8-mavzu. Bozor va tavakkalchilik

Kutiladigan  miqdor  -  bu  mumkin  bo`lgan  barcha  natijalarning  o`rtacha 

o`lchangan qiymatlari. Bu yerda har bir natijaning ehtimoli ushbu mos qiymatlarning 

takrorlanish chastotasi yoki o`lchovi. 















n

i

i

i

n

n

x

x

х

х

X

E

1

2

2

1

1

)

(











,  

Bu  yerda:   

i

x

-  mumkin  bo`lgan  natija; 

i



-  ushbu  natijaning  paydo  bo`lish 

ehtimoli, 







n

i

i

1

1



. 

Masalan,  firma  yangi  mahsulot  ishlab  chiqarmoqchi,  agar  firmaning    yangi 

mahsuloti  bozorda  muvaffaqiyatga  erishsa,  har  bir  aksiyani  10000  so`mdan  sotish 

mumkin, agar muvaffaqiyatga erishmasa, bir aksiya uchun 1000 so`m olinadi. Firma 

mahsulotining  bozorda  muvaffaqiyatga  erishish  ehtimoli  0,6  ga  teng  bo`lsa, 

kutiladigan dividend qiymati quyidagicha aniqlanadi: 

6400

1000

4

,

0

10000

6

,

0

)

(











X

E

 so`m/aksiya. 

Chetlanish - bu haqiqiy natija bilan kutiladigan natija o`rtasidagi farq bo`lib, u 

tavakkalchilikdan  (yo`qotishdan)  darak  beradi.  Ushbu  farq  qancha  katta  bo`lsa 

yo`qotish,  ya′ni  tavakkalchilik  ham  shuncha  yuqori  bo`ladi.  Faraz  qilaylik 

tadbirkorning  bir  oylik  soliq  to`lovi  400  ming  so`m,  soliq  to`lashdan  qochganlik 

uchun  jarima  10  000  ming  so`m.  Agar  soliq  inspeksiyasining  yashirgan  soliqni 

aniqlash ehtimoli 1/5  bo`lsa, tadbirkor uchun natijaning kutiladigan qiymati:  

E (x) = 4/5 × 400  



 1/5 × 10 000 = 320 



 2000 = 



 1 680 ming so`m. 

Demak, soliqdan qochish tadbirkorga foyda keltirishdan ko`ra zararli ekan. 

---

Noaniq holat natijalarining mumkin bo`lgan chegaralari – o`zgaruvchanlik deb 

ataladi. Faraz qilaylik talaba o`qishdan keyin qo`shimcha ish izlayapti. Uning uchun 

ikkita  variant  mavjud.  Birinchisi,  firmada  sotish  bo`yicha  menedjer  bo`lib  ishlash, 

unda  sotilgan  mahsulotdan  %  shaklida  maosh  oladi.  Agar  tovar  aylanmasi  yaxshi 

bo`lsa,  oyiga  1  500  ming  so`m,  yomon  holatda  esa  800  ming  so`m  maosh  olish 

ehtimoli bor. Sotish hajmini yaxshi yoki yomon bo`lish ehtimoli 1/2. 

Ikkinchi  variant  firma  adminstrasiyasida  qat'iy  belgilangan  oklad  bo`yicha 

maosh  olish.  Bunda  maosh  miqdori  900  ming  so`m,  ammo  shtat  qisqarib,  talaba 

ishsiz qolishi va bo`shaganda 700 ming so`m kompensasiya olishi mumkin (ehtimoli 

10  %).  Quyidagi  8.1-jadvalda  mumkin  bo`lgan  natijalar  va  ularning  ehtimoli 

keltirilgan.  

8.1- jadval