8-Amaliy ish. Saqlovchi seliklarni qurishni hisoblash. Ishdan maqsad

q=h
q=h
bunda h-nasoslar quvvati; H-vertikal bo`yicha yer ustidan qatlam (kon)gacha chiziqlar kesishish nuqtasi orqali o`tuvchi masofa, nasoslarda  burchagi ostida muhofazalanuvchi maydon chegarasidan, tub jinslar nasoslarida kontakt chizig`i bilan o`tkazilgan masofa, - qatlam (kon) yiqilishi burchagi;  va  burchaklari quyidagicha hisoblanadi:
=

bunda ,  va  - tub tog` jinslarida siljish burchaklari; - berma chegarasiga mos qatlam (kon) yoyilish chiziqlari o`rtasidagi o`tkir burchak.
8.1.7. Suv ob`ektlari ostiga saqlovchi seliklarni qurishda , , , ₁,  burchaklari o`rniga <sup></sup>, <sup></sup>, <sup></sup> va <sup></sup><sub>1</sub> uzilish burchaklari qo`llaniladi_.
8.1.8. Ko`mir konlarida qatlamlar tizmasini ishlab chiqishda saqlovchi seliklar qurish uchun ikki variantli siljish burchaklarini aniqlash va saqlovchi seliklarni qurish tavsiya etiladi.
Birinchi variant saqlovchi seliklar chegarasi ilgari o`tilgan tozalash konlari mavjud bo`lgan hollarda qo`llaniladi. Bunda ikkinchi va keyingi qatlamlar siljish burchaklari birinchi qatlamning siljish burchaklariga qaraganda kichrayadi, siljish burchaklari bitta qatlamni ishlab chiqish deb qabul qilinadi.
Ikkinchi variant seliklar chegarasi ilgari o`tilgan tozalash konlari bo`lmagan holatlarda qo`llaniladi. Bunda ikkinchi va keyingi qatlamlar siljish burchaklari birinchi qatlam siljish burchagiga qaraganda kattalashadi, siljish burchaklari qatlam tog` jinslari tizmalarini ishlab chiqishda past qatlam uchun qabul qilinadi (seliklar qurilishining birinchi varianti kabi). Qatlam tizmalarida seliklar qurilishida (ikki va undan ortiq) siljish burchaklari qiymati quyidagi formulada aniqlanadi:

(7.5)

Qatlamlar tizmalari birinchi va ikkinchi varianti bo`yicha saqlovchi seliklar qurishda , ,  siljish burchaklariga tuzatishlar qiymati  quyidagicha:
Ikkinchi qatlam uchun 3<sup>0</sup>, uchinchi uchun -5<sup>0</sup>, keyingilar uchun-7<sup>0</sup>.
Rudali konlarda saqlovchi seliklar qurishda va qurish variantlarida siljish burchaklariga tuzatishlarda yuqorida ko`rsatilganlar qabul qilinmaydi.
8.1.9. Seliklar qurilishining har qanday usullarida, agar qazib olish xavfsiz chuqurligi  (suv ob`ektlari uchun <sup></sup>), burchaklarida o`tkazilgandek, tekislikda foydali qazilmaning kesishuv nuqtasidan yuqori joylashsa, unda qurilishning pastki chegarasida xavfsiz qazish chuqurligi qabul qilinadi.
8.1.10. Doimiy ko`tarilish (do`nglik) mavjud bo`lgan qattiq mustahkamlash inshootiga ega vertikal shaxta qudug`i stvoli (tanasi) uchun saqlovchi seliklar qurishda yuqoridagi 8.1.8. paragrafda qayd etilgan ikkita variant qo`llaniladi.
Birinchi variant bo`yicha saqlovchi seliklar chegarasida ilgari o`tilgan tozalash konlari mavjud bo`lganda, saqlovchi seliklar chegaralari muhofazalanuvchi maydon chegarasidagi kopra, shaxta ustidagi binolar, ko`targich mashinalar va bermalarni, tekislikda kesishuvchi qatlam chiziqlarini o`z ichiga oluvchi vertikal kesimlarda belgilanadi va quyidagilarda o`tkaziladi:
-  siljish burchagi ostidagi nasoslarda;
- 600 m chuqurlikkacha va 1,2 H_s-siljish burchaklari ostidagi chuqurlikdan pastda;
- tub tog` jinslarida 600 m chuqurlikdan H-chegara burchaklari ostidagi 1.2 chuqurlikkacha.
Ikkinchi variant bo`yicha 600 m chuqurlikkacha seliklar chegara burchaklari bo`yicha, siljish burchaklari bo`yicha pastda.
Bunda 1.7.8, paragraflarga mos aniqlanadigan ikkinchi va keyingi qatlamlar siljish burchagidagi tuzatishlar, birinchi variantda seliklar qurilishi manfiy, ikkinchida musbat qiymatga ega bo`ladi.
600 m dan 1,2. gacha chuqurlik masofalarida saqlovchi seliklar chegaralari 600 m va 1,2.gorizontlariga asosan seliklar chegaralarini biriktiruvchi chiziqlar bilan belgilanadi.
Doimiy ko`tarilishlar mavjud bo`lmagan ventilyatsiyali va havo beruvchi kon stvollari uchun, shuningdek yumshoq mustahkamlash inshooti stvollari uchun seliklar chegaralari qazishning har qanday chuqurliklari siljish burchaklari bo`yicha aniqlanadi. Yuqorida ko`rsatilganlar rudali konlarda seliklar qurishda qo`llanilmaydi.
8.1.11. Chegaralangan o`lchamli, o`qi qatlam (kon) yoyilishi chiziqlaridagi burchak ostida joylashgan ob`ektlarni qo`riqlash uchun saqlovchi seliklarning maqbul o`lchamlarini qurish quyidagi usulda amalga oshiriladi. Ob`ekt uchun tushish chizig`iga va qatlam yoyilishiga parallel tomonli muhofazalanuvchi kontur quriladi va bu konturdan ,  va  burchaklari bo`yicha seliklar chegarasi quriladi. Keyin esa shu ob`ekt uchun ob`ekt o`qiga parallel tomonli qo`riqlovchi kontur quriladi, qaysiki ^ i ^ burchaklari bo`yicha seliklar chegarasi quriladi, ikki xil usulda qurilgan seliklar chegaralari kesishish nuqtalari maqbul o`lchamli seliklar konturining burchakli nuqtalari bo`ladi.
8.2. Seliklar qurilishiga misollar.
8.2.1. Alohida turgan bino uchun selik qurish. Chelyabinsk qo`ng`ir ko`mir basseynidagi «Tsentral’naya» shaxtasi maydonida 4 qavatli maktab binosi joylashgan. Ilgari ishlangan 1 qatlam hududiga bu bino qurilgan. Maktab qurilishi boshlanishi davrida bu hududda yer usti siljish jarayoni tugagan.
Maktab binosi ostida 263 m va 323 m, chuqurlikda 2,0 i 2,25 m. mos quvvatli F va J_vp qatlamlari yotadi, qatlamlarning tushish burchagi 10⁰ , nasoslar quvvati 10 m, qatlamlar o`rtasidagi kattalik 60 m.
Binoning asosiy tavsifi quyidagilar: devorlari g`ishtli, 510 mm yo`g`onlikda, to`siqlar temir betonli, bino uzunligi 36m, rejadagi uning shakli P shaklida, tuprog`i quruq, qumoq tuproqli, tashqi devor ko`zdan kechirilganda 1mm gacha ochiq bo`lgan yoriq borligi aniqlandi. Binoning eskirishi 10% .deb qabul qilamiz.