9 Mavzu. Kompleks ishlab chiqarish va qo‘shimcha mahsulot xarajatlarini hisobi

Qo‘shma mahsulotlar - bu (1) ancha bozor qiymatiga ega bo‘lgan, (2) ajralib chiqish nuqtasiga qadar alohida mahsulot bo‘la olmaydigan ikki va undan ortiq mahsulotdir.
Ajralish nuqtasi – bu texnologiya jarayonidagi qo‘shma mahsulot alohida mahsulot sifatida tan olinadigan nuqta.
Alohida xarajatlar ~ ajralish nuqtasidan keyin mahsulot bilan bog’liq xarajatlar
Qo‘shimcha mahsulotlar - bu (1) ancha bozor qiymatiga ega bo‘lgan, (2) ajralish nuqtasiga qadar asosiy mahsulotdan ajralmaydigan mahsulotlar.
Kompleks ishlab chiqarishda bir mahsulotni ikkinchi mahsulotsiz ishlab chiqarib bo‘lmaydi, lekin nisbati turlicha bo‘lishi mumkin. Go‘sht yetkazib beruvchi kompaniya qushxonada faqat bir xil mahsulot olmaydi, chunki go‘sht bilan birga suyak, teri, yog’ chiqadi.
Kompleks ishlab chiqarishda xarajatlarni taqsimlash sabablari:
1. Tashqi moliya hisobotlari va soliq organlari uchun zahiralarni va sotilgan mahsulot tannarxini baholash.
2. Ichki maqsadlar uchun, masalan, ijrochilarni mukofotlash uchun zahiralarni va sotilgan mahsulot tannarxini baholash.
3. Xaridorga birgalikda ishlab chiqarilgan mahsulotning faqat bir qismini sotishni ko‘zda tutuvchi shartnomalar bo‘yicha xarajatlarni aniqlash.
4. Tariflarni davlat yo‘li bilan tartibga solish. Masalan, neft va tabiiy gaz kompleks qayta ishlanadi, lekin AQShda faqat tabiiy gaz narxni tartibga solish ob’ektidir.

	Alohida xarajatlar
	A Mahsulot
Kompleks xarajatlar
Asosiy materiallar, asosiy mehnat, ishlab chiqarish ustama sarflari	B Mahsulot
Ajralish nuqtasi	Alohida xarajatlar