8-mavzu: Mashina va apparatlarning xavfsiz ishlashini ta’minlash Reja

Ishlab chiqarish xonalari ish zonasidagi havoning harorati, nisbiy namligi va 
harakati tezgining yo‘l qo‘yiladigan normalari 
Yil fasli 
Ish kategoriyalari 
Havo 
harorati °S 
Nisbiy 
namligi, % 
Harakat 
tezligi, m/s 
Sovuq 
davr 
Yengil-I 
20-23 
60-30 
0,2 
O„rtacha og„irlikdagi-IIa 
18-20 
60-40 
0,2 
O„rtacha og„irlikdagi-IIb 
17-19 
60-40 
0,3 
Og„ir-III 
16-19 
60-40 
0,3 
Iliq 
davr 
Yengil-I 
20-25 
60-40 
0,2 
O„rtacha og„irlikdagi-IIa 
21-23 
60-40 
0,3 
O„rtacha og„irlikdagi-IIb 
20-22 
60-40 
0,4 
Og„ir-III 
18-21 
60-40 
0,5 
Issiq 
davr 
Yengil-I 
20-30 
60-40 
0,3 
O„rtacha og„irlikdagi-IIa 
21-25 
60-40 
0,4-0,5 
O„rtacha og„irlikdagi-IIb 
21-25 
60-40 
0,5-0,7 
Og„ir-III 
21-25 
60-40 
0,5-1,0 
2-jadval 

---

Yilning issiq davridagi ishlab chiqarish xonalari harorati, nisbiy namligi va 
havo harakati tezligining yo‘l qo‘yiladigan normalari 
Ish kategoriyalari 
Havo harorati °S 
Nisbiy namligi, 
% 
Harakat 
tezligi, 
m/s 
Yengil-I 
O„rtacha og„irlikdagi-IIa 
O„rtacha og„irlikdagi-IIb 
Og„ir-III 
Eng issiq oyning soat 13 da tashqi 
havo o„rtacha haroratidan 5°S dan 
yuqori bo„lmasligi, biroq 28°S dan 
oshmasligi kerak 
28°Sda 55 
27°Sda 60 
26°Sda 65 
25°Sda 70 
24°Sda 75 
dan ortiq 
bo„lmasligi 
kerak 
0,1-0,5 
0,3-0,7 
0,3-0,7 
0,3-0,7 
0,3-0,7 
Eng issiq oyning soat 13 da tashqi 
havo o„rtacha haroratidan 5°S dan 
yuqori bo„lmasligi, biroq 26°S dan 
oshmasligi kerak 
26°Sda 65 
25°Sda 70 
24°Sda va 
bunda past 
bo„lganda 75 
dan ortiq 
bo„lmasligi 
kerak 
0,5-1,0 
0,5-1,0 
0,5-1,0 
3-
jadval 
Yilning sovuq va iliq davrida ishlab chiqarish xonalari harorati, nisbiy namlik 
va havo harakat tezligining yo‘l qo‘yiladigan normalari 
Ish kategoriyalari 
Havo 
harorati 
°S 
Nisbiy 
namligi, % 
Harakat 
tezligi, m/s 
Tashqaridagi 
havo harorati, 
°S 
Yengil-I 
19-25 
75 
0,2 
15-30 
O„rtacha og„irlikdagi-IIa 
17-23 
75 
0,2 
15-30 
O„rtacha og„irlikdagi-IIb 
15-21 
75 
0,4 
15-30 
Og„ir-III 
13-19 
75 
0,5 
15-30 
Sanoat changi va undan himoyalanish. 
Changning inson organizmiga zararli ta’siri darajasi uning o„lchamlariga va 
kimyoviy xossalariga bog„liq bo„ladi: 
o Agar 50 mkm va undan katta o„lchamli chang zarrachalari yuqori nafas 
olish organlarida ushlanib qolsa, u inson organizmiga zarar yetkazmaydi; 
o Agar 10-50 mkm o„lchamli chang zarrachalari nafas olish organlariga 
chuqur kirib borsa, juda oz miqdordagi chang o„pkaga o„tadi; 
o Agar 10 mkm dan kichik chang zarrachalari nafas yo„llarining 
tarmoqlanish joylariga kirib borsa, ular organizm uchun xavfli hisoblanadi; 

---

o Agar 1 mkm dan kichik o„lchamli chang zarrachalari o„pkaga kirib borsa, 
bu juda xavfli hisoblanadi, chunki “Silikoz kasalligi”ni keltirib chiqaradi. 
Ishlab chiqarish xonalaridagi havoning tozaligi ishchilarning salomatligida 
katta ahamiyatga egadir. Ishchilar changli havodan nafas olganda yuqori nafas 
yo„llari qichiydi va kishi o„zi xohlamagan holda yuzaki nafas oladi, bu esa o„pka 
faoliyatiga salbiy ta‟sir qiladi va turli kasalliklarni keltirib chiqaradi. Changli 
xonalar ko„z shilliq pardalarini qichishtirib, konyuktivit kasalligini keltirib 
chiqaradi va shu bilan birgalikda chang zarrachalari tuberkulyoz tayoqchalarini va 
zararli bakteriyalarni tashuvchi vosita hamdir. 
Yirikroq chang burun-halqumida ushlanib qoladi, mayda chang esa nafas 
olish a‟zolariga kiradi. 
Havoning harakatlanish tezligi changning aylanib yurish tezligidan past 
bo„lganda 0,1-10 mkm o„lchamli chang zarrrachalari o„zgarmas tezlik bilan 
o„tiradi. 
Atmosfera iflosliklarini asosiy fizik tasnifi konsentratsiya, ya‟ni normal 
sharoitlardagi modda massasini (mg) havo hajmidagi (m
3
) miqdori hisoblanadi.
To„qimachilik va yengil sanoat korxonalari uchun asosiy ifloslantiruvchi 
moddalar o„simlik, mineral va hayvonot olamiga ta‟luqli bo„lgan: paxta, lub, jun, 
ipak 
changlari va hok.lar hisoblanadi. 
To„qimachilik changi undagi kremniy to„rt oksidini miqdori bilan 
belgilanadi, masalan:
- agar changdagi SiO
2
70% va undan yuqori bo„lsa, YQBK = 1 mg/m
3
; 
- agar changdagi SiO
2
10% dan 70 % gacha bo„lsa, YQBK = 2 mg/m
3
;
- agar changdagi SiO
2
2% dan 10 % gacha bo„lsa, YQBK =4 mg/m
3
; 
- agar changdagi SiO
2
2% gacha bo„lsa, YQBK = 6 mg/m
3
; 
- agar changda SiO
2
bo„lmasa, YQBK = 10 mg/m
3
bo„ladi.