8. Xorazmshoh Otsiz davri siyosiy tarixi

20.Vasiliy Yanning "Chingizxon"asarida Mavorounnahrning mo'g'ullar tomonidan bosib
Vasiliy Grigorievich Yanning kitobidan Chingizxon parchalari tomonidan Buxoroning qo'lga kiritilishi. "Chingizxon" Inanch-kanning besh ming jangchisi "zodagon Buxoroni" himoya qilish o'rniga, o'zlarining harbiy qudratlarini parvoz sharmandaligiga almashtirganda, Beksvning eng zo'r aholisi, imomlar, ilmli ulamolar va eng boy savdogarlar yig'ilishdi. shaharning asosiy masjidi. Ular uzoq vaqtdan beri maslahatlashib, qaror qildilar: - G'azablanayotgan golava isyonkorga qaraganda uning hayotini osonroq qutqaradi, Shuning uchun kelinglar Chingizxon xizmatiga boraylik, - Odamlar hamma joyda odamlar! Tatar xoni, ularning aytishlaricha, bizning ibodatlarimizni tinglar, kulrang soqollarga e'tibor berishar va, ehtimol, "ma'rifat osmonidagi yorqin yulduz" sifatida ulug'langan qadimgi shaharning bo'ysunuvchi aholisiga iltifot ko'rsatar edilar. Ipak va brokadan xalat kiyib, kumush laganda ustiga shaharning o'n bitta darvozasi, beklar, imomlar, ulamolar va savdogarlar olomon ichida oltin kalitlarni ko'tarib, eshiklardan chiqib, sariq chodirga bordilar. Kogonning bosh tarjimoni zudlik bilan ularga ot minib bordi. Qariyalarning ba'zilari uni tanib olishdi. Ilgari u Gurganj Mahmudda tarjimon sifatida mashhur bo'lgan Yalvach laqabli boy savdogar edi, shuning uchun karvonlar bilan uzoq sayohat paytida u ko'plab chet tillarini o'rgangan. Keksa odamlarning eng mashhuri shunday degan: Shaharimizning qadimiy devorlari shu qadar mustahkam va balandki, ularni ko'p yillik qamal va o'ta harakatlardan so'ng haykaltarosh qilish juda muhimdir. Shu sababli, aholini qon to'kishdan xalos qilish va buyuk padishah Chingia Xonning jasur qo'shiniga keraksiz ofatlar va yo'qotishlarni keltirib chiqarmaslik uchun, agar mo'g'ullar hukmdori o'z so'zlarini aytsa, o'z shahrimizni jangsiz topshirishni taklif qilamiz. topshirganlar kuting! - dedi tarjimon. U asta-sekin sarg'ay chodirga otlandi va shuningdek, asta-sekin qo'rquvdan titrab turgan keksa odamlarning oldiga qaytib keldi - Buyuk kogonning aytganlarini tinglanglar, kulrang soqollilar: "Qal'aning va devorlarning kirib bo'lmasligi jasoratga tengdir va Agar siz jangsiz taslim bo'lsangiz, men darvozani ochib kutishni buyuraman. ”Mag'rur zodagonlar soqollarini ushladilar va boshlarini silkitib, bir-birlariga qarashdi, xijolat bo'lgan yuraklar bilan ular qaytib kelishdi. shahar, endi uning aholisi uchun qanday sinovlar kutayotganini oldindan bilmagan edi. Buxoroning qadimgi devorlari shu qadar baland va mustahkam ediki, ko'p oylar davomida tinch aholi uni qo'riqlashi mumkin edi. Ammo o'sha kuni faqat zaiflarning ovozi, jang qilishni talab qilganlar, aqldan ozganlar deb nomlangan, ularning so'zlari eshitilgan, mudofaa boshlig'i va u bilan birga qolgan askarlar imomlarni va shahar darvozalari kalitlarini noto'g'ri odamlarga bergan taniqli qariyalarni la'natladilar va ular bilan jang qilishga qaror qildilar. So'nggi nafas. Ular o'zlarini Shahristonning o'rtasida ko'tarilgan kichik qal'aga qamab qo'yishdi. Shaharning barcha o'n bitta darvozasi bir vaqtning o'zida ochilib, minglab tatarlar tezlashdilar. o tor ko'chalarga haydash. Ular mukammal tartibda harakat qildilar va turli xil otryadlar alohida turar-joylarni egallab oldilar.Tekis uylarga ko'tarilgan aholi uzun bo'yli kalta otlarda o'tirgan soqolsiz jangchilarga qo'rquv bilan qarashar edi. To'liq sukunat shaharni o'rab oldi.Mongol jangchilari barcha asosiy ko'chalarga kirganlarida, temir otlar bilan tizzalariga qadar, otlari singari yopiq oppoq otlarda soqchilar otryadi paydo bo'ldi. Tanlangan minglar o'rtasida, u Sharq hukmdori bo'lib, olov ustunidek Qizilqum qumidan uchib chiqdi. Oldinda to'qqiz dumaloq miltillovchi dumaloq katta oq bannerni ushlab, qahramon mo'g'ulga o'tirdi. Uning orqasida ikki otliq qora olovli ko'zlari bilan yalang'och oq otni etaklab borishardi. Va keyin buyuk kogon oddiy charm jabduqlar bilan savras keng ko'kragiga uzun qora kiyimda ergashdi. Chingizxon xiralashgan, katta, egilgan, charm kamar bilan bog'langan, ustiga qora g'ilofga o'ralgan shamshir osilgan edi. Boshi bilan qora dubulg'a, burun ko'prigi ustiga tushirilgan po'lat o'q, uzun soqoli va ko'zlari yarim yopilgan harakatsiz qorong'i yuz - bularning barchasi g'ayrioddiy edi va Xorazmshohlar shohlarining avvalgi yorqin ulug'vorligiga o'xshamas edi, oltin bilan yuvilgan va qimmatbaho toshlar bilan porlagan. Chingizxon asosiy maydonga yetib keldi, u erda uch tomondan o'z soqchilarining otliqlari bosilgan olomonga yo'l qo'ymasdan, to'g'ri saflarga saf tortdilar. Yuqori masjid zinapoyasida eng yuqori ruhoniylar va sud amaldorlari va shaharning eng obro'li aholisi turishardi. Mo'g'ul hukmdori masjidga yaqinlashganda, butun olomon Savras otining tuyoqlarida, xuddi ularning padishahlari oldida qilganlaridek, erga yiqilib tushishdi. Faqat bir necha eski ulomalar lordning oldida sajda qilish majburiyatini o'rganganlaridan ozod bo'lib, qo'llarini qorniga qo'yib tik turishdi. - Ha, padishah Chingizxon yashaydi! Yashasin Sharq quyoshi! - bir chol ingichka, pirsingli ovoz bilan baqirdi va kelishmovchiliksiz xorda butun olam Chingizxonning bu faryodini ko'tarib, ko'zlarini qisib, masjidning baland kamariga tikilib, qamchi bilan qamchilab, otini yo'naltirdi. tosh zinapoyalarga. Shahar hukmdorining bu baland uyi? - deb so'radi kogon. - Yo'q, bu Xudoning uyi, deb javob berishdi imomlar. Qo'riqchilar qurshovida bo'lgan Chingiz-Kan masjid ichida qimmatbaho keng gilamchalarga minib, odamdan balandroq tosh ustun ustida yozilgan ulkan Qur'on kitobi yonida otidan tushdi. Kogon kenja o'g'li Tuli-xon bilan birgalikda imomlar odatda va'z o'qigan joyning bir necha pog'onalariga ko'tarildi. Oq va yashil salla kiygan qariyalar ularning oldida gavjum bo'lib,