7- ma’ruza 7-Mavzu. Suyuqlikning harakati vaqtidagi energiyaning yo’qotilishi. Energiya yo’qotilishining ikki turi. Quvur uzunligi bo’yicha energiyanining yo’qotilishi

0,1	0,2	0,3	0,4	0,5	0,6	0,7	0,8	0,9
1,0
ζ	226	47,8	17,5	7,80	3,75	1,80	0,80	0,29	0,06	0,00

8.8- rasm. Diafragma.

8. Berkitkich (zadvijka). Mahalliy qarshilik koeffisiyenti eshikchaning (8.9-rasm) ochilish darajasiga bog‘liq bo‘lib, uning ochilishi kattalashishi bilan kamayib boradi. Uning o‘rtacha ochilishiga ζ =2,0 to‘g‘ri keladi.

8.9- rasm. Berkitkich.

8.3. Ishqalanishda yo’qotililgan energiyani aniqlash

Ishqalanishda yo’qotililgan energiya-quvurning uzunligi bo’yicha yo’qotilgan ehergiya hisoblanib, u h_i bilan belgilanib, o’zgarmas kesimli quvurlarda hosil bo’ladi va u quvurning uzunligiga proporsional ravishda ortib boradi (8.10- rasm).

Bu turdagi enrgiyaning yo’qotilishi quvurdagi suyuqlikning tarkibidagi ichki ishqalanishlar bilan bog’liq bo’lib, turli omillarga bog’liq bo’ladi. Ishqalanishdagi naporning yo’qotilishi quyidagi Darsi – Veysbax formulasi bilan topiladi.
, (8.3)
bu yerda,
λ – quvur uzunligi bo’yicha yo’qolish koeffisiyenti va u Darsi koeffisiyenti deb nomlanadi;
l – quvurning uzunligi;
d – quvurning diametri;
– suyuqlikning chiqish qismidagi tezligi, m/s;
 – suyuqlikning zichligi, kg/m³.
- Darsi koeffisiyenti yoki gidravlikaviy qarshilik koeffisiyenti va u suyuqlik harakatining rejimlariga bog’liq bo’ladi.
Silliq quvrlar uchun gidravlikaviy qarshilik koeffisiyentini aniqlash bo’yicha olib borilgan tadqiqotlarga binoan uning qiymati Reynolds soniga bog’lik ekanligi ma’lum bo’ldi. Gidravlikaviy qarshilik koeffisiyentini aniqlashning qator formulalari mavjud bo’lib, ulardan keng tarqalganlaridan biri Puazeyl formulasi hisoblanadi va quyda keltirilgan:
_tr= (8.4)

8.10- rasm. Quvurning uzunligi bo’yicha napor yo’qolishiga oid chizma.

Suyuqlikning turbulent rejimdagi harakati uchun Darsi koeffisiyenti yoki gidravlikaviy qarshilik koeffisiyenti Reynolds sonining quyida keltirilgan qiymatlari uchun, yani Re = 10⁴ 10⁵ bo’lganda Blazius formulasi bilan aniqlanadi.

_tr= (8.5)

Agar Re10⁵ bo’lsa, u holda gidravlikaviy qarshilik koeffisiyenti _tr Nikuradze formulasiga binoan quyidagicha aniqlanadi:

_tr= 0,0032 + _(8.6)
Nazorat savollari:

1. 
   Quvurlarda bosimning kamayishi sabablarini tushuntiring.
   
2. 
   Quvurlarning uzunligi bo‘yicha bosimning yo‘qotilishi tushuntiring.
   
3. 
   Quvur devorining g‘adir-budirligi haqida tushuncha bering.
   
4. 
   Gidravlik silliq quvurlar haqida tushuncha bering.
   
5. 
   Quvurning ekvivalent uzunligini ta’riflang.
   
6. 
   Mahalliy gidravlik qarshiliklar. Ularning asosiy turlari.
   
7. 
   Quvurning keskin kengayishida bosimni yo‘qotilishi (Bord teoremasi)
   
8. 
   Bosim yo‘qotilishini umumlashtirish.
   
9. 
   Reynolds sonining katta qiymatlari uchun mahalliy qarshilik koeffisiyentini tushuntiring.
   

10.Reynolds sonining kichik qiymatlari uchun mahalliy qarshilik koeffitsientlari o‘zgarishini tushuntiring.