9-laboratoriya ishi mavzu: Termik va kimyoviy-termik ishlangan po’latlarning mikrostruk- turasini tahlili

Tula yumshatish. Yumshatishning bu usulidan yirik donli po’lat zagotovkalar 
donlarini maydalash yo’li bilan tekislab, ichki zuriqish kuchlanishlaridan xoli etish 
maqsadida foydalaniladi. Buning uchu nevtektoidgacha bo’lgan po’lat 
zagotovkalarni As
3 
kritik xaroratdan, evtektoid va evtektoiddan keying pulatlarni 
As} kritik xaroratdan 30-50°S yuqoriroq xaroratgacha qizdirib, shu xaroratda 
ma’lum vaqt saqlab, keyin pech bilan birga sovitiladi. SHunixam qayd etish 
lozimki, agar evtektoiddan keying po’lat zagotovkalar As
t 
kritik xaroratli chiziqdan 
yuqoriroq xaroratgacha qizdirib, shu xaroratda ma’lum vaqt saqlab, keyin pech 
bilan birga sovitilganda ajratilayotgan ikkilamchi sementit perlit donlarini 5 fab 
mo’rtlashtirib yuboradi. SHu sababli bu po’latlar austenite tuzilishli xolgacha 
qizdirilmaydi. 
Chala yumshatish. Yumshatishning bu xilidan pulat zagotovkalarni ich 
kiz^fikish kuchlanishlaridan xoli etib, mexanik ishlovlarga moyiletish maksadida 
Buning uchun pulatlarni 750~780°S xaroratgacha kizdirib, shu xaroratda ma’lum 
vakt saklab, keyin pech bilan birga sekin sovitiladi. 
Izotermikyumshatish. 
Bu 
usuldan 
tula 
yumshatish 
maksadlarda 
foydalaniladi. Bunda evtektoidgacha bulgan pulat zagotovkalarni Acs kritik 
xaroratgacha, evtektoid va evtektoiddan keying pulatlarni esa As/ kritik xaroratdan 
30~50°S dan yukorirok xaroratgacha kizdirib, shu xaroratda ma’lum vakt saklab 
turiladi, keyin kutilgan maksadga kura, masalan, 600~700°S muxitga sazib, unda 
austenite ferrit bilan tsementit fazalarga tula parchalanguncha saklanadi, sungra 
xavoda sovitiladi. 
Donador perlit olish maksadida yumshatish. Bu usuldan evtektoiddan 

---

4 
keying pulat zagotovkalardagi plastinka tarzidagi tsementit donlarini mayda donli 
tuzilishga uchun foydalaniladi. Buning uchun pulat zagotovkani As
} 
kritik 
xaroratdan biroz yukorirok xaroratgacha (750-760°S) kizdirilib, shu xaroratda 
ma’lum vakt saklanadi, keyin pech bilan birga sekin sovitiladi. 
Ma’lumki, pulat zagotovkalarni As} kritik xaroratdan biroz yukorirok 
xaroratda kizdirilganda perlit donlari austenitga aylanib, tsementit donlari 
saklanib koladi. Bu pulatlarni shu xaroratdagi xolatidan sovitishda esa tsementit va 
begona birikmalarning donlari kushimcha kristallanish markazlari xosil kilib, 
mayda, donador perlit tuzilma olinadi. 
Normallash. Pulat zagotovkalarning donlari maydalanib bir tekis tuzilmali 
bulib koladi va ichki kuchlanishlardan xoli etiladi. Buning uchun pulat 
zagotovkalarni markasiga kura As