7 – laboratoriya ishi fotoeffekt qonunlarini tekshirish

Ishni bajarish tartibi
1-mashq. Yorug‘lik oqimi o‘zgarmas (=const) bo‘lganda fototok qiymatining anod kuchlanishiga bog‘liqligini o‘rganish.
1. Fotoelement optik taglikda yorug‘lik manbaidan l=15 cm uzoqlikda o‘rnatiladi.
2. Yorug‘lik manbai (lampa) ga kuchlanish beriladi va u tajriba davomida o‘zgartirmasdan saqlanadi.
3. Sxema o‘qituvchi tomonidan tekshirilgandan so‘ng tok manbaiga ulanadi. Potensiometr yordamida anod kuchlanishi 0 dan 100 V gacha oshirilib boriladi. Kuchlanish 10 voltdan oshirilib unga to‘g‘ri keluvchi fototok qiymatlari o‘lchanadi. Keyin tajriba teskari yo‘nalishda amalga oshiriladi, ya'ni kuchlanish 100 V dan 0 gacha kamaytiriladi. Bunda ham kuchlanish 10 V dan kamaytirilib fototokning qiymatlari o‘lchab boriladi va 1-jadvalga yoziladi,
1-jadval

№	l, m	Ua, V kuchlanish ortganda	IF, A	Ua, V kuchlanish kamayganda	IF, A	<IF>, A
1.
2.
3.
4.
5.
6.
6.
8.
9.
10.

4. Abssissa o‘qiga U_a qiymatini, ordinata o‘qiga <I_F> fototok qiymatini qo‘yib, anod kuchlanishi bilan fototok qiymati orasidagi bog‘lanash grafigi chiziladi.

2-mashq. O‘zgarmas kuchlanishda yorug‘lik oqimi bilan fototokning bog‘lanishini o‘rganish.
1. Fotoelementga 100 V anod kuchlanishi berilada va u tajriba oxirigacha o‘zgartirmasdan saqlanadi.
2. Fotoelement yorug‘lik manbaidan 15 cm dan 60 cm gacha uzoqlashtiraladi. Har 5 cm siljishga mos kelgan fototok qiymati yozib boriladi.
3. Fotoelement 60 cm dan 15 cm gacha lampaga yaqinlashtiriladi va yana har 5 cm kamaytirishdagi fototok qiymati yozib olinadi. Bunda lampaning yorug‘lik kuchi 25 sham deb olinadi.
4, l ning har bir qiymati uchun  ning qiymatlari

=IS/l²,

formuladan hisoblab topiladi. Bunda S – fotokatod yuzasi (4 cm²), I – lampaning cho‘g‘lantirish kuchlanashi U=220 V bo‘lgandagi yorug‘lik kuchi.

5. (15.2) formula yordamida fotoelementning integral sezgirligi (j) I ning barcha qiymatlari uchun hisoblanadi.
6. Olingan tajraba natijlari 2-jadvalga yozib boriladi.
2-jadval

№	U, V	l, m uzoqlashtirish	IF, A	l, m yaqinlashtirish	IF, A	<IF>, A	j, A/lm
1.
2.
3.
4.
5.
6.
6.
8.
9.
10.

7. Olingan malumotlar asosida yorug‘lik oqimi  bilan fototok orasidagi bog‘lanash grafigi chiziladi. Grafikdan foydalanib, burchak tangensining qiymati hisoblanib, fotoelementning sezgirligi topaladi va tajribadan olingan natijasi balan solishtirilib ko‘raladi.
Sinov savollari
1. Fotoeffekt nima, uning qanday turlari mavjud?
2. Fototokning qiymati qanday kattaliklarga bog‘liq?
3. Tashqi fotoeffektning 4 ta qonunini ayting.
4. Tashqi fotoeffekt uchun Eynshteyn formulasini yozing va uni tushuntiring.
5. Chiqish ishi nima?
6. Fotoeffektning qizil chegarasi nima?
7. To‘xtatish kuchlanishi nima?
Adabiyotlar
1. G.S.Landsberg, Umumiy fizika kursi "Optika" M. 1976.
2. S.A.Axmanov, S.Y.Nikitin "Fizik optika" M., 2004.
3. T.I.Trofimova ”Fizika kursi“, M. ”Akademiya“ 2007.
4. A.A.Detlaf, B.M.Yarovskiy ”Fizika kursi“, M.”Akademiya“, 2007.