7- qondagi gemoglobinni oʻlchash

---

7- Qondagi gemoglobinni oʻlchash 
 
Gemoglobin, HB (yunon. Haima — qon va globus — shar) — qonda bo‘ladigan 
nafas pigmenti. Qonga qizil tus beradi, nafas organlaridan to‘qimalarga kislorod, 
to‘qimalardan nafas organlariga karbonat angidrid yetkazib beradi. Oqsilli qism—
globin va temir porfilingemdan iborat. Gemoglobin kislorod bilan qo‘shilib, beqaror 
birikma hosil qiladi. Kislorodning porsial bosimi birmuncha yuqori bo‘ladigan 
o‘pka kapillarida esa kislorodni hujayra va to‘qimalarga beradi. 
Sog‘lom odamning 100 g qonida 13—16 g % gemoglobin bor (erkaklarda 13—
17 g % 130—170 g/l; ayollarda 12—16 g % 120— 160 g/l). Ayollar qonida 
gemoglobin miqdori erkaklardagidan kam bo‘ladi. Organizmdagi gemoglobin 
xossasi hayot davomida o‘zgarib turadi. Gemoglobin miqdori maxsus asbob — 
gemometr bilan aniqlanadi. Gemoglobin miqdorini aniqlash normal sharoitda 
qonning nafas funksiyasini va qonda bo‘ladigan bir qancha kasalliklarni aniqlashda 
muhim ahamiyatga ega. Qonda gemoglobin ko‘payib ketishi gemoglobinemiya deb 
ataladi, uning kamayib ketishi ko‘proq anemiyada kuzatiladi. 
Gemoglobin miqdorini aniqlash — qondagi gemoglobin miqdori yuqorida bayon 
etilganidek, Salli gemometrida yoki FEK apparati yordamida aniqlanadi. 
Salli gemometri uchta tik teshigi bo‘lgan shtativdan iborat. Ikki yoni- dagi 
teshiklarda har ikki uchi ber- kitilgan shisha naychalar joylashgan bo‘lib, ularda 
solishtiriladigan stan- dart qo‘ng‘ir-sariq rangli eritma bor. Ba’zi gemometrlarda 
suyuqlik to‘l- dirilgan naychalar o‘rniga qo‘ng‘ir- sariq rangli shisha tayoqchalar 
qo‘yil- gan bo‘ladi.Shtativ o‘rtasidagi teshikda dia- metri standart eritmali naychalar 
diametriga teng bo‘lgan usti ochiq probirka qo‘yilgan, u gemoglobinni aniqlashi 
kerak bo‘lgan qonni quyish- ga mo‘ljallangan (5-rasm). Bu probirka ikki qator 
darajaga bo‘lingan: bir tomondagi darajada pastdan 10 soni bilan boshlanib, 140 
soni bilan tugaydi, ikkinchi tomondagisi esa 2 g % sonidan boshlanib,g % soni bilan 
tugaydi. Har ikki tomondagi darajalar ham bir xil balandlikka ega. Suyuqliklar rangi 
yaxshi ko‘rinishi uchun shtativning orqa devoriga yorug‘likni tarqatib beruvchi sut 
rangli shisha plastinka o‘rnatilgan. Har bir gemometrga pipetka qo‘shib beriladi, bu 
pipetkani yuqori uchida 20 mm3 raqami yozilgan bo‘ladi.Ishlash qulay bo‘lishi 
uchun bu nayning yuqori uchiga uchligi oynadan iborat rezina naycha kiydirilgan 
bo‘ladi.Qondagi gemoglobin miqdori quyidagicha aniqlanadi: o‘rtadagi 
probirkaning o‘n raqamigacha xlorid kislotaning detsinormal eritmasi qo‘yiladi, 
shundan so‘ng pipetkaning 20 mm3 belgisigacha barmoqdan qon so‘rib olinadi. Qon 
ustini havo pufaklarisiz ko‘r- satib o‘tilgan belgiga yetishi bilan, mushtukni og‘izdan 
chiqar- may, rezina nayni ikki barmoq bilan qisib turib, pipetkadagi qon miqdori 20 
mm3.ga to‘g‘ri kelish-kelmasligi yana tekshiriladi. Pipetkaning pastki qismidagi 
qonni paxta bilan artib, uning uchini xlorid kislotaning detsinormal eritmasiga 
tushiriladi, bu eritma ilgari gemometrning o‘rtasidagi naychada tayyorlangan 
bo‘ladi, pufakchalar hosil bo‘lmasligi uchun qon unga asta-sekin puflab kiritiladi, 
so‘ng eritma aralashmasini bir necha marta so‘rib olib, qaytadan probirkaga 
tushiriladi va shu yo‘l bilan olingan qonning hammasi probirkaga quyiladi.Barcha 
gemoglobin gematin xloridga aylanishi uchun 10 minut kutib turiladi, keyin 
gemometr ko‘tariladi va qon solinadigan probirkadagi suyuqlikning rangi standart 

---

eritma yoki bo‘yalgan shisha tayoqchalar rangi bilan solishtirib ko‘riladi. Deyarli 
hamma vaqt qon eritmasining rangi standart eritmalar rangidan to‘qroq bo‘ladi. 
Distillangan suv graduirovka qilinmagan pipetka yordamida qon eritmasi solingan 
pipetkaga quyila boshlanadi va shisha tayoqcha bilan aralashtirilib turiladi. Undagi 
suyuqlikning rangi standart probirkadagi suyuqlik rangiga yetguncha aralashtirish 
ishi davom ettiriladi. Bundan so‘ng gemometrni ko‘zning to‘g‘risigacha ko‘ta- rib, 
qon eritmasining pastki meniski qaysi darajada turgani aniqlanadi. O‘ng tomonidagi 
tegishli son — foizini, chapdagisi esa gemoglobinning gramm foizini 
ko‘rsatadi.Gemoglobinni aniq tekshirish uchun hozirgi vaqtda fotoelektro- 
kolorimetr 
va 
spektrofotometrlardan 
foydalaniladi. 
Gemoglobinni 
fotoelektrokolorimetrda aniqlash uning ammiak, asetonsiangidrin va boshqa 
moddalar bilan bo‘yalgan birikmalar hosil bo‘lishiga asoslangan.Hozirgi vaqtda 
klinik-diagnostik laboratoriyalarida gemoglobin konsentratsiyasini aniqlash uchun 
gemoglobinsianid usuliga asoslangan tayyor to‘plamlardan qo‘llanilmoqda. Har bir 
to‘plamda standart reaktiv (nazorat) bor. Bundan tashqari, markaziy labo- ratoriya 
(masalan, viloyat kasalxonasining laboratoriyasi) standart (nazorat) reaktivlar 
tayyorlashi va tarqatishi mumkin. Standart (nazorat) reaktivlar har safar bemor qoni 
tekshiruvlari o‘tkazil- ganda ishlatiladi.Sifatli nazorat qilishning eng yaxshi usuli 
zarur reaktivlar yetarli miqdorda bo‘lganda bemor qonini bir vaqtning o‘zida ikki 
usulda aniqlash hisoblanadi. Agar har ikkala usulda natijalar har xil bo‘lsa, bemor 
qonini qayta tekshirish kerak.Gemoglobinni aniqlashning klinik-diagnostik 
ahamiyati: qonda gemoglobin miqdorining kamayishi kamqonlikning asosiy labo- 
rator ko‘rsatkichlaridan hisoblanadi. Gemoglobin miqdori kam- qonlik shakli va 
ifodalanganligiga qarab o‘zgaradi. Gemoglobin miqdori kamayganda, chuqur va 
to‘liq tekshiruvlar o‘tkazilishi kerak (eritrotsitlar sonini aniqlash, rang ko‘rsatkichi, 
eritrotsitlar morfo- logiyasini o‘rganish).