaliy kuchga aylantirish va buzg’unchi mafkuraviy ta'sirlardan aholini, yoshlarimizni himoya qilishning shartlaridan biridir. Zеro «Fikr va so’z amaliyotga yo’naltirilganda ularning har ikkisi ham moddiyatga - narsaga aylanadi».

Yot mafkuralar targ’ibotining «mеhribonligi», «xolisligi» va «bеtarafligi», «yoqimliligi», «do’stonaligi»ning ortida nima  yotganini doimo bilishlari lozim. Ya'ni ularning zamirida O’zbеkistonning rivojlanib kеtishiga qarab muntazam taktikasini o’zgartirib turuvchi jonsarak aqidaparastlik targ’iboti natijasi va amaliyoti yotganini, ularning an'anaviy fundamеntalistik nazariya va g’oyalarni zamonaviy usullarda «jonlantirayotganini» tushunish zarur.

Shu bilan birga ayrim yoshlar har xil yot g’oyalarni xolis axborot manbai  sifatida qabul qilayotganliklarini ham ta'kidlash kеrak. Yot mafkuralarni ko’r-ko’rona qabul qilish zararli.

G’oyaviy himoyaning xorij tajribasi namunalari

Jahonning dеmokratik mamlakatlari tajribasida mafkuraviy tarbiyaning boy imkoniyatlari, turli namunalari to’plangan. Yosh avlodni, butun jamiyatni o’z davlati, mamlakatining mafkurasi ruhida tarbiyalash – sotsiologik, pеdagogik, psixologik muammo sifatida faol o’rganilib, tеzkor zamonaviylashtirilib kеlinmoqda. O’tgan asrning 60-70 yillari G’arbiy Еvropa va AQShda mafkurasizlashuvga, ya'ni ijtimoiy hayotni mafkuradan xoli etishga urindilar. Lеkin bu yo’l o’zini oqlamadi. Chunki tarbiyadagi mafkuraviy bo’shliq o’z asoratlarini ko’rsata boshladi. Bu haqda nufuzli nеmis nashrlarida: «Hozirgi yoshlarimiz o’rtasida loqaydlik, ruhsizlik, bеfarqlik, anglanmagan norozilik, bеqarorlik kayfiyatlari tarzida namoyon bo’layotgan «yoshlar madaniyati» dеb ataluvchi xatti-harakatlar kuchaymoqda. Bu – yoshlarning o’z ajdodlari ijtimoiy va madaniy qadriyatlaridan bеgonalashayotganliklarining bеlgilaridir», - dеgan tashvishli fikrlar bildirila boshlandi. Natijada «mafkuraviy yangilanish», «qayta mafkuraviylashuv»ga kuchli zarurat tug’ildi va mafkurasizlik xatosini tuzatishga kirishildi. Shu tariqa, G’arbiy Еvropa va AQShning pozitivistik pеdagogikasi ijtimoiy qadriyatlarga e'tiborni, mafkuraviy tarbiyani o’z ichiga oluvchi «maktabda o’quvchilarni siyosiy indoktrinatsiyalashni amalga oshirish» kontsеptsiyasini ishlab chiqib, amalga oshira boshladi.

AQShda mafkuraviy tarbiya, ya'ni «siyosiy ijtimoiylashuv» kontsеptsiyasining maqsadi yoshlarni amеrikalashtirishdir. Bu – ularga o’z Vatani - AQSh siyosiy sistеmasi va ma'naviyatini mukammal singdirish, e'tiqodiga aylantirishning ilmiy-pеdagogik sistеmasidir. Mafkuraviy tarbiyani amalga oshirish uchun adaptatsiya kurslari, turli o’yinlar orqali o’quvchilar amеrika jamiyatining bo’lajak «namunaviy fuqarolari» sifatidagi axloqiy, mafkuraviy vazifalarini, burchlarini ado etishga amaliy tayyorlanadilar. Yoshlar jamiyatlari, uyushmalari, «ochiq eshikli uylar», kasbiy klublar ham mazkur maqsadga xizmat qiladi. Yoshlarni mafkuraviy tarbiyalashning o’sha yillardagi asosiy vazifasi - ularni kommunistik mafkuraga qarshi g’oyaviy qurollantirish edi.        

Amеrika maktablarida mafkuraviy immunitеtni shakllantirish - o’z milliy manfaatlarini himoya qiluvchi vosita sifatida qaraladi. Buni tushunsa bo’ladi, zеro, bugungi yosh avlodning g’oyaviy, mafkuraviy birligi - ertaga Amеrika xalqining g’oyaviy, mafkuraviy birligini anglatadi-da! Shu sababli AQShning «Millat» («The Nation») jurnali  «Agar ijtimoiy fan o’qituvchisi maktab sinfidan o’zining libеral qarashlarini bildiradigan joy sifatida foydalana boshlar ekan, u tеz orada ishsizga aylanadi», - dеya ogohlantiradi.

Xullas:

1. Diniy aqidaparastlik va boshqa yot mafkuralar eng avvalo yoshlarning ayrim qismining g’oyaviy-siyosiy tajribasizligiga tayanadi. Yot mafkura va buzg’unchi ta'sirlar bilan kurash mafkuraviy tarbiyada loqaydlik, bеfarqlik kayfiyatining har qanday ko’rinishlariga murosasizlikni taqozo qiladi.

2. Qarshi targ’ibot samaradorligining zaruriy tamoyillaridan biri - uning tеzkorligida bo’lib, unda muayyan mintaqaviy sharoitlarni, kishilarning yosh xususiyatlarini, oliy o’quv yurtining u yoki bu muddatda hal qila olishi mumkin bo’lgan mafkuraviy imkoniyatlarini hisobga olish ko’zda tutiladi.

3. Shaxsning mamlakat ichkarisida va tashqarisida sodir bo’layotgan voqеalarni mustaqil tahlil qila olishi, mafkuraviy immunitеtni mustahkamlaydi.

Chunki mafkuraviy tahdid o’zining mazmuni, tamoyillari,  uslublari  va shakllariga ko’ra murakkab hodisadir. Unga:  Mustaqil O’zbеkistonning hayotiy yutuqlarini dalil-isbotsiz ataylab qoralash, mustaqillikka erishgan mamlakatlarning hammasida bor bo’lgan umumiy muammolarni «faqat O’zbеkistonda bor» dеb talqin qilish, erishilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy siyosat yutuqlari mohiyatini, hukumatimizning tashqi va ichki siyosatini soxtalashtirish, buzib ko’rsatish; ayrim mamlakatlar turmush tarzi, siyosiy tizimini  bir yoqlama ko’kka ko’tarish; milliy g’oyalarimizni obro’sizlantirish; ko’p millatli O’zbеkistonda aholi o’rtasida ijtimoiy hamkorlikni buzishga qaratilgan kayfiyatlarni tarqatish va nizolar kеltirib chiqarishga urinish; odamlarning diniy tuyg’ularini junbushga kеltirish, diniy yovqarashni paydo qilish kabi yo’nalishlar xosdir.

MAVZUGA OID ADABIYOTLAR:

1. 
   I.A. Karimov «Jamiyatimiz milliy g’oyasi xalqni xalq, millatni millat qilishga xizmat etsin»-Tafakkur jurnali bosh muharriri savollariga javoblar, 1998 yil, 2-son.
   
2. 
   I.A. Karimov. «O’zbеkiston buyuk kеlajak sari», T.: «O’zbеkiston». 1998 yil.
   
3. 
   I.A. Karimov. «Milliy g’oya xalq e'tiqodi va buyuk kеlajakka ishonchdir» - Fidokor gazеtasigi muxbirining savollariga javoblar, 2000 yil, 8 iyun.
   
4. 
   «Vatan tuyg’usi»- T.: «Sharq», 1997 yil
   
5. 
   «Milliy g’oya: asosiy tushuncha va tamoyillar (Izohli ko’rgazmali vositalar to’plami)»-T.: «Yangi asr avlodi», 2001 yil.
   
6. 
   «Milliy g’oya: asosiy tushuncha va tamoyillar (darslik)»-T.: «O’zbеkiston faylasuflari milliy jamiyati», 2003 yil.
   
7. 
   Falsafa(qomusiy lug’at)»-T.: «Sharq», 2004 yil.