78. Asetilsalisil kislota. (Aspirin)

78. Asetilsalisil kislota. (Aspirin).

Benzol halqasida ham gidroksil ham karboksil guruhlar saqlagan birikmalarga fenolkarbon kislotalar deyiladi. Ular tabiatda o’simliklarda uchraydigan oshlovchi moddalar lignin va glikozidlar tarkibini tashkil etadi. Ularning birinchi vakili tol bargidan olingani uchun (tol-lotincha-salix) salitsil kislota deb nomlangan. C6H5(OH)(COOH). Uni sanoatda natriy fenolyatga karbonat angidrid ta’sir ettirib hosil qilinadi.

C6H5Na+CO2->C6H5COONa+HCl->C6H5(OH)(COOH)+NaCl Salitsil kislota kristall modda 159⁰C da suyuqlanadi suvda yomon eriydi, qizdirilganda parchalanib fenol hosil qiladi. C6H5(OH)(COOH) C6H5OH+CO2. Salitsil kislota ham gidroksil ham karboksil guruhlar orqali efirlar hos. Qd. Salitsil kislotaga asetilxlorid ta’sir ettirib asetilsalitsil kislota (aspirin) olinadi. C6H5(OH)(COOH)+CH3COClHCl+ C6H5(COOCH3)(COOH)(aspirin). Asetilsalitsil kislota haroratni (kasal isitmasini) pasaytiruvchi dori sifatida ishlatiladi. Salitsil kislota o’zi har xil surkov dorilari tarkibida antiseptik sifatida teri kasalliklarida va oziq ovqat mahsulotlarini konservalashda ishlatiladi.