8-Mavzu. Go‘daklik davrining psixologik xususiyatlari. Reja: Go‘daklik davrining psixologik xususiyatlari 2

Tadqiqotchi F.I.Fradkina kattalarning go‘dakka qaratilgan nutqidan quydagicha ta’sirlanish holatlarini aniqlagan:
1) nomi aytilgan buyumga javob tariqasida burilib qarash. (7-8 oyligida)
2) turmush tajribasida egallagan harakatlarini kattalar eslatishi bilan bajarishga intilish (8-9 oyligida)
3) kattalarning nutq orqali ko‘rsatmasidan oddiy nutq topshriqlarini bajarish (9-10 oyligida)
4) kattalarning nutq orqali ko‘rsatmasi bo‘yicha zarur predmetni tanlab olish (10-11 oyligida)
5) mumkin emas ta’qiqlovchi so‘z yordamida harakatni to‘xtatish (12 oyligida)
Go‘dakdan o‘zgalar nutqini idrok qilish va unga javob berishga intilishi harakatni amalga oshirishi murakkablashib boraveradi. Bular aqliy imkoniyatlar darajasiga bevosita bog‘liq. 1 yoshgacha davrni nutqqacha davr deb atash odat bo‘lib qolgan. Bu davrda go‘dak bosh miya yarim sharlari po‘stida ikkinchi signallar sistemasi faoliyati bilan bog‘liq anchagina ishlarni ya’ni nutq taraqqiysi bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘nikma va malakalarni amalga oshiradi.
Nutqni tushunib idrok qilish kun sayin ortadi. U bir nimani olishni so‘rashni, aytishni hohlaydi, asta- sekin birinchi so‘zlar 10-12 ta gacha paydo bo‘ladi. Bolalar nutqining o‘sishi ular idroki, xotirasi, tafakkuri, xayoli va irodasi kabi yuksak psixik jarayonlarning rivojlanishiga yordam beradi.
Go‘daklik ma’lum bir maqsadga qaratilgan ongli faoliyatida tom ma’noga ega bo‘lgan irodasi bo‘lmaydi. Go‘dak harakatlari juda ixtiyorsiz bo‘lib, unda harakatlarni nazorat qilish zaif holatda bo‘ladi, lekin irodaviy harakatning ba’zi ko‘rinishlari bor. Bolani mustaqil harakatlarini tashkil etishdan e’tiboran, unda irodaviy hislatlar tarbiyalana boshlaydi. Sochilgan o‘yinchoqlarni yig‘ishtirib, o‘z joyiga qo‘yishning o‘ziyoq bola uchun muhim topshiriqdir. Shunga o‘xshash topshiriqlar bolani mustaqillikka va matonatlilikka o‘rgatadi.
Go‘dakni o‘z irodasini tarbiyalash uchun unga sharoit yaratish lozim. Unga irodaviy xislatlar faqat doimiy ravishda mashq qilish orqali tarbiyalanadi. Masalan, ovqatlanish, onasi alla aytganda orom olish, odamlar orasida o‘z yaqinlarini yoki onasini ko‘rganda unga talpinish kabilardir.
Shunday qilib, ilk yoshdagi bolaning psixikasining aktiv faoliyati, turli –tuman harakati o‘z atrofidagi narsalarni ko‘proq bilib olishi jarayonida rivojlanar ekan, uning erkin harakatlari uchun qulay sharoit yaratish lozim. Bola harakatlarini cheklash esa psixikasining normal rivojlanishiga ma’lum darajada zarar yetkazadi.
Bu yosh davrida bolani ham jismoniy, ham ruhan sog‘lom qilib o‘stirish, keyingi davrlar psixik taraqqiyoti uchun muhim.