8-ma’ruza yer osti yuklash va yuklab tashuvchi mashinalarni ishlatish, ta’mirlash va ularga texnik xizmat ko’rsatish. Reja

8-MA’RUZA
Yer osti yuklash va yuklab tashuvchi mashinalarni ishlatish,
ta’mirlash va ularga texnik xizmat ko’rsatish.
Reja

1. 
   Qazib olish kompelkslarinining asosiy mexanizmlarini elektr yuritmalari.
   
2. 
   Qazib olish kompelkslarining asosiy turlari.
   
3. 
   Qazib olish kompelkslariga qo’yiladigan talablar.
   
4. 
   Qazib olish kompelkslarini boshqarish va himoya qilish.
   
5. 
   Qazib olish kompelkslarini elektrik sxemalarini o’rganish.
   

YER osti kon korxonalarida (shaxtalarda) kon tayyorlov laximlarining utish, foydali qazilmalarni kazib, chikarish, ularni tashish uchun UTISH, kazib olish kombaynlari, turli transport vositalari, yuklash va burgulash mashinalari kullaniladi. Bu mashinalar uz joyini uzgartirib turish xususiyati bilan boshka kon mashnalaridan ajralib turadi.
SHaxtalarda kullaniladigan, yukorida kayd kilingan mashina va mexanizmlarda asosan uch fazali uzgaruvchan elektr energiyasi (bundam zlektrovozlar mustasno) qo’llaniladi. SHu sababli, ularda eng sodda s.t.r. asinxron yuritgichlarda qo’llanadi va ularni boshqarish uchun elektromagnitli ishga tushirgichlardan yoki magnit staitsiyalardan keng foydalaniladi.
SHu bilan birga yukori kuchlanishli elektr uskunalar qo’llaniladigan xar xil yuritgichlar bilan jixozlangan, katta kuvvatli, k?zђalmas isteomolchilar xam mavjud. Bularga kutarish, suv xaydash (nasos), shamollatish (ventilyator) va xavo sisish (kompressor) mashinalari kiradi.


Kazib olish kombaynlarning elektr uskunalari.
Kazib olish kombaynlarining yuritmasi sifatida k.t.r. asinxron yuritgichlar ko’llaniladi. Bu yuritgichlarning ishlash rejimi kombaynlarning turi, ishlash sharoiti, yuklama tavsifi, yaoni foydali qazilmaning kon geologik k?rsatgichlari va texnologik jarayonning tavsiflari bilan belgilanadi.
SHu sababli kombayn yuritgichlariga kuyidagi talablar k?yiladi:
- ishchi mashinaning balandligi, uzunligi va kengligi bilan chegaralangan kobikli yuritgich, talab kilingan kuvvatga ega bulishi;
- ishga tushirish toklarini iloji boricha kichik bulishi;
- yukori kiymatli ishga tushirish momentiga (Mi.t) va zurikish kobiliyatiga (Mmax) ega bulishi;
- yukori kuvvat koeffitsientiga ega bulishi.
Bu talablarni tulik bajarish juda kiyin, chunki baozi talablar bir biriga ziddir. SHu bilan birga yuritgich chulramlarini sovutishni kiyinligi stator va rotorning mis kismlaridagi isrofni kamaytirish talablari, yukori magnit kursatgichli materiallarni k?llashni va bir-biriga karama-karshi talablarni kondirishni talab kiladi. Bu muammoni yechish ikki yul bilan bajariladi:
- issikka chidamli izolyatsiya materiallarini ishlatish;
- samarali sovutish usullarini k?llash.
Bu talablarga, xozirgi kunda keng k?llanadigan EDK4 EDKO, EKV kabi yuritgichlar javob beradi.
Bundan tashkari, kombaynning elektr uskunalari turkumiga - shtepselli ayirgich, revers kiluvchi uzgich masofadan boshqarish (ishga tushirgich, knopkalar), ximoya (zond-2) va avtomatik boshqarish kurilmalari (AUS, SADU) kiradi. 10.1. jadvalda misol sifatida 2K52M kombaynnnng elektr uskunalari va jixozlari, 8.1- rasmda esa kuchli zanjirining prinsipial sxemasi keltirilgan.
Xar bir kombayining elektr sxemasiga kuyidagi vazifalarni bajarish yuklangan:
- kombayini va konveyerni ishga tushirgichlarini masofadan turib (pultdan) boshqarish;
- saklovchi lebedkaning ishga tushirgichini boshqarish
- kombaynni pultdan turib, avtomatik uzgichni masofadan uzish;
- kombaynni ishga tushirishdan ilgari avtomatik usulda suv purkash nasosini ishga tushirish;
- suv purkash nasosini uzish yoki ulash jarayonida suv xaydash trubalarini avtomatik yopish yoki ochish;
- ko’lda boshkariladigan yuritma yordamida kombayn yuritgichini reverslash va uzish;
- kombaynning yuritgichini xar xil shikastlardan ximoyalash;
- suv purkash tizimidagi suvning bosimi va sarfini nazorat kilish
- boshqarish turidan katoiy nazar, kombaynniig tezligini boshqarish va reverslash;
- kombaynning xar xil kurilish tezligida tok kiymatini stabillash;
- kombaynni ishga tushirish arafasida surilish tezligni nulgachan kamaytirish;
- ikki yuritgichli kombaynlardagi yuritgichlarni ishga tushirishda 3 sekundli fark
kildirish;
- kombaynning kazib olish organlarini masofadan (pultdan) turib boshqarish;
- kombaynning ish xolatlarini va jarayon kursatgichlarini yoritgichlar yordamida xabarlash.
Kombaynning surilish tezligini avtomatik usulda va masofadan turib boshqarish uchun SADU-2 turidagi kurilmadan foydalanidadi.

SHaxta laximlarini utish uchun kUllaniladigan kombayanlarning elektr uskunalariga - elektr yuritgichlar, boshqarish stansiyasig ish-ga tushirish va ximryalash jixozlar va yoritgichlar kiradi.

Kombaynlarning ishchi organlarida~ EDK, EDK0G MA; yukLash, yur-gizish organlarida, nasos
stansiyalarida - KO, KOF; lentali kayta yuk-lash mashinalarida - KOI va MO turidaga yuritgichlar kullaniladi.
8.2. jadvalda va 8.2 rasmda (misol tarikasida) GPK turidagi kombaynlarnkng elektr uskunalarining ruyxati va elektr sxemasi keltirilgan.
Keltirilgan sxemaga kuyidagi vazifalarni bajarish yuklatilgan:
- kombaynni boshqarish;
- yuritgichlarning ishga tushish vaktini chuzilib ketishidan ximoyalash;
- yuritgich chulgamlariga issiklik relelarini urnatish;
- taomirlash davrida ijro organning ishga tushishiga yul bermaslik;
- ijro organiga uzatiladigan suvning bosimini va sarfini nazorat kilish va normadan
kamaysa yuritgichni uzish yoki ishga tushirmaslik;
- kombayn yuritgichlarini ulashni ketma-ketligini ta’minlash;
- shikast oldidan mashinadan kuchlanishni uzish;
- xar turli xabarlash jixozlarini kullash;
- kombaynning ishlash soatini ulchash va x.k.
GPK kombaynning elektr sxemasiga metan relening kontakti F6 kirgizilgan. SHu sababli laximda metan kupaysa, kombayn PMI orkali avtomatik