8-amaliy mashg`ulot. Axborot turlari, axborotlarni kodlashtirish

Matnliaxborotlarnikodlash.

Hozirgi vaqtda foydalanuvchilarning katta qismi kompyuter yordamida harflar,sonlar,tinishbelgilarivaboshqabelgilardaniboratmatnlima’lumotlarniqaytaishlaydi.Hisoblab ko‘ramiz, hamma belgilar nechta va bizga qancha miqdordagi bitlar kerak.10ta son, 12 ta tinish belgi, 15 ta arifmetik amal, lotin va rus alfaviti harflari: jami 8bitgato‘g‘rikeladigan155tabelgilar.
Axboroto‘lchovibirliklari:
1 bayt=8bit
1Kbayt=1024bayt
1Mbayt=1024Kbayt
1Gbayt=1024Mbayt
1Tbayt=1024Gbayt
Kodlashningmohiyatishundaniboratki,harbirbelgigaikkilikkoddagi00000000dan11111111gachabo‘lgansonlardanbiriyokio‘nlikkoddagi0dan255gachabo‘lgansonlardan biri mos qilib belgilangan. Hozirgi vaqtda rus harflarini kodlash uchun 5turlichakodlashjadvallaridan(КОИ-8,СР1251,СР866,Мас,ISO)foydalaniladi.Birjadvalyordamidakodlangan matnboshqajadvaldato‘g‘ri ko‘rinmaydi.
AsosiybelgilarnikodlashningusuliASCII(AmericanStandardCodeforInformation Interchange-ma’lumotlarni almasish uchun Amerika standarti)-kodi debnomlanib,16liksanoq tizimidakodlangan16ga16jadvaldaniborat.

Tovushliaxborotlarnikodlash.

Fizika kursidan ma’lumki tovush bu havoning tebranishidir. O‘zining tabiatigako‘ra tovush uzluksiz to‘lqindir. Agar tovushni elektr signalga o‘zgartirsak(masalan,mikrofonyordamida),bizvaqto‘tishibilano‘zgaruvchibirtekiskuchlanishniko‘rishimiz mumkin. Kompyuter analog signalni qayta ishlashi uchun uni qandaydirikkilik ko‘rinishdagi sonlar ketma-ketligi ko‘rinishiga o‘zgartirishimiz kerak. Buninguchunesadiskretizatsiyavaraqamlashkerak.Buishbundayshakldahambo‘lishi mumkin:ma’lumbirvaqtoralig‘idagisignalamplitudalarinianiqlashvaolinganraqamli ma’lumotlarnikompyuterxotirasiga yozish.

2. Axborotniikkiliksanoqsistemasidakodlash

Kompyuterraqamlariningo‘ziniemas,balkishuraqamlarniifodalovchisignallarnifarqlaydi.bundaraqamlarsignalningikkiqiymatibilan(magnitlanganyokimagnitlanmagan;ulanganyokiulanmagan;hayokiyo‘qvahokazo...)ifodalanadi.buholatning birinchisini 0 raqami bilan, ikkinchisini esa 1 raqami bilan belgilash qabilqilingabo‘lib,axborotniikkitabelgiyordamidakodlashnominiolgan.Buusulqisqachaqilib,ikkilikkodlashdebhamataladi.bundaharbirraqamvaalifbodagibelgijahonandozalaridagikodlashjadvali–ASCII(AmericanStandardCodeforInformationInterchange)jadvaliyordamidaikkilikbelgilarketma–ketligidaifodalanadi.
Kodlashusullariikkita–Tekisvanotekisturdabo‘lishimumkin.Tekisusullaridabirxilxajmdagibelgilardanfoydalanilsa,notekisusuldabelgilartulihajmdagibelgilarni o‘z ichigaoladi.
KodlashningnotekisusuligaMorzealifbosiusullarimisolbo‘laoladi,chunkiundahar bir harf va raqanga uzun va qisqa signallarning ikkilik ketma – ketligi mos keladi.Masalan “Y” harfiga birgina nuqta mos kelsa, “O” harfi uchun uchta tire mos keladi.bunday usul bilan axborotlarni uzatish mumkin bo‘lsa-da, ularni qayta ishlash kattamuammoli vazifadir. Shuning uchun ham axborotlarni qayta ishlash vositasi hisoblashmashinalarida tekis kodlash usullaridan foydalaniladi. Kompyuterlarda har bil belgiga0 va 1 belgilarining ketma-ketligidan iborat sakkizta belgi mos qo‘yiladi. Shu sakkistabelginingharbiri bit deb nomlanadi.sakkistabit esabirbaytnitashki etadi.
8 ta 0 va birlaning turli kombinatsiyasidan foydalanib, turli hildagi belgilarnikodklashimizmumkin.0va1daniboratraqamlaryordamidaularnisakkistadan ajratsak,bukombinatsiyalarsoni2⁸=256bo‘ldivaularyordamida256taharf,raqamlarvaturliboshqabelgilarnikodlash imkoniyatinitug‘iladi.
Bittabelginikompyuterlardakodlashuchun8bit,ya’ni1baytjoyyetadi.Ko‘rinibturibdiki,1baytjoydaikkilikkodorqali 256tabelgini kodlashimkoniyatibo.
ASCII jadvali yordamida ayrim belgilarning ikkilik Sistemasidagi kodlarni misolsifatidakeltiramiz.
A-01000001B-01000010C-01000011I-01001001J-010011010
K-010011011M-010011101N-01001110O-01001111
Ya’ni ASCII jadvalida keltirilgandek Abelgisini o‘nta oltilikda 14 ga teng (belgiturgan katakda kesidhgab sitr va ustun raqamlari qo‘shiladi) 14 – 41 tetrada asosida1=0001;4=0100.DemakAbelgisinikomyuterdakodlanishi01000001bo‘ladi,LOLAso‘ziniquyidagichakodlashmumkin.
01001100010011110100110001000001.
Buyruqlarni yoki turli boshqa turdagi axborotlarni kodlash uchunshu tartibdayondoshiladi.biroqturlirusumdagikompyuterlaaruchunbuyondoshuvturlichabo‘lishimumkin.Butexnikaningxususiyatigabog‘liqbo‘lgan holatdadir.
0va1larketma–ketligibilangrafikaxborotlarnihamkodlashmuimkin.Buninguchunquyidagiusuldanfoydalaniladi.Rozmomadagirasmgadiqatbilanrazmsolsangiz, u mayda nuqtalardan (ularni polografiya tilida “Rastor” deyishadi) tashkiltopganliginiko‘rasiz.turlipolografiyauskunalaridanfoydalanilganlikboyis,bunuqtalarning zichligi turlicha bo‘ladi. Ko‘pchilik ro‘znomalardagi rasmlarda 1 sm likuzunlikda24tanuqtabo‘ladi,ya’ni10x10sm² o‘lchovidagirasmtaxminanoltmushming nuqtadan iborat bo‘ladi. Bular bir xil darajadagi oq va qora nuqtalardaiboratbo‘lsauhodabirnuqtadagi1bityetarlibo‘lmaydi.2bitbilannuqtaningto‘rtxilrangini00-oq,01ochkulrang10-kulrang,11-qorarangnikodlashmumkinbo‘lsauchbit sakkis hil rangni,4 bit16xil rangni kodlash imkoniyatiniberadi.