7. bozor kon‟yunkturasini tadqiq tadbiq bashorat etish

7.3. Konyunkturani bashorat qilish

Ayrim tovar bozor konyunkturasini o„rganishdan maqsad to„g„ri bashorat qilish va o„zgarishlarning oldindan aytib berishdan iboratdir. Umuman bashorat
- bu ob‟ekt ahvolining kelajagi haqida, fikrlari va rejalarini ruyobga chiqarish yo„llari va muddatlaridir. Bashorat insonning o„rganish va amaliy faoliyatida yo„llangan ob‟ekti bo„lib, jarayonlar, ko„rinishlar, hodisalar bo„lishi mumkin.
Bashorat qilish bu- ob‟ektning kelajagini tahlil qilish va bu kelajakni qanday bo„lishini ko„ra bilishdir. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarning bashorat imkoniyatlari eng avval sabab va hodisa bog„lanishlarining tabiat xarakterlari orqali aniqlanadi. Oldindan aytib berish, bashorat qilish faqat umumiy xossalar va qonuniylikka ega bo„lgan sabab va xulosalar aniq bo„lgan jarayonlarga bog„liqdir.
Iqtisodiy bashorat konyunkturasining tuzishning asosiy imkoniyatlari iqtisodiy hodisalarni rivojlanishi to„g„ridan - to„g„ri vaqt takozosi orqali aniqlanadi. Bashorat qiluvchining vazifasi hozirgi kunda ko„z ostida oldingilarni esga olib, kelajak elemetlarini topish va umum tendentsiyalarini o„rganib shu hodisalarni rivojlanishining kelajagini ko„rsatib berishdir.
Bashoratning maqsadi va xizmati ratsional yechimlar qabul qilish uchun muqobil iqtisodiy rivojlanish va uning ijtimoiy-iqtisodiy natijalarini ko„ra bilishdir. Bashorat qilish umumiy rejalashtirishni va boshqarishni rivojlantirish uchun samarali qurol bo„lib xizmat qiladi. Jahon bozori rivojlanish kelajagini aniq ko„ra bilish uning imkoniyatlarini va ehtiyojlarini aniqlash uchun davlat miqyosida qaysi sohalarini o„sishi va effektivligini aniqlash va radikal o„zgarishlarini va ilmiy ishlab chiqarishni baholashga imkoniyat beradi.
Bashorat qilish har doim ishning rejalashdan oldingi bosqichi hisoblanadi, marketing dasturi va rejasining asosiy variantlaridan biri hisoblanadi, chunki bashorat qilishning maqsadi- bilimimizning darajasiga to„g„ri keladigan va bashoratga kiritilishi asosida mumkin bo„lgan holatlarning rivojlanishini kengroq bo„lishi mumkin bo„lgan muqobil yo„llarini berishdir. Bu holatda qaror qabul qilish bashorat variantlarining ko„proq bo„lishi mumkin bo„lgan asoslangan tanlov hisoblanadi. Bashorat qilish- ilmiy analitik ajralmas bosqichdir. Ishlab chiqarilgan bashoratlar asosida qarorlarni qabul qilish ham qaror hisoblanadi. Hozirgi vaqtda iqtisodiy bashorat qilish 1-1,5 eng ko„pi 2 yildir, O„rta muddatli 5 yilgacha, uzoq muddatli 5 yildan ortiq va 15-20gacha. qisqa muddatli bashorat qilish bu har doimgi kon‟yunktura bashoratidir, u har kungi amaliyotning boshqaruvchisi hisoblanadi, uzoq muddatli bashorat qilish umumiy tendentsiyalarini aniqlaydi, iqtisodiy programmalarni tuzishda asos hisoblanadi va u kelajak konyunkturani aniqlash uchun muhimdir. Hozirgi vaqtda zamonaviy ilm-fanda bashorat qilishning 100dan ortiq turli uslublari qo„llaniladi. Ular bir-birlaridan qo„llanmalari bilan, ularni qo„llash va asoslanganliklari bilan farq qiladi. Ularning orasida ekspert baholash uslubi, miya xujumi, tarixiy analog, EXMlarni ishlatishda har xil matematik- statistik uslublarni qo„llash bilan farq qiladi.
Kon‟yunkturani bashorat qilishda kon‟yunktura rivojlanishi umumiy tendentsiya baholaridan boshlash kerak. Buning uchun esa kelajak kon‟yunkturani zamonaviy kon‟yunkturadan ajratish uchun hamma narsani e‟tiborga olishi kerak. Bu maqsad uchun esa uzoq davr uchun xizmat qiladi.Kon‟yunktura rivojlanishidagi ichki omillar bilan bir qatorda yana shu mamlakatning iqtisodiyotiga jahon kon‟yunkturasini ta‟sir etishini ham kuzatish kerak, chunki u ba‟zi mamlakatlar uchun kon‟yunktura sinish paytida katta ahamiyatga ega bo„lishi mumkin. Agar mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqalari qancha kuchli bo„lsa, shunchalik unga bo„lgan ta‟sir ortadi.