7 –Мавзу: Медиа майдонда ахборот тарқатиш маданияти

7 –Мавзу: Медиа майдонда ахборот тарқатиш маданияти
Режа:
1. Ахборот майдонида аҳлоқ ва шахс тушунчаси.
2. Интернет, виртуал ва визуал оламнинг шахсга таъсири
3. Визуал оламнинг оммавийлиги ва жозибадорлиги.Оммавий ахборот воситалари: оммавий маданият, ўйин-кулги ва реклама

Ахборот майдонида аҳлоқ ва шахс тушунчаси.

Замонавий дунёда ахборотнинг устувор роли ва ахборот фаолиятининг ривожланиш динамикасини англаш бизга махсус илмий йўналиш - "ахборот софлиги" ни таъкидлаш зарурлиги ҳақида гапиришга имкон беради Ахборот софлиги предмети инсоннинг ахборот муҳити билан о`заро муносабатини о`рганади. Ахборот экологиясининг асосий вазифаларидан бири, бир қатор олимларнинг фикрича, компютер ва ахборот одоб-ахлоқ
қоидаларини жорий этиш орқали технология ривожланишининг юқори даражаси билан инсоният маданиятининг паст даражаси ўртасидаги тафовутни бартараф этишдан иборат.
Классик маданиятшунослик ахлоқни ахлоқ ва ахлоқнинг йиғиндиси деб ҳисоблайди. “Ахлоқ”, “ахлоқ”, “ахлоқ” сўзлари маъно жиҳатдан яқин. Аммо улар уч хил тилда пайдо бўлган. "Етика" сўзи юнон тилидан олинган. ахлоқ - феъл-атвор, характер, одат. У бундан 2300 йил муқаддам Аристотел томонидан қўлланишга киритилган бўлиб, у “ахлоқий” инсоннинг фазилатлари ёки фазилатлари, унинг хулқ-атворида намоён бўладиган – мардлик, эҳтиёткорлик, ҳалоллик, “ахлоқ” каби фазилатларни ана шу сифатлар ҳақидаги фан деб атаган. "Ахлоқ" сўзи лотин тилидан олинган. У лат тилидан олинган. мос (пл. морес), бу юнонча этҳос билан тахминан бир хил маънони англатади - темпер. одатий. Цицерон Аристотелдан ўрнак олиб, ундан моралис - ахлоқ ва моралитас - ахлоқ сўзларини шакллантирди ва бу сўз лотинча этика ва этика сўзларининг эквивалентига айланди. “Ахлоқ” эса “табиат” ўзагидан келиб чиққан русча сўз бўлиб, рус тилининг луғатига биринчи марта 18-асрда кириб, “ахлоқ” ва “ахлоқ” сўзлари билан синоним сифатида ишлатила бошланди. Шундай қилиб, рус тилида тахминан бир хил маънога эга учта сўз пайдо бўлди. Вақт ўтиши билан улар уларни бир-биридан ажратиб турадиган баъзи семантик сояларга эга бўлишди.
Ахлоқ - бу шахснинг ўз виждони ва ирода эркинлигига кўра ҳаракат қилишнинг ички ҳолати - ахлоқдан фарқли ўлароқ, қонун билан бирга, шахснинг хатти-ҳаракати учун ташқи талаб. Ахлоқ ўзида меҳр-оқибат, одоб-ахлоқ, ҳалоллик, ростгўйлик, адолатпарварлик, меҳнацеварлик, интизомлилик, жамоавийлик каби инсоний хулқ-атворни тартибга солувчи сифат ва хусусиятларни ўзида мужассам этган.
“Ахборот ахлоқи” атамаси унинг илмий ишларида О.В. Краснова (Москва давлат минтақавий университети), В. А. Шапцев, "ахборот ахлоқи" концепциясини ишлаб чиқиш жамиятнинг ахборот софлиги вазифаларига тегишли деб ҳисоблайди. Гарчи бу атаманинг таърифи берилмаган бўлса-да.
Ахборот ахлоқи, менинг фикримча, ахборот технологияларини ривожлантириш ва улардан фойдаланиш билан боғлиқ ҳолда юзага келадиган масалаларда шахснинг ўз виждони ва ихтиёрига мувофиқ ҳаракат қилишнинг ички ҳолатидир.
Ахлоқнинг таркибий сифатларига асосланиб, ахборот ахлоқи қуйидагиларни ўз ичига олади, деб тахмин қилиш мумкин:
яхлитлик – ахборот ёки ахборот муҳити ёрдамида бошқаларга зарар етказиш ниятининг йўқлиги
Ҳалоллик – ўзининг ҳақиқий муносабатини билдира олиш, бошқа одамларнинг маълумотларини ўзиникидек ўтказиб юбормаслик, муаллифлик ҳуқуқларини ҳурмат қилиш, интеллектуал меҳнатни ҳурмат қилиш.
Адолат - бу ҳаракат ва жазонинг мувофиқлиги талабини ўз ичига олган, тўғри келадиган нарса тушунчаси: хусусан, ахборот жамияти аъзосининг ҳуқуқ ва мажбуриятларининг мувофиқлиги, ахборот иши ва ҳақ тўлаш, яратиш соҳасидаги хизматлари. , ахборотни қайта ишлаш, сақлаш ёки узатиш, уларни тан олиш, 1Т соҳасидаги жиноятлар ва жазолаш, турли ижтимоий қатламлар, гуруҳлар ва шахсларнинг ахборот жамияти ҳаётидаги роли ва ундаги мавқеини мослаштириш.
меҳнатеварлик – ижтимоий фойдали ахборот маҳсулотини ишлаб чиқариш учун ўз вақтини, куч ва ғайратини беришга тайёрлиги; узоқ вақт давомида, баъзан ҳатто эҳтиёжлар билан чалғитмасдан, маълумот билан ишлашда завқ билан шуғулланиш қобилияти.
Тартиб-интизом – одат тусига кирган шахс хусусияти, ахборот жамиятида меҳнат қоидалари ва хулқ-атвор меъёрларига риоя қилишга мойиллиги Интернет, виртуал ва визуал оламнинг шахсга таъсири
Интернетнинг инсон ҳаётидаги ўрни тобора кучайиб бормоқда, ҳаётнинг бир қисми виртуал маконда - ижтимоий тармоқлар, мессенжерлар, веб-сайтлар, ўйинларда содир бўлади. Ҳаёт доимо ривожланиб бормоқда, янги технологиялар ва ютуқлар алоқани сезиларли даражада соддалаштиради ва маълумот олиш учун кўпроқ имкониятлар яратади. Инсон ҳаётидаги виртуал ва реал оламлар ҳозир қутбланиб, номутаносиблик, воқеликдан узоқлашиш, интернетга кўп киришиш кузатилмоқда. Кимдир мувозанатни топиш ва мақсадларга эришиш, реклама қилиш, бизнесни тарғиб қилиш ёки дўстлар билан мулоқот қилиш, янги танишлар топиш учун Интернетдан фойдаланишни ўрганди, кимдир учун бу ҳаёт режаларини амалга ошириш воситаси эмас, балки ҳақиқий ҳаётнинг ўрнини босувчи воситага айланади.
Интернетнинг инсон ҳаётидаги ўрни маълум бир шахсга, вақт ресурсларини тақсимлаш қобилиятига, керакли урғуларни амалга оширишга боғлиқ.

Виртуал ҳақиқатнинг афзалликлари

катта ҳажмдаги маълумотлардан фойдаланиш - виртуал кутубхоналар, илмий мақолалар, ҳисоботлар, ўқув материаллари, тренинглар. Ҳар қандай мавзу бўйича маълумотни тезда топишга имкон беради, янги билимларни олишга ёрдам беради;
дўстлар билан мулоқот қилиш, янги танишларни қидириш - йиллар ўтиб одамлар бир-бирларини интернетдан (синфдошлар, синфдошлар, узоқ қариндошлар, болаликдаги дўстлар) топишлари ҳайратланарли. Ижтимоий тармоқлар ва мессенжерлар дунёнинг турли бурчакларида жойлашган одамлар билан мулоқот қилиш имконини беради;
файллар, маълумотлар алмашинуви - электрон почта, виртуал дискларнинг мавжудлиги маълумотлар, хатларни узатишни анча соддалаштирди, энди бир неча сония ичида сиз хатларни, керакли файлларни юборишингиз мумкин. Замонавий дунё юқори тезликда ишлайди ва ўтмишда почта бошқа мамлакатларга ойлар давомида саёҳат қилган;
виртуал кинозал - кино ихлосмандлари исталган филмни топиши ва юклаб олиши, янги маҳсулотлар билан танишиши, онлайн томоша қилиши, ақл бовар қилмайдиган маълумотлар базаси;
виртуал севги - яқинда бу эртак каби эди, энди тобора кўпроқ одамлар танишув сайтлари ёки ижтимоий тармоқлар орқали ўз турмуш ўртоғини топмоқда. Сабаби камтарлик, иш билан таъминланганлик, йигитларимиз, қизларимиз ва хорижликлар билан кўпроқ мулоқот қилиш имконияти. Виртуал дунёда юракларни бирлаштиришга ёрдам берадиган никоҳ агентликлари ҳам мавжуд. Интернетнинг инсон ҳаётида янги ўрни бор;
спорт шарҳлари, трансляциялар – спорт ишқибозлари учун ўйинлар статистикасини кузатиш, ўйинларни ёзувларда кўриш осонроқ ва сиз доимо хабардор бўлишингиз мумкин. Телевизор бундай имкониятларни бермади;
янги мусиқа, машҳур хитлар - янги мусиқалар пайдо бўлишини кузатиш, трекларни юклаб олиш, севимли мусиқангизни онлайн тинглаш имконини берувчи мусиқа сайтлари, порталлар мавжуд;
виртуал дўконлар - онлайн - товарлар машҳур бўлиб, харид қилиш вақтини минималлаштирмоқда, ҳаётни соддалаштирмоқда. Одамлар тўлов карталари ёрдамида ҳам бизнинг, ҳам хорижий дўконларимиздан нарсалар, хизматлар сотиб олишлари, шунингдек, транспорт, кино ёки театрга бориш учун чипталарни брон қилишлари мумкин.

Виртуал оламнинг камчиликлари

Интернетга қарамлик - одам доимий равишда ижтимоий тармоқларда бўлмасдан, почтани текширмасдан яшай олмайди, ҳақиқий дунё билан алоқани йўқотади, долзарб муаммолардан узоқлашади, унутади, бу ишончсиз, комплексли одамларда ва кўпинча ёш авлод вакилларида учрайди. шахсий мулоқотдан қочадиган, виртуални афзал кўрганлар.
Интернетнинг инсон ҳаётидаги ўрни бу ҳолатда ўз маъносини йўқотадиган, кулранг ва қизиқ бўлмаган оддий дунёнинг қийматидан ошиб кетади. Виртуал ҳақиқатда инсон ўз имиджини, қиёфасини яратиши, хоҳлаганича бошқача бўлиши мумкин ва бу ички мувозанатга олиб келади. Хаёлларни яратишдан кўра, ҳақиқий ҳаётни ўзгартириш ва ўз- ўзини ривожлантириш билан шуғулланиш яхшироқдир.
Тиббий муаммолар - Интернетдан тез-тез фойдаланиш ҳаракациз турмуш тарзига олиб келади, кўз касалликлари, иммунитетнинг пасайиши, иштаҳанинг пасайиши, кўпинча таянч-ҳаракат тизимидаги бузилишлар, бош оғриғи, юрак ва қон томирларининг бузилиши.
Фирибгарлар учун янги имкониятлар – ижтимоий тармоқлар туфайли бегона одам жуда кўп шахсий маълумотларга эга бўлиши мумкин, улар ўзини банк ходимлари сифатида кўрсатганда тўлов карталари маълумотларини аниқлаш учун қўнғироқлар бўлади, бундай одамларга ишонмаслик керак, катта эҳтимол билан улар Интернетда тўловларни амалга ошириш орқали картадан пул маблағларини ечиб олишни хоҳлайсиз. Шунингдек, ишончли сайтларда товарларни сотиб олиш, хизматлар учун тўлаш яхшироқдир.
Виртуал дунё инсон ҳаётида ажралмас бўлиб қолади, у ҳар қандай масалалар (тиббий, маиший, илмий) бўйича маълумот топишда катта ёрдам бериши мумкин, асосийси ундан мақсадли фойдаланишни ўрганиш, ижтимоий тармоқлар шаклларида мақсадсиз ферментация. гиёҳвандлик ва психикага салбий таъсир қилади, шунингдек, компютер ўйинларига бўлган иштиёқ.

Визуал ва виртуал оламнинг оммавийлиги ва жозибадорлиги.Оммавий ахборот воситалари: оммавий маданият, ўйин-кулги ва реклама

Ҳозирги вақтда ахборот маданияти учта жиҳатни ўз ичига олади: 1) ахборот (ахборотни излаш, танлаш ва таҳлил қилиш кўникмалари, билим мажмуи); 2) маданият, бу ҳолда шахснинг ажрата олиш, бўлиш, тахлил қила олиш усулини англатади; 3) шахснинг дунёни ўзгартиришда фаол иштирок этиш даражасини белгиловчи дунёқараш. Шундай қилиб, "ахборот портлаши" ни бошдан кечираётган жамиятда ахборот маданияти нафақат кутубхоналар, медиа кутубхоналар, компютер тармоқларида ҳаракат қилиш имконини берадиган амалий билимлар тўпламига, балки шахсни ҳар томонлама ривожлантиришнинг маълум бир мезонига айланади.
Ахборот маданиятининг юқори даражасига эришиш медиа-матнларни идрок этиш, таҳлил қилиш ва баҳолаш қобилиятини ривожлантиришга қаратилган замонавий услуб ва усуллардан фойдаланган ҳолда самарали ташкил этилган медиа-таълим тизимини яратишга имкон беради. “Ахборот жамиятининг шаклланиши таълимни ахборотлаштириш жараёнини объектив қилади. Шу муносабат билан талаба шахсини ривожлантириш, унинг ижодкорлик даражасини ошириш, муқобил фикрлаш қобилиятини ривожлантириш, стратегияни ишлаб чиқиш кўникмаларини ривожлантириш учун янги инфо-коммуникатив технологиялар имкониятларидан фойдаланиш ёндашувларини ишлаб чиқиш қабул қилинган қарорлар ижроси натижаларини башорат қилиш учун ҳам ўқув, ҳам амалий вазифаларни ҳал этиш йўлларини изланмоқда.
Алоқа тарихи бешта асосий босқични ўз ичига олади: нутқ, ўқиш ва ёзишнинг ривожланиши, босма, электрон ва рақамли алоқаларнинг пайдо бўлиши. Ушбу ихтироларнинг ҳеч бири ўзидан олдингиларини бутунлай сиқиб чиқара олмади. Бугун бизни нутқ ва ёзиш, босма, электрон ва рақамли оммавий ахборот воситаларидан фойдаланадиган маданият қуршаб олган. Электрон ва рақамли алоқа ўртасидаги чизиқ; масалан, телевидение электрон сифатида пайдо бўлган, аммо ҳозирда рақамли медиа ҳисобланади. Бугунги кунда, рақамлаштириш ва тармоқлардан фойдаланиш турли оммавий ахборот воситалари ўртасидаги чегараларни аста-секин йўқ қилмоқда. Босма оммавий ахборот воситалари, электрон оммавий ахборот воситалари (радио ва телевидение),
Интернет, мобил телефонлар ва бошқаларнинг биргаликда мавжудлиги шунингдек, медиа- контентнинг бир платформадан иккинчисига ўтишига имкон беради, ахборотдан фойдаланиш имкониятини кенгайтиради ва фуқаролар нафақат ахборотни истеъмол қиладиган, балки уни ишлаб чиқариш ва тарқатишда фаол иштирок этадиган иштирокчилик маданиятини ҳам яратади. Ахборот-коммуникация технологиялари глобал ахборот ва билим алмашинувида кенгроқ аудиториянинг иштироки учун имкониятлар беради ва демократик жараёнларда фаол иштирок этишни рағбатлантириб, жамият очиқлигини билдиради.
Оммавий ахборот воситалари: оммавий маданият, ўйин-кулги ва реклама ХIХ-асрнинг охирида ишчилар синфи оммавий ахборот воситаларининг янги оммавий аудиториясига айланди, улар "оммавий маданият" деб номланди, чунки тарихдаги энг катта истеъмолчилар гуруҳи оммавий ахборот воситаларидан фойдаланиш имкониятига эга эди. Бугунги кунда бу ҳодиса жуда катта халқаро аудиторияни қамраб олади ва бунинг учун оммавий ахборот воситалари одатда "оммавий маданият" деб номланади. Оммавий поп-маданиятнинг юксалиши медиа-контентнинг тобора кўпроқ ўйин-кулгига йўналтирилган бўлишига олиб келди. Агар илгари оммавий ахборот воситалари, қоида тариқасида, жиддий маълумотларни ўз ичига олган ва янгиликларга йўналтирилган бўлса, энди кўнгилочар материалларнинг улуши аста- секин ўсиб бормоқда.
"Инфотаинмент" атамаси (инглизчадан. Информатион - информатион анд энтертаинмент - энтертаинмент) ахборот ва ўйин-кулгининг уйғунлигини англатади. Халқаро форматда кўнгилочар дастурларнинг сони ортиб бора бошлади. Турли викториналар ва реалити-шоулар халқаро миқёсда, масалан, кўплаб истеъдодли шоуларнинг дунёнинг турли мамлакатларида миллий версиялари мавжуд. Виртуал муҳит миллий чегараларни хиралаштиради, чунки унга исталган жойдан кириш мумкин. Интернет орқали турли маданиятлар билан танишиш анъанавий оммавий ахборот воситалари орқали амалга ошириладиган шунга ўхшаш жараёндан жуда фарқ қилади. Бундан ташқари, иқлим ўзгариши, глобал экологик офатлар, эпидемиялар, биологик хилма-хилликка таҳдид каби бутун сайёрага таъсир этувчи ҳодисалар ҳақидаги маълумотларни глобал оммавий ахборот воситалари орқали самарали етказиш мумкин.
Реклама оммавий ахборот воситаларининг мавжудлигининг асосий манбаи ҳисобланади. Бугунги кунда реклама барча турдаги оммавий ахборот воситаларига кириб борди ва унинг роли ҳам анъанавий доирадан ташқарига чиқди. Оммавий ахборот воситаларида реклама қилишнинг одатий намунаси маҳсулотни жойлаштиришдир. Кўпинча ёшлар учун оммавий ахборот воситаларида тижорат компонентини ва рекламани аниқлаш қийин; аммо медиасаводхонлик уларга буни қандай қилишни ўрганиш имконини беради. Брендлаш ҳам оммавий ахборот воситаларини тижоратлаштиришнинг таркибий қисмидир. Болалар ва ёшларга қаратилган медиа-маҳсулотлар ушбу йўналишдаги тенденцияларни белгилаб берди: масалан, 21-асрнинг бошларида Дисней франчайзаларини эътиборсиз қолдириб бўлмайди.
Оммавий ахборот воситаларининг маданий аҳамияти тобора ортиб бормоқда. Оммавий ахборот воситалари жамиятда воситачи вазифасини бажаради: тобора кўпроқ одамлар ўз тажрибаси орқали эмас, балки оммавий ахборот воситалари орқали билим олади. Оммавий ахборот воситалари ҳам профессионал маданиятга таъсир қилади. Медиациянинг навбатдаги босқичи “медиатизация” деб аталади ва оммавий ахборот воситаларисиз мавжуд бўлолмайдиган ҳодисаларга - масалан, сиёсат ва фанга тегишли. Медиатизациянинг оқибати оммавий ахборот воситаларининг жамиятга таъсири ва унинг оммавий ахборот воситаларига қарамлигидир. Рақамли технологияларнинг пайдо бўлиши билан томошабинлар парчаланиб кетди (аудитория атомизацияси). Энди одамлар шахсий компютерлардан ўзлари хоҳлаган дастурни кўриш учун фойдаланадилар. Шу билан бирга, миллий миқёсда тўпланган ва бир неча авлодлар учун мўлжалланган ОАВ тажрибаси ҳажми камайиб бормоқда.
Босма нашрлардан электрон ва рақамли алоқа
Матбаа ихтироси билимларни кенгроқ аудитория учун очиқ қилди. Босма нашрлар масофаларни энгиб ўтиш ва ҳар кимни қизиқтирган мавзуларни ёритиш, маҳаллий урф-одатлар ва одатлардан ташқарига чиқиш ва одамларни янги маданий тажрибалар билан таништириш имконини берди. Газеталар анъанага кўра ишончли ва объектив ахборот манбаи ҳисобланган. Бугунги кунда, кўнгилочар компонент улушининг ортишига қарамай, янгиликлар ҳали ҳам газета маълумотларининг энг кенг тарқалган тури ҳисобланади. Ҳозирда аксарият газеталарнинг онлайн версияси мавжуд, айрим газеталар эса фақат электрон шаклда нашр етилади. Газеталар интерактивроқ бўлиши учун ўзларининг онлайн версияларини нашр этадилар: ўқувчиларга газета ҳикояларини ишлаб чиқаришда иштирок этишларига рухсат бериш ўқувчиларга реал вақт режимида фикр-мулоҳазаларни тақдим этади. 20-21-асрлар бўйида бошланган рақамли технологиялар даври глобал миқёсда турли хил оммавий ахборот воситалари ва оммавий ахборот воситаларининг ривожланишига олиб келди. Бунинг натижасида рақамли кўринишдаги радиостансиялар ва телеканаллар сони кўпайди, индивидуал мобил алоқа хизматлари ва сигналларни узатиш ва қабул қилиш учун мобил қурилмалар оммалашди. Рақамли технологиялар турли хил оммавий ахборот воситалари ўртасидаги чегараларни йўқ қилишга ёрдам берди.

Кино, телевидение ва электрон ўйинлар

Кино саноатини оммавий маданиятнинг яратувчиси, двигатели ва манбаи деб ҳисоблаш мумкин. 1980-йилларнинг бошларида кенг тарқалган видеокамералар ва видеомагнитофонларнинг пайдо бўлиши кино томошабинлар сонини камайтирди. 1990- йилларда кинонинг янги рақобатчилари бор - янги медиа, жумладан шахсий компютерлар ва Интернет хизматлари, тасвирлар ва аудио ёзувларнинг янги шакллари. 2000-йилларда Интернет орқали филмларни ижарага олиш имконияти пайдо бўлди. Бироқ, янги ихтиролар кинони сиқиб чиқармади, улар фақат филмларни ишлаб чиқариш ва тарқатиш усулларини ўзгартирди.
1962 йилда учирилган биринчи телекоммуникация сунъий йўлдоши Телстар бутун дунё бўйлаб жонли телекўрсатувларни амалга оширишга имкон берди ва натижада янгиликларни узатишни тезлаштирди. Бугунги кунда телевизорлар деярли ҳар бир уйда мавжуд ва кўпчилик учун улар энг кўп ишлатиладиган воситадир. Рақамли технологиялар телевидение ривожланишига катта таъсир кўрсатди. Кўп сонли телеканаллар ҳам томошабинларнинг атомизациясига ҳисса қўшади.
Электрон ўйинлар - бу ўйнаш учун компютер, консол ёки мобил қурилмалар, интерактив телевизор ёки Интернетни талаб қиладиган ўйинлар. Электрон ўйинлар интерактивдир - улар ўзаро таъсирга асосланади: ўйинчининг ҳаракатлари ўйиннинг кейинги боришига таъсир қилади. Шу сабабли, масалан, адабиётга қараганда, ўйинларга шўнғиш осонроқ. Бироқ, баъзи ўйинчилар жуда чуқур шўнғишади ва ўйинга қарам бўлишади. Қизиқарли ўйинлардан ташқари, "интеллектуал ўйинлар" деб аталадиган ўйинлар мавжуд. Ўйин давомида фазовий идрок, дедуксия қобилияти, тил ва ҳамкорлик қобилиятлари яхшиланиши мумкин. Ижтимоий-маданий нуқтаи назардан, электрон ўйинларни ўрганишни қўллаб- қувватлаш тизими деб ҳисоблаш мумкин, чунки улар ўйинчини ҳаракатга, муаммоларни ҳал қилишга ва фикрлашга мажбур қилади.

Ижтимоий тармоқлар ва хавфлари

Яккама-якка ва оммавий мулоқотдан ташқари, Интернет алоқанинг гибрид шаклларини тақдим етади. Ижтимоий медиа фойдаланувчиларнинг тўғридан-тўғри мулоқотини таъминлайди, фойдаланувчилар ўзларининг медиа-контентларини оммага юклашлари мумкин. Интернетнинг анъанавий оммавий ахборот воситаларидан ажралиб турадиган асосий хусусияти фойдаланувчиларнинг имкониятларини кенгайтиришдир. Керакли дастурлар ёрдамида ҳар ким кенг аудитория учун ўз контентини яратиши мумкин. Ижтимоий тармоқларнинг энг кенг тарқалган шакллари:
Ҳамжамият порталлари, жумладан, фойдаланувчи профиллари, тармоқ ва шарҳлар.

Муҳокама ва шарҳларга асосланган блоглар.

Викилар – фойдаланувчилар томонидан таҳрирланган веб-саҳифалар бўлиб, уларнинг маълумотлари фойдаланувчилар ҳамжамиятига янги билимларни яратишда иштирок этиш имкониятини беради, балки мавжуд маълумотларга шарҳ бериш билан чекланмайди; ҳамжамиятнинг исталган аъзоси маълумот қўшиши ёки ўчириши мумкин.
Иштирокчиларни бир-биридан ажратиб турадиган масофадан қатъи назар, интерактив яккама-якка мулоқотни таъминловчи суҳбатли лаҳзали хабар алмашиш.
Аксарият ижтимоий медиа хизматлари ўзларининг алоқа маълумотларини тақдим этган шахсларга юбориладиган рекламаларга асосланади.
Интернетдан фойдаланиш билан боғлиқ маълум хавф ва таҳдидлар мавжуд бўлиб, улар кўпинча ҳақиқий дунёда бўлганларга ўхшайди. Ёшларни ушбу таҳдидлардан ҳимоя қилишнинг энг яхши йўли уларга интернетдан фойдаланиш билан боғлиқ хавфларни бошқаришни ўргатишдир. Агар фойдаланувчилар медиа ҳамжамиятининг махфийлик амалиёти билан таниш бўлмаса, улар ўзларининг шахсий маълумотларини беихтиёр оммага ошкор қилишлари мумкин. Болалар ва ўсмирлар шахсий маълумотларни нашр этишнинг салбий оқибатларини олдиндан кўра олмайдилар.
Виртуал муҳитда ҳақоратли хатти-ҳаракатлар (безорилик) Интернет тақдим этаётган алоқаларнинг анонимлигини таъминлайди. Ижтимоий тармоқларда зўравонлик оммавий хусусиятга эга бўлади ва шунинг учун зўравонлик объектига айланган шахс учун унинг оқибатлари жиддийроқдир. Интернет анонимлиги туфайли айрим гуруҳлар ёки шахсларга қарши ташвиқот ва нафрат нутқи ҳам кенг тарқалиши мумкин. Кўпинча виртуал оламдаги одамларнинг хатти-ҳаракати ҳақиқий ҳаётдаги хатти-ҳаракатларидан фарқ қилади, чунки улар ўз қурбонларининг реакцияларини кўрмайдилар ва хатти-ҳаракатларининг оқибатлари ҳақида ўйламайдилар. Шу боис, Интернет инсон ҳуқуқларини поймол қилиш ва туҳмат қурбони бўлиш хавфидан анча юқори. Кўпинча ёшлар ўз ёшига мос келмайдиган материаллар, масалан, порнография ва тажовузни тарғиб қилиш имкониятига эга. Ушбу ижтимоий хавфлар катталар диққатини ва олдини олишни талаб қилади.
Оммавий ахборот воситаларида кўникмага эга бўлган ёшлар интернетдан фойдаланишни тартибга солувчи меъёрлар, қоидалар ва қонунларга риоя қилишлари шарт. Нетикет - бу онлайн мулоқотни осонлаштирадиган ижтимоий конвенциялар тўплами. Ҳақиқий дунёда мулоқот қилиш қоидалари виртуал мулоқот учун ҳам амал қилади: бошқаларга қандай муносабатда бўлишни истасангиз, шундай муносабатда бўлинг. Интернет мисли кўрилмаган мулоқот эркинлигини таъминлайди, аммо ундан фойдаланишда маълум қоидаларни тан олиш ва уларга риоя қилиш муҳимдир. Аксарият мамлакатлар муаллифлик ҳуқуқи ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқларининг турли жиҳатларини тартибга солувчи қонунлар қабул қилган. Қуйидаги қоидалар тармоқдаги умумий эътироф этилган хатти- ҳаракатлар нормалари ҳисобланади:
Бошқа одамлар томонидан яратилган объектларни (масалан, расм, қўшиқ ёки филм) уларнинг рухсатисиз тарқатиш ёки нусхалаш орқали муаллифлик ҳуқуқини бузмаслигингиз керак.
Сиз Интернетда туҳмат, камситувчи ёки ёлғон маълумотларни, масалан, расм муҳаррирлари ёрдамида қайта ишланган тасвирларни ёки электрон почта орқали юборилган туҳмат мазмунидаги матнларни тезкор хабарлар кўринишида ёки ижтимоий тармоқларда эълон қилишингиз мумкин эмас.
Шахсий маълумотлар ёки тасвирларни, шу жумладан ижтимоий, сиёсий ва диний эътиқодлар ёки жинсий ўзига хослик билан боғлиқ бўлганларни тарқатиш ноқонуний ҳисобланади.
Вояга этмаган шахсларга шаҳвоний тасвирларни тарқатиш қонун билан тақиқланган.
Дунёнинг аксарият қисмларида медиа компаниялари хусусий ва тижоратдир. Баъзилари хусусий мулкдир, лекин нотижорат, масалан, нодавлат ташкилотларга тегишли ташкилотлар, баъзилари эса давлатга тегишли ва назорат қилинади. Оммавий эшиттириш модели ҳам тижорат, ҳам оммавий ахборот воситалари учун муқобилдир. Кўпгина мамлакатларда медиа бозори олигополия ҳисобланади, яъни бир нечта компаниялар бозорнинг катта қисмини ўзаро бўлишади ва аслида уни фойдаланувчиларга шакллантиради ва мажбурлайди. Бугунги кунда медиа конгломератлари оммавий ахборот воситалари ва ўйин-кулгининг барча шакллари ва жанрларини қамраб олган кўплаб соҳаларда гигантлардир. Дунёнинг энг йирик конгломератлари китоб ва журналлар нашр этади, филмлар суратга олади ва тарқатади, рекламалар тайёрлайди, ўз радио ва телевидение каналларини юритади, мусиқа ва санʼат бизнесида иштирок этади.
Медиа конвергенцияси оммавий ахборот воситаларининг кўп турлари ўртасидаги фарқларнинг хиралашишини англатади: бир хил таркибга турли хил воситалар ёрдамида кириш мумкин. Замонавий медиа маданияти йирик глобал медиа гуруҳлари ва кичик компанияларни бирлаштиради. Бугунги медиамаданиятда консентрацияга мойил бўлган оммавий ахборот воситалари интернет анархиясига дуч келмоқда, унда ҳар ким продюсер ёки муаллиф бўлиши мумкин, бунда анъанавий муаллифлик ҳуқуқлари ҳурмат қилинмайди. Интернет медиа-маҳсулотлар ишлаб чиқарувчилари ва истеъмолчилари ўртасидаги чегарани хиралаштиради, чунки ҳар бир киши унда "муаллиф" бўлиши мумкин
Адабиёт
Мирзиёев Ш.М. Нияти улуғ халқнинг иши ҳам улуғ, ҳаёти ёруғ ва келажаги фаровон бўлади. –Т.: Ўзбекистон, 2019.
Маматова Я., Сулайманова С. Ўзбекистон медиатаълим тараққиёт йўлида. Ўқув қўлланма. Эхтремум-пресс, 2015. – 94 б.
Яҳё, Муҳаммад Амин. Интернетдаги таҳдидлардан ҳимоя. Ёрдамчи ўқув қўлланма. Мовароуннахр, 2016. – 672 б.
Федоров А.В. Медиаобразования и медиаграмотность. Учебное пособие. – М., 2018.
Медиа ва ахборот саводхонлигини шакллантиришнинг педагогик жихатлари. Ўқув-амалий қўлланма. – эхтремум-пресс, 2017. – 142 б.