6. тема. Biliw processleri joba

Ulıwmalastırıw – Nárse hám hádiyselerdiń belgi hám ózgesheliklerin tabıw hám usı ulıwmalıq tiykarda olardı birlestiriw túsiniledi.

Konkretlestiriw – ulıwma belgi hám ózgesheliklerdi jeke, jalģız obektlerge bóliw menen pikir júritiw operaciyası. Adamnıń barlıq iskerliginde aktiv qatnasadı (reje, ulıwma teoriya, nızam konkretlestiriwdiń bolmawı bilimlerdiń formal bolıwına alıp keledi).

Klassifikaciyalaw – bir qıylı nárselerdiń bir-birine uqsaslıģı hám basqa nárselerden parqına qarap, nárselerdi klasslarģa ajıratıw sisteması.

Sistemalastırıw – nárse hám hádiyseler, faktler, pikirler hám obektler, waqtındaģı iyelegen ornına qarap mazmunlı jaylastırılıwı bolıp tabıladı. (Mektepte dáslep predmettiń bapları, bólimleri, soń bir pútin oqıwshınıń sanasında sistemalastırıladı, máselen, anatili, tariyx hám t.b).

Oylaw formaları hám túrleri
1. Pikir – nárse hám hádiyselerdi waqıyalıqtaģı haqıyqatdan óz-ara baylanıslı bolģan belgiler, túsinikler de kórsetilip berilse yamasa bir-birinen ajıratılıp kórsetilse bul pikir dep ataladı. Nárse hám hádiyselerdiń belgi, ózgeshelikleri haqqında tastıyıqlap aytılģan yamasa biykar etilip aytılģan sózlerde pikirge mısal bola aladı.
2. Túsinik – Nárse hám hádiyselerdiń ulıwma hám áhmiyetli belgilerin sáwlelendiriwshi pikir bolıp esaplanadı. Insannıń waqıyalıqtı biliw processinde nárselerdi bir-birine salıstırıp, olardıń uqsaslıq hám parqın ajıratıp anıqlaydı.
Analiz hám sintez jolı menen ámelge asırıladı.
3. Oydan juwmaq shıģarıw – bul túrdegi forması menen biz eki yamasa onnanda artıq pikirlerden jańa pikirler payda etemiz. Oydan juwmaq shıģarıw úsh túrge bólinedi. Induktiv, deduktiv hám analogiyalıq.
a. Induktiv - juwmaq shıģarıw – bul juwmaq shıģarıwdıń logikalıq túri bolıp, bunda bir neshe, jeke yamasa ayırım pikirlerden ulıwmalıq pikirge ótemiz.
b. Al jekeden ulıwmalıqqa ótiw Deduktiv - juwmaq shıģarıw dep ataladı. Ulıwmalıq yamasa jeke pikirlerden jeke pikirge keliwdi aytamız.