8-mavzu. Diversifikatsiyani korporativ strategiyalari

Matritsali tahlil yordamida diversiyalangan portfelni baholash

Diversiyalangan kompaniya faoliyati turlari sifatini baholashning eng keng tarkalgan usullaridan biri uning xo`jalik portfelini matritsali tahlil qilish hisoblanadi. Xo`jalik portfeli matritsasi diversiyalangan kompaniyani har bir tarkibiy birligining strategik pozitsiyalari takkoslangan jadval kurinishida bo„ladi. Matritsa, strategik tahlil pozitsiyalarni tavsiflovchi har qanday ikkita ko`rsatkich asosida tuzilishi mumkin. Eng ahamiyatli ko`rsatkichlar bo`lib, tarmoqning o`sish sur‟atlari, biror ulushi, tarmoqning uzoq muddatli jozibaliligi, raqobatbardoshlik va u yoki bu mahsulot va bozorning rivojlanish bosqichi kabilar hisoblanadilar. Odatda matritsaning bir chizigi tarmoqning jozibaliligini ko`rsatsa, boshqasi undagi aniq faoliyat turlarining ahvolini ko`rsatadi. Xo`jalik portfeli matritsalarining quyidagi xillari eng ko`p qo`llaniladi:

• 
  « o`sish / ulush» matritsasi;
  
• 
  «tarmoqning jozibaliligi / raqobatdagi ahvoli» matritsasi;
  
• 
  tarmoqning xayotiy sikli matritsasi;
  
• 
  Mak Kinsey matritsasi.
  

Eng keng qo`llaniladigan birinchi matritsa - ishbop faollik portfeli matritsasi turtta kvadrantdan iborat bo`lib, yetakchi konsalting kompaniyasi «Boston Konsalting Group» (BKG 12-rasm) tomonidan ishlab chiqilgan. Uk chiziklarda tarmoqning o`sish sur‟atlari va bozorning nisbiy ulushi kayd kilinadi. Har bir xo`jalik qismi doira shaklida ifodalangan bo`lib, uning hajmi korporatsiyaning barcha turdagi faoliyatidan olingan umumiy foydasida mazkur qism foydasining ulushi bilan belgilanadi. Mazkur xo`jalik birligi bozor ulushini dollarda emas, nisbiy birlikda ifodalangan va asosiy raqobatchining nazoratidagi bozor ulushiga bo`lgan nisbati bozorning nisbiy ulushi hisoblanadi. Masalan, agar «A» biznes bozorning umumiy
hajmini 15 % ni egallagan bulsa, yirik biznes «V» ning ulushi 30 % bulsa unda «A»
biznesning bozordagi nisbiy ulushi 0,5 foizni tashkil etadi. Agar, «A» biznes bozorda eng katta - 40 % ulushga ega bo`lib, asosiy raqobatchi 30 % ulushga ega bulsa, unda
«V» biznes uchun bozorning nisbiy ulushi 1,33 ga teng bo„ladi. SHunday qilib, fakatgina mos sohalarda bozor ulushi buyicha ilg`or bo`lgan tarmoqlarda bozorning risbiy ulushi 10 dan yuqori bo„ladi va aksincha ulardan ustun hisoblangan bitta yoki bir nechta raqobatchilarga bo`lgan qismlarda 1,0 dan past bo„ladi.