8. Mavzu. Shahar markazining transport tarmog‘i. Reja Shahar yo‘l tarmog‘i tushunchasi. Shaharni rejalashtirish tuzilmasi
Download 0.8 Mb. Pdf ko'rish
|
1 2
Bog'liq8-mavzu
|
8. Mavzu. Shahar markazining transport tarmog‘i. Reja 1. Shahar yo‘l tarmog‘i tushunchasi. 2. Shaharni rejalashtirish tuzilmasi. 3. Shaharni rejalashtirish tuzilmasi bilan yo‘l tarmog‘ini bog‘liqligi. Tayanch iboralar: yo‘l tarmog‘i, shaharni rejalashtirish, Tezkor shahar yo‘llari, Panduslar, qiyaliklar. Yo‘llar mamlakatimizning iqtisodiy rivojlanishida beqiyos ahamiyat kasb etadi. Zero, yo‘l borgan joyda taraqqiyot bo‘ladi, farovonlik, madaniy va ma’rifiy yuksalish bo‘ladi. Aynan shu bois manzillardan-manzillarga eltuvchi zamonaviy, qulay va xavfsiz yo‘llarni barpo etish hamisha dolzarb vazifa bo‘lib kelgan. Yo‘llar mamlakatimizning iqtisodiy rivojlanishida beqiyos ahamiyat kasb etadi. Zero, yo‘l borgan joyda taraqqiyot bo‘ladi, farovonlik, madaniy va ma’rifiy yuksalish bo‘ladi. Aynan shu bois manzillardan-manzillarga eltuvchi zamonaviy, qulay va xavfsiz yo‘llarni barpo etish hamisha dolzarb vazifa bo‘lib kelgan. Tezkor shahar yo‘llarining xizmat trotuarlari bilan birgalikdagi kengligi 20-30m ni tashkil qiladi. YUqorida ta’kidlanganidek, turarjoylarni shovqin va changdan himoyalash maqsadida yana kamida 50 m quyuq daraxtzor bilan har ikkala tomondan loyihalanadi. Demak, turar-joylardan utadigan tezkor ko‘chalarning eni trotuarlar, mahalliy yo‘laklar va yashil polosalarni o‘rnatgan holda 130-180 m ni tashkil etadi. Agarda turar-joylar bir tomonlama bo‘lsa, tezkor yo‘llar egallaydigan hududning kengligi 80-105 m gacha kamayadi. Tezkor yo‘llar boshqa toifadagi ko‘chalar bilan kesishganda, tezkor yo‘llarni 3-5 m chuqurlikda o‘tkazilishi maqsadga muvofiqdir. Bunda chuqurlikning devorlari bir vaqtning o‘zida shovqindan himoyalovchi ekran vazifasini bajaradi. Mahalliy ko‘chalardan tezkor yo‘lga qushilish ѐki undan chiqish uchun maxsus ѐnlama panduslar quriladi. Panduslar, qiyaliklar bilan birgalikda chuqurlikdan o‘tuvchi tezkor yo‘llarning umumiy kengligi 110-130m ni tashkil qiladi. Uzluksiz harakatdagi umumshahar miqyosidagi magistral ko‘chalarham boshqa ko‘cha va yo‘llar bilan turli sathlarda loyihalashtirilib, umumiy kengligi 55-73m ni tashkil etadi. Harakati boshqariladigan umumshahar miqyosidagi magistral ko‘chalarda chorrahalar orasidagi masofa kamida 500 m bo‘lishi lozim. Umumshahar miqѐsidagi magistral ko‘chalarga tuman miqѐsidagi ѐki mahalliy ko‘chalarning qushilgan joylari orasidagi masofalar ham kamida 300-500 m ni tashkil etadi. Harakati boshqariladigan umumshahar miqѐsidagi magistral ko‘chalar ulkan shaharlarda odatda 50-60 m ni tashkil etadi. Agar bu ko‘chaga qatnov qismi 6 m bo‘lgan, yashil polosalari bilan birgalikda mahalliy ko‘chalar ham parallel holatda loyihalansa, bunday ko‘chaning kengligi 70-80m ni tashkil etadi. Tuman ahamiyatidagi magistral ko‘chalarning kengligi turarjoylarning joylashishiga qarab, qizil chiziq va trotuar oralig‘ida yashil polosaning bor ѐki yo‘qligidan kelib chiqqan holda 29- 41 m ni tashkil qiladi. Bu o‘lcham yashil polosalar hisobiga o‘zgarishi mumkin. Mikrorayon, turar-joy rayoni va sanoat rayonlaridagi ichki ko‘cha va yo‘llar – binolar guruhiga ѐki alohidagi bino va inshootlarga, madaniy- maishiy ob’ektlarga, dukon, maktab, bog‘chalarga, xo‘jalik maydonlariga, ѐng‘inga qarshi gidrantlar va boshqa xo‘jalik va havfsizlik xizmatlari ob’ektlariga xizmat qiladi. Ichki yo‘llarni loyihalashning asosiy texnik me’ѐrlari ularning ahamiyati va undagi tezlikni 30 km/s ga mo‘ljallanadi. Alohidagi bino ѐki inshootga, xo‘jalik maydoniga bir tomonlama harakatda qatnov qismi 3,5m qabul qilinadi. Ko‘p qavatli turar-joy binolari guruhiga ikki tomonlama harakatda qatnov qismi 5,5 m qabul qilinadi. 3,5m li ichki ko‘chalarda har 100 m da eni qatnov qismi bilan birgalikda 6m, uzunligi 5 m bo‘lgan o‘tkazish maydonlari mo‘ljallanadi. Ichki ko‘chalarning uzunligi 50m dan oshib ketmasligi kerak, bu narsa uylarga avtomobillarni kelishini va ularni mikrorayon ichidagi harakatini ko‘paytirib yuboradi.Boshi berk ichki ko‘chalar o‘lchami 8x8m ѐki radiusi kamida 10m bo‘lgan burilib olish maydonchasi bilan tugashi lozim. Ichki ko‘chalar turar-joy va jamoat bino lari devoridan kamida 5m o‘zoqlikda joylashishi lozim va har bir kirish joyiga alohida yo‘lak kiritilishi kerak. Uylar oldida daraxt va bo‘talar maxsus (ѐng‘inga qarshi) transportlarga halaqit bermaydigan holatda ekiladi. Trotuarlar kengligi kamida 1,5m qilib, ularning burilish radiuslari kamida 5m qilib loyihalanadi. Mikrorayon ichiga kiruvchi yo‘laklarning biri- biridan oralig‘i 300 m dan oshmasligi lozim, murakkab perimetrial rejalashtirishda esa 180 m dan oshmasligi kerak. Ichki yo‘laklar sirtida eng kichik hisobiy ko‘rinish darajasi 40 m va qarama-qarshi avtomobil uchun kamida 80m, bo‘ylama nishablik 80 ‰ dan oshmasligi lozim. Trotuarlarda - 60‰, maydonlarda - 30‰, avtomobillar saqlash joyida - 20‰. Alohidagi qiyin sharoitli holatlarda bo‘ylama qiyalik 100‰ gacha oshirilish mumkin. Turar-joy ko‘chalari va ichki yo‘laklarni loyihalashda asosiy injenerlik tarmoqlari trassasini, maydon relfi va tashqi suvlarni qochirshga alohida e’tibor berish lozim. Turar-joy ko‘chalari va yo‘laklarni loyihalash turlari, turar- joy majmualarini joylashtirish usullariga, ichki yo‘laklarni magistral ko‘chalarga bog‘lanish tavsifiga bog‘liq. Ichki yo‘llarni juda uzun (100-150m dan ortiq) qilib rejalashtirish maqsadga muvofiq emas, bu narsa ichki yo‘llarda mashinalarning ikkala tomonga harakatini ko‘paytirib yuboradi. Ichki yo‘llarning bir tomonlama boshi berk sxemasiga nisbatan ikki tomonlama tutashuvi maqsadga muvofiq bo‘lib, bunda yo‘lning uzunligi qisqarishi bilan, ko‘proq joyga xizmat qilish imkoniyati paydo bo‘ladi. Xuddi shunday chiziqli ikki tomonlama tutashgan ichki yo‘llar, bir tomonlama boshi berk qatnov qismiga nisbatan mikrorayon ichida transport harakatini taxminan ikki barobar qisqartirib, ularga turar joyga erkin ravishda kirib chiqishini ta’minlaydi. Tuman miqѐsidagi magistrallar bilan bir nechta tutashuvlarga ega bo‘lgan turar-joy ko‘chalari tizimi transport harakatini sezilarli darajada yaxshilaydi va magistrallararo hududda transport harakatini kamaytiradi. Murakkab joylashuvga ega bo‘lgan turar-joylarda, odatda ichki qatnov yo‘llari bitta yoki bir nechta tutashuvli yopiqholatda rejalashtiriladi. Novda shaklidagi tutashuv harakatlanaѐtgan transportlarni o‘zaro kesishuvlari sonini kamaytiradi. Tuman miqyosidagi magistrallar bilan bir nechta tutashuvlarga ega bo‘lgan turar-joy ko‘chalari tizimi transport harakatini sezilarli darajada yaxshilaydi va magistrallararo hududda transport harakatini kamaytiradi. Murakkab joylashuvga ega bo‘lgan turar- joylarda, odatda ichki qatnov yo‘llari bitta ѐki bir nechta tutashuvli ѐpiq holatda rejalashtiriladi. Loyihalash amaliѐtida har bir holatning tarxidan kelib chiqqan holda, turar-joy ko‘chalarini ichki qatnov yo‘llari bilan uyg‘un ravishda bog‘lab, odatda aralash usuldan foydalaniladi. “60 km/soat” uslubidagi shahar konsepsiyalari qimmatroq va ijtimoiy va ekologik jihatdan barqaror emasligi isbotlanganligi sababli, rivojlangan mamlakatlarning ko‘plab shaharlari “shaharlar odamlar uchun” tamoyiliga qaytishni boshladi. Bunga shaharni rejalashtirishga yangi va eski yondashuvlar va shaharsozlik me’yorlarini qayta ko‘rib chiqish orqali erishildiki, bu erda shaharning ko‘lamliligi yana piyodalar uchun moslashtirildi. SHaharsozlik normalari shaharning rivojlanishiga nafaqat texnik va iqtisodiy, balki ijtimoiy jihatdan ham yordam beradi, odamlar orasidagi sinfiy tafovutlarni bartaraf etadi. Ular, shuningdek, rivojlanishning asosiy manbasi sifatida makondan foydalanib, shaharning kelajakdagi qiyofasini amalga oshirishga yordam beradi. SHahar rejasi va me’yorlarning savodli tuzilganligi shahar rahbarlariga quyidagi sohalarda konstruktiv o‘zgarishlarni yanada samarali amalga oshirishga yordam beradi. Obod shaharlar tartibli rivojlanish uchun rejalashtirish va me’yorlar orqali erishiladigan maxsus ishlab chiqilgan ramkalar orqali rivojlanadi. SHaharning muvaffaqiyatli o‘zgarishi o‘z -o‘zidan emas, aksincha, konstruktiv strategik rejalashtirish natija sidir. Amaldorlar turmush sharoitini yaxshilash uchun saylanadi va tayinlanadi. Biroq, muammolarning kundalik miqyosini hisobga olsak, hamma o‘zgarishlar birdaniga sodir bo‘lishi dargumon. Bu erda yaxshi rejalashtirish dolzarb muammolarni, mavjud resurslarni aniqlaydi va tashabbuslar ziddiyatli yo‘nalishlarda rivojlanmasligini kafolatlaydi. Masalan, transport sohasida, nima uchun metropoliten o‘tgan yo‘llarni kengaytirish kerak? Uy -joy, bandlik, qulaylik va xavfsizlik – shahar shakliga bevosita bog‘liq bo‘lgan shahar aholisi uchun asosiy muammolardir. Aholi zichligi, erdan foydalanish, jamoat joylari va infratuzilma va xizmatlarning joylashuvi bo‘yicha yaxshi siyosat o‘rtacha hayot sifatini ta’minlashi mumkin. SHaharlar iqtisodiy faollikni rag‘batlantirish maqsadida investitsiyalarni jalb qilish uchun raqobatlashayotgan bir paytda, rejalashtirish muvofiqlashtiradi, me’yorlar esa iqtisodiy faoliyatning fazoviy joylashuvi va taqsimlanishini mustahkamlaydi. SHahar iqtisodiyoti vakuumda ishlamaydi. SHahar atrofdagi hududlar va aholi punktlari bilan bog‘liq bo‘lib, ular bilan resurs va imkoniyatlarni bahamlashadi. SHu sababli, shahar chegaralari bilan chegaralanib qolishning o‘rniga qo‘shma iqtisodiyot ni rejalashtirayotgan shaharlar, shaharlararo muvofiqlashtirish orqali raqobatbardosh ustunlikka ega bo‘lishi mumkin. Urbanizatsiyaning foydasini ko‘rgan shahar rahbarlari, bundan foydalanish uchun qo‘lidan kelganicha harakat qilishlari kerak. SHahar rejasining jamoaviy qo‘llab-quvvatlanadigan tuzilmasi mahalliy rahbarlar fuqarolar, investorlar va vazirliklar bilan aloqada bo‘lishlari uchun rejalashtirishda hamma ishtirok etadigan yo‘l xaritasini yaratadi. Investitsiyalar-bu shaharning taxmin qilinadigan sharoitlaridan foyda oladigan uzoq muddatli korxona. SHaharni rejalashtirish va qoidalar noaniqlikni kamaytirish uchun aktivlar bo‘lib, ular manfaatdor tomonlar uchun shaffof imkoniyatlarni yaratishga omil bo‘ladi. Muammolarga munosabat bildirishdan ko‘ra, ularni oldindan ko‘ra bilish yaxshiroq. SHaharsozlik va me’yorlar kelajakdagi muammolarning ildizini oldindan ko‘ra bilishga imkon beradi. Rejalashtirilmagan fazoviy modellar samarasiz bo‘lib, ularni saqlash uchun qo‘shimcha resurslar talab qilinadi va yomon echimlarning yuqori bahosi yoki bo‘lmasligi ularni qaytarib bo‘lmaydigan qilib qo‘yadi. O‘z kelajagini rejalashtirmagan shaharlar ko‘pincha orqada qoladilar. Ma’muriyat va aholi o‘rtasida muloqot qilish imkoniyati shaharlarning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Biroq, turli idoralarning qarama -qarshi hisobotlari bu imkoniyatni buzishi mumkin. Bosh reja – surat yoki obodonlashtirish loyihasi emas; bu fuqarolarning farovonligi va hayot sifatini yaxshilashga qaratilgan rasmiy hujjat. Sifatli bosh reja qabul qilingan shaharni rivojlantirishning strategiyasi va unga moslashtirilgan shaharsozlik normalariga muvofiq ishlab chiqilgan, shuning uchun uni o‘z- o‘zidan ishlab qolmaydi. SHaharsozlik qoidalari fuqarolik qadriyatlarini shaharni rivojlantirish ishlariga qo‘shib, yuqoridagi muammolarni hal qilishga yordam beradi. Ular muhim, chunki hamma amaldorlar va rejalashtiruvchilarning imkoniyatlari va maqsadlari bir xil emas; hamma me’morlar ham bir xil tasavvurga ega emas. Hamma er uchastkalari ham bir xil rivojlanish salohiyatiga ega emas, iqtisodiy sharoit va siyosiy ustuvorliklar vaqt o‘tishi bilan o‘zgarib turadi. Savol va topshiriqlar: Download 0.8 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|
1 2