6-мавзу. Музликларнинг геологик фаолияти

5. Флювиогласиал ёки сув-музлик ётқизиқлари
Эриган музлик сувларининг иши музликлар фаолияти билан чамбарчас боғлиқ. Флувиогласиал (лотинча "флувиос" - дарё) ётқизиқлари икки хил:
- интраглаcиал (интрлаcлаcиал);
- перигласиал (периглаcиал).
Музлик эриганидан сўнг, интрагласиал ётқизиқлар эр юзида ўзига хос релеф шаклларини ҳосил қилади - озлар, камлар ва каме тераслари.
Ози - темир йўл қирғоқларига ўхшаш тик поғонали тизмалар; улар музликнинг ҳаракатланиш йўналиши бўйича чўзилган ва тошлар киритилиб, яхши ювилган қатламли қум-шағал-шағал қатламларидан ташкил топган. Бундай тизмаларнинг баландлиги 10 дан 30 м гача, баъзан 50 м гача ва ундан кўпроқ, узунлиги эса юзлаб метрдан ўнлаб километргача. Улардан баъзилари озми-кўпми тўғри чизиқли тасаввурларга эга, бошқалари тортуозлик билан ажралиб туради. Оз айниқса Финляндияда ва Швецияда ҳам ривожланган. Улар жанубда ҳам топилган: Болтиқбўйи, Белоруссия ва бошқа минтақаларда.
Камлар ва камлар тераслари (немисча "камм" - тизма). Камлар - тепаликлари текисланган тик тепаликлар. Уларнинг баландлиги бир неча дан 20 м гача ва ундан юқори. Каме тепаликлари, ботқоқли ёки дренажсиз кўллар эгаллаган ёпиқ бўшлиқлар шаклида, депрессиялар билан ажратилган турли хил (юмалоқ, конуснинг ва бошқалар) тасаввурларга эга. Камлар тартибланган ётқизиқлар - горизонтал ва диагонал лакустрин типидаги кўрпа-тўшак билан шағал, қум ва қумлоқ қумлардан ҳосил бўлиб, унда тошлар ва мореналарнинг алоҳида линзалари, баъзи жойларда лента лойлари (ингичка лой ва қум қатламларининг ритмик алмашинуви) учрайди. Тепаликлардан ташқари, депрессия ёнбағрларида терасли қирралар - турли даражаларда жойлашган каме тераслари шаклланган, бу эса ўлик музларнинг нотекис эриши билан боғлиқ. Каме релефи Карелияда, Болтиқбўйи давлатларида, Ғарбий Эвропанинг шимолий ҳудудларида жойлашган.
Замонавий музликларнинг майдони 16 миллион км2 ни ташкил қилади. Улар орасида континентал ва тоғ музликлари ривожланган. Тоғли музликлар - тоғ етакларига бирлаштирилган тоғ музликлари. Музликларнинг ҳаракатланиши пластик ёки вископластик муз оқими билан боғлиқ. Музликларнинг ҳаракатланиши пайтида муз ости қатламидаги тошларнинг интенсив эксарацияси (йўқ қилиниши) содир бўлади. Эксарация билан бир вақтда, кўчириш ва тўпланиш содир бўлади. Музлик конларига мореналар киради, улар орасида пастки, аблатив ва терминаллар мавжуд. Сув-музлик ётқизиқларига озлар, камс, каме террасалари, перигласиал соҳаларда - зандралар, лимноглаcиал (лакустрин) ётқизиқлар ва лесслар киради.