7-mavzu. Mintaqada qishloq xo’jaligining hududiy ixtisoslashuvi Reja

7.3-jadval. Sug’oriladigan tuproqlarining sifat ma’lumotlari

TG’R	Respublika va viloyatlar	YILLAR	Kadastr guruhlari																Jami, ga			O’rtacha bal
			yomon erlar			o’rtachadan past			o’rtacha erlar			yaxshi erlar			eng yaxshi erlar
			Kadastr klasslari
			I	II	III		IV	V		VI	VII		VIII	IX		X
			Bonitet bali
			0-10	noya.20	21-30		31-40	41-50		51-60	61-70		71-80	81-90		91-100
1	Qoraqolpog’iston Resp.	1997-2013		181,3	25912.0		226274,4	143333.0		39504,2	12076,5		1396,2				448677,6			41,3
2	Andijon	2013			844.0		22345,5	51596,6		52837,3	62741,5		36573,3	5857.0		67,2	232862,4			57,5
3	Buxoro	2010-2011		262,7	15373,5		48790,9	53825,2		51310,8	46751,6		12714,2	81.0			229110,1			51
4	Jizzax	2018			124,9		14643,6	133190.0		91705,2	36708,4		9959,2	2060,4			288391,7			52,3
5	Qashqadaryo	2012-2013			354,1		40742,7	207262.0		111116,2	67181,2		26402,4	7059,5			460118,2			52,5
6	Namangan	2008-2011			4596,5		41141,3	48999.0		39358,6	46533,4		33581,1	19195,4		1729,5	235134,6			60
7	Navoiy	2007-2015		59,2	5319,8		20386,6	20618,7		25388,4	22621,9		10602,9	1437,1			106434,5			53,2
8	Samarqand	2018					4497.0	55936,4		105422,8	95816,3		39456,1	15529,9		187,1	316845,6			60,3
9	Surhondaryo	2013			3592,4		33964,5	75733,1		79766,8	53375,7		18772,5	5885,9			271091.0			56
10	Sirdaryo	2014			489,2		26515,9	105404,6		69828.0	58603,4		6541,8	8,8			267391,7			53
11	Toshkent	2014-2018			696,3		11745,8	54471,5		106080,8	116610,7		42094,3	9639,1		8,9	341347,4			59,9
12	Farg’ona	2008-2011			5557.0		44499,3	79437,3		58661,3	74163,1		29300,1	5267,9		48,8	296934,2			54
13	Xorazm	2012			2837,4		36094,5	45590,6		69981.0	57666,5		8832,4	46,8		0.0	221049,2			54
Jami:				503,2	65697,1		571642.0	1075398,1		900961,4	750850,1		276226,4	72068,8		2041,5	3715388,5			55

7.3. ASK tushunchasi, tarkibi va uni boshqarish. Agrosanoat majmuasi siyosatdagi ustuvorliklar
Mamlakatimizning ijtimoiy-iqtisodiy imkoniyatlarini yuksaltirishda agrosanoat majmuasining ahamiyati katta. Uning asosiy maqsadi qishloq xo’jaligi mahsulotlarini etishtirish, ularni tayyorlash va qayta ishlash hamda iste’molchilarga etkazib berish tizimining maqsadga muvofiq ishlashini ta’minlashdan iborat.
Bundan tashqari, bozor iqtisodiyoti talablariga javob bera oladigan mexanizmni yaratish, mahsulotlar sifatini oshirish, ishlab chiqarishning eng maqbul shakllarini vujudga keltirish, mahsulotlar tannarxini arzonlashtirishga intilish agrosanoat majmuasining dolzarb vazifalaridan hisoblanadi.
Bugun O’zbekiston Respublikasi agrosanoat majmuasida asosiy vositalar ishlab chiqaruvchi tarmoqlarning rivojlanishiga katta e’tibor qaratilmoqda. Ularning rivojlantirilishi tarkibga kiruvchi tarmoqlarning fond bilan ta’minlanishi va jihozlanishini yaxshilashga, natijada ishlab chiqarish, ayriboshlash, taqsimlash va iste’mol jarayonlari o’zgarib, oxir-oqibatda aholining turmush sharoitlari yuksalishiga olib keladi.
Agrosanoat kompleksi (ACM) - qishloq xo’jaligi xomashyosini ishlab chiqarish va qayta ishlash hamda undan mahsulot ishlab chiqarishga yo’naltirilgan iqtisodiyotning bir nechta tarmoqlarini yakuniy iste’molchiga etkazib beradigan eng yirik tarmoqlararo kompleks. Bu qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini tashish, saqlash, qayta ishlash, uni iste’molchilarga etkazib berish, qishloq xo’jaligini mashinalar, kimyoviy moddalar va o’g’itlar bilan ta’minlash, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish bilan shug’ullanadigan qishloq xo’jaligi va sanoat sohalari qatoriga kiradi.
ASM faoliyatning 4 yo’nalishini o’z ichiga oladi:
• Qishloq xo’jaligi - agrotexnika kompleksi, uning tarkibida o’simlikchilik, chorvachilik, fermer xo’jaliklari, fermer xo’jaliklari va boshqalar kiradi.
• qishloq xo’jaligini ishlab chiqarish va moddiy resurslar bilan ta’minlaydigan tarmoqlar va xizmatlar: traktor va qishloq xo’jaligi texnikasi, mineral o’g’itlar ishlab chiqarish, kimyoviy moddalar va boshqalar.
• Qishloq xo’jaligi xomashyosini qayta ishlash bilan shug’ullanadigan sohalar: oziq-ovqat sanoati, engil sanoat uchun xom ashyolarni dastlabki qayta ishlash sanoati.
• Infrastruktura bloki - qishloq xo’jaligi xomashyosini xarid qilish, transport, saqlash, iste’mol tovarlari savdosi, qishloq xo’jaligi uchun treninglar, agrosanoat sohasida qurilish ishlari bilan shug’ullanadigan ishlab chiqarish.
Agrosanoat kompleksining eng muhim muammo energiya tejashni ta’minlashdan iborat.
Agrosanoat kompleksining filiallari bilan o’zaro munosabatlari:
• Biokimyo (o’g’itlarni ishlab chiqarish);
• kimyo sanoati;
• Qishloq xo’jaligi sanoati (chorvachilik, o’g’itlarni ishlab chiqarish);
• transport sohasi;
• Engil sanoat.
ASM tarkibida ikkita yirik majmua mavjud:
1) oziq-ovqat majmuasini tashkil etadigan oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish va sotish;
2) qishloq xo’jaligi xomashyosidan sanoat iste’mol tovarlarini ishlab chiqarish va sotish uchun.
Agrosanoat kompleksida paxta, zig’ir, meva-sabzavot, uzum va sharob, sut, go’sht va boshqa bir hil mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish bo’yicha ixtisoslashtirilgan sanoat majmuasi shakllantirildi.
Agroiqtisodiy kompleksning asosiy darajasini tashkil etuvchi mikro-darajadagi birlamchi darajadagi sheriklar, kooperativlar, agrosanoat birlashmalar, agrofirmalar, fermer xo’jaliklari, dehqon xo’jaliklari va hokazolar kiradi. Bo’limlar va diversifikatsiyalangan tuzilmalarga ega bo’lgan korxonalar birgalikda hududiy majmualarni tashkil qiladi.
Agrosanoat kompleksini rivojlantirish, uning tarmoq va hududiy tuzilmasini takomillashtirish ishlab chiqarishni yanada oqilona taqsimlash, resurslarni kompleks va samarali ishlatish, uning yakuniy natijalarini takomillashtirish va mamlakatning oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashga yordam beradi.
Ishchilarning asosiy qismi, barqaror va aylanma kapital, YaIM. Bu agrosanoat kompleksining miqyosida, uning tuzilmasini takomillashtirish va uning ishlashi samaradorligi, aholi turmush darajasining oshishi va oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash katta darajada bog’liqdir.
Agrosanoat ishlab chiqarishni barcha turdagi texnikalar bilan ta’minlash zarur miqdorda qishloq xo’jaligi mahsulotlarini rejalashtirish hajmlarini ishlab chiqarish, oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash va mamlakat barqaror rivojlanishini ta’minlashda hal qiluvchi rol o’ynaydi. Shu bois, qishloq xo’jaligi texnikasi bilan jihozlangan uskunalarning muammolari va ulardan foydalanish samaradorligi alohida ahamiyatga ega.
Zamonaviy iqtisodiy va tashkiliy sharoitlar, narxlarning nomutanosibligi, xususan, asosiy fondlar va texnik bazaning oddiy va ayniqsa kengaytirilishi bilan takomillashtirilgan jarayonni amalga oshirish mumkin emas edi.
Agroiqtisodiy majmui» tushunchasining sharhlari, bizning fikrimizcha, ASMni iqtisodiy tarmoqlarning funktsional o’zaro ta’siriga asoslangan iqtisodiy va huquqiy tizim sifatida davolash imkoniyatini yaratadigan «ishlab chiqarish majmui yoki majmuasi» sifatida muhim ahamiyatga ega. Agrosanoat kompleksini tushunishning iqtisodiy va huquqiy yondashuvi strategik ahamiyatga ega zonalarni belgilab beruvchi tizim-qiymat va klasterli yondashuv tamoyillariga asoslangan boshqarish mexanizmini yaratish imkonini beradi(7.1-rasm).
Yagona tashkilotning faoliyati etkazib beruvchilar va iste’mol qiymatlari zanjirlarining qiymat zanjirlari bilan bog’liq holda ko’rib chiqiladi. X.Xorngren, J.Foster, S.Datar qiymat tizimi ta’minot zanjiri deb ataladi va dastlabki bog’dan (dastlabki ishlab chiqaruvchilardan) oxirgi (yakuniy iste’molchi)ga o’tadigan mol, xizmatlar va axborot oqimi sifatida tushuniladi. Eng umumiy shaklda agrosanoat kompleksining qiymat tizimi uning shakllanishining iqtisodiy asoslari sifatida ifodalanishi mumkin.