9-mavzu: Sharq Uyg’onish davrida pedagogik fikrlarning rivojlanishi. Sharq Uyg’onish davrida ta’limiy-axloqiy fikrlar rivoji. Reja

Toli’ yo’q jonimg’a balolig’ bo’ldi, 
Har ishniki ayladim xatolig’ bo’ldi. 
O’z erni qo’yib Hind sori yuzlandim, 
Yo rab netayin, ne yuz qarolig’ bo’ldi. 
deb nadomadlar chekkan. Bоbur хаyotiy esdаliklаr yozish mаktаbini «Bоburnоmа» 

---

аsаri оrkаli bоshlаb bеrdi. 
«Muхtаsаr», «Mubаyyin», «Vоlidiya», «Хаtti Bоburiy» kаbi аsаrlаridа 
tа’lim-tаrbiya mаsаlаlаrigа аlоhidа e’tibоr qаrаtgаn. 
Uning ijоdigа mаnsub bo’lgаn «Хаtti Bоburiy» uzоq yillаr dаvоmidа 
mаktаblаrdа, mаdrаsаlаrdа sаvоd o’rgаtish kitоbi sifаtidа fоydаlаnilgаn. 
Bоbur nаfаqаt buyuk dаvlаt аrbоbi, mоhir sаrkаrdа, shоir, bаstаkоr, аyni 
pаytdа mаshhur tаriхchi оlim hаmdir. Bu bоrаdа uning nоmini аbаdiylikkа 
muhrlаgаn аsаr - “Bоburnоmа”dir. Boburning she’rlari original ijod samarasi 
sifatida ko’p avlodlarga manzur bo’lib kelgan, ota-bobolarimiz serqirra faoliyatidagi 
ijobiy jihatlari uchun Boburni e’zozlaganlar, biz ham uni va uning ma’naviy 
merosini xususan yosh avlod tarbiyasida muhim ahamiyatga molik bo’lgan axloqiy, 
ma’rifiy va pedagogik g’oyalarni qadrlaymiz. 
O’zbek xalqining ulug’ shoiri va dunyo adabiyotining klassiklaridan biri Alisher 
Navoiydir. U 1441 yil 9 fevralda Hirotda tug’ildi. Uning oilasi va qarindosh urug’lari 
temuriylar saroyiga yaqinlashtirilgan xizmatchi aristokratiyadan edi. Uning otasi 
G’iyosiddin kichkina Abulqosim Bobirning saroy xizmatchilaridan bo’lib, keyin 
sabzavorda hokim bo’lgan. 
Alisher oilasi va Husayn Boyqarolar oilasi bir-birlari bilan yaqin 
edilar.Alisherning o’qishga havasi erta boshlandi. U maktabga Husayn Boyqaro 
bilan birga o’qidi. Ular orasidagi do’stlik mana shu maktabdan boshlangan.Alisher 
o’quvchilik yillarida fors adibi Shayx Sa’diyning «Guliston va Bo’ston», eron shoiri 
Fariddin Attorning «Mantiqut-tayr» asarlarini zavq bilan o’qigan.Alisher otasining 
yordami bilan jiddiy o’qishga berildi, adabiyot va san’atni sevdi. O’zbek, Eron va 
arab adabiyoti bilan tanishdi.Alisher 1456 yil Hirotdan Mashhatga keldi va Husayn 
Boyqaro bilan Xuroson podshosi Abulqosim Bobir xizmatiga kirdi.1472 yil fevral 
oyida Navoiy Husayn Boyqaroning rasmiy vaziri qilib belgilandi.Zamonasining 
katta olimi, shoiri A. Jomiy, shoir Said Hasan Ardasherlar Navoiyning yaqin do’sti 
va maslahatdoshlari edilar.Navoiy xalqning hayotini bilar, uni sevar va xalq 
ma’rifati ustida doim o’ylar edi. Alisher o’zining butun faoliyatini xalq manfaati 
ustida doim o’ylar edi. Alisher o’zining butun faoliyatini xalq manfaati uchun 
muhim bo’lgan ishlarga bag’ishlashni istar edi. 
Alisher va uning atrofidagi taraqqiyparvar kishilar xalqni izmiga, 
mansabdorlarning o’zboshimchalikdagi, davlat daromadlarini o’z foydasiga 
ishlatishga qarshi kurashdi. 
Navoiy 1488 «Sirojul-muslimin», «Majolisun-Nafois» asarda 413 shoir va 
yozuvchilar haqida Navoiy ma’lumot beradi. 1490 yilda «Risolai Mufraft dar fani 
muammo» 1492 «Mezonul-avzon (vazn mezoni) 1492-94 yillarda «hamsatul-
mutayyirin» («Besh hayrat») 1494 «holati pahlavon Muhammad» 1496 «Nasoimul-
Muhabbat» («Sevgi shabadalari»). Bu asar darveshlar to’g’risida yozilgan. 
Navoiy 1498-99 yillarda «Lison ut-tayr» («Qush tili») nomli doston yozadi. Bu 
asar Navoiyning bolalikda sevib o’qigan «Mantiqut-tayr» ga o’xshamaydi. 
1499 yilda yozgan «Muhokamatul lug’atayn» asarida turkiy til-o’zbek bilining 
boyligi va bu tilda ilmiy, badiiy asarlar yaratish uchun to’la imkoniyat borligini isbot 
qiladi. 1500 yilda yozilgan asar «Mahbub ul-qulub» («Ko’ngillarning sevganidir») 
dir. 

---

Navoiy 1501 yil 3 yanvar yakshanba kuni tong vaqtida vafot qildi. 
Navoiy-o’zbek adabiy tilining asos soluvchisi, o’zbek adabiyotining eng buyuk 
klassigi, zamonasining entsiklopediyachi olimi, lingvist, adabiyotshunos, 
muarrixidir. Uning adabiy merosi juda boy ko’p qirralidir.
Navoiy o’z asarlarida, o’zbek tilining dunyodagi eng boy va go’zal adabiy va 
fanniy tillardan ekanini ko’rsatgan, bu tilda mislsiz badiiy va ilmiy asarlar yaratgan 
genial yozuvchi va mutafakkir sifatida maydonga chiqadi. O’zbek madaniyati va 
tarixida yangi bir davr ochadi. Navoiyning genial asarlari orqali bu til dunyoning 
eng boy va go’zal poetik tillari qatoridan o’rin oldi.