9-sinf jismoniy tarbiya fanidan nazariy savollarga
Download 124.99 Kb. Pdf ko'rish
|
9-SINF JISMONIY TARBIYA FANIDAN NAZARIY SAVOLLARGA JAVOBLAR
1. Inson salomatligiga salbiy ta'sir qiluvchi odatlar va ularning oqibatlari. Inson salomatligiga ta’sir qiluvchi odatlarga quyidagilar kiradi: -Chekish va ichish sportchi va uning tabiatiga mutlaqo ziddir. Sport bilan muntazam shug‘ullanib, yaxshi natijalami qo‘lga kiritish uchun yuklamalar bosqichma-bosqich yengib o‘tiladi. Asosiy ishni bajarishda yuklama yurak va nafas olish a’zolariga tushishini bilgan sportchilar chekish va spirtli ichimliklaming yaqinigayo‘lamasliklari lozim. Agar nikotinning o‘zinigina olib qaraydigan bo‘lsak, u xotirani susaytirishi, irodani bo‘shashtirishi hamda ishchanlik qobiliyatini pasaytirib yuborishi aniqlangan. Masalan, sport ustasiga 1 dona sigaret chektirib, so‘ng miltiqdan nishonga aniq otish mashqi topshirilganda, u 15 — 20 ochkodan nari o‘ta olmagan. Chekadigan odamlarda parishonxotirlik, tajanglik, tez asabiylashish holatlari ko‘p kechadi. Bulardan tashqari, o‘z tengqurlaridan o‘qishda, sport sohasida va jismoniy rivojlanishda sezilarli orqada qolishi kuzatilgan. Shuningdek, chekuvchilaming ko‘pchiligida bosh og‘rig‘i, tez-tez yo‘talish, koordinatsiyaning buzilishi, surunkali bronxit, o‘pka raki va boshqa kasalliklar uchrab turadi. Alkogolning oz miqdori ham asab tizimiga yomon ta’sir ko‘rsatib, tezlik reaksiyasining yo‘qolishiga, chidamlilik sifatlarining susayib ketishiga va nihoyat, ko‘rish va eshitish sezgilarining ishdan chiqishiga olib kelishi isbotlangan. Bulardan ham yomon bir illat borki, bu narkotik moddalarga bog‘lanib qolishdir. U kundalik hayotda insonni qay ahvolga solishi ma’lum. Bu ham yetmagandek, kuzatuvlar kishini ham ruhan, ham jismonan majruh holga keltirishini ko‘rsatmoqda. Shulardan tegishli xulosa chiqarib, har xil gaplarga uchmaydigan, mustaqil fikrli, kuchli, irodaliligingizni ko‘rsating’ 2.
Gimnastika sport turi haqida. Gimnastikada foydalaniladigan sport anjomlarni sanab bering’
- Insonning chaqqon, harakatchan bo‘lishida gimnastikaning ahamiyati kattadir. Gimnastika mashqlari xilma-xil bo‘lib, sport turlarining barchasida bu mashqlardan foydalaniladi. Ular gavda mushaklarini rivojlantirishga yordam berib, to‘g‘ri qomatni shakllantiradi. Shuning uchun ham o‘quv muassasalarida, davolash- profilaktika ishlarida va ishlab chiqarish sohalarida, harbiy xizmatda keng qo'llanadi. Gimnastika har qanday sport turining tashkiliy qismiga kiruvchi mashqlaming bajarilishidir. Gimnastika mashqlari shunchalik xilma-xilki, sport turlarining birortasi ham usiz bo'lmaydi. Masalan, organizmni asosiy ishga tayyorlovchi umumrivojlantiruvchi mashqlar, egiluvchanlik, tezkorlik va harakatlami boshqarishga qaratilgan mashqlar, tirmashib chiqish va oshib o‘tish, akrobatika gavda mushaklarini rivojlantirishga, to‘g‘ri qomatni shakllantirishga, organizmni sog‘lomlashtirib, asosiy jismoniy sifatlar (kuch, tezkorlik, chidamlilik, abjirlikjni rivojlantirishga yordam beradi. Gimnastikada foydalaniladigan sport aniomlariga tumik, qo‘shpoya (brus), yakkacho‘p (brevno), ,jcon“larda mashqlar bajarish, arqonga tirmashib chiqish, tayanib sakrash va chambarak bilan hamda trenajorlarda mashqlar bajarishlar kiradi. 3. Egiluvchanlik deb nimaga aytiladi? Egiluvchanlikni rivojlantirish uchun beriladigan mashqlarni tushuntirib bering? Egiluvchanlik — mushak va oyoqlami koordinatsion (birlamchi) ishlatish, jarohat olishdan saqlanish va pastdan, tepadan keng zarbalar berish uchun.Egiluvchanlik sportning tennis, voleybol, gimnastika, gandbol, yengil atletika turlarida foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Egiluvchanlikni rivojlantirish uchun oyoq, bel, qo‘l mushaklarini cho‘zish mashqlari, egilishlar,
oyoqlami silkitish (gavdani orqaga va oldinga bukib), gilamchada yotgan holda ,,ko‘prik“ mashqi va boshqalar tavsiya etiladi. Agar siz qayd etib o‘tilgan mana shu mashqlarni (51,52- rasmlar) doimo va muntazam bajarib borsangiz, ko‘zlagan maqsadingizga, albatta, yetasiz. Buning uchun faqatgina xohish, iroda va sabr-toqat kerak, xolos. 4.
Basketbol o‘yini haqida (qachon, qayerda va kim tomonidan o‘ylab topilgan hamda o‘yin maydoni o‘lchami, to‘pining og‘irligi, aylanasi) yozing’ Aslida, bu o‘yin bundan 110 yil muqaddam AQSHda paydo bo‘lgan. Uni Springfild kolleji jismoniy tarbiya o‘qituvchisi Jeyms Neysmit o‘ylab topgan va o‘z talabalari bilan o‘ynagan. 0‘sha paytlarda to‘pni hozirgidek halqaga otilmas, balki oddiy savatga tashlanardi. ,,Basketbol“ inglizcha so‘z bo‘lib, u „basket" — ,,savat“, ,,bol“—,,to‘p“ degan ma’noni anglatadi. Basketbol juda qiziqarli va serqirra, harakatlarga boy o‘yindir. 0‘yin chog‘ida tezlik bilan oldinga chiqishlar, birdaniga yon tomonlarga burilib to‘xtab qolishlar, to‘pni bir holatdan boshqa holatga o‘tkazib, to‘satdan uni sherigiga uzatib yuborishlar, o‘zi tezlik bilan bo‘sh joyga chiqib, yana o‘sha to‘pni ilib olib savatga otishlar yoki himoya to‘siqlariga uchrab, to‘pni qaytarib berishlar ungagina xosdir. Son-sanoqsiz sakrashlar, shit tagida hujumda bo‘lib, undan chiqib savatga to‘p tashlashlar ungagina tegishli. Basketbol o‘yinida besh kishidan iborat ikkita jamoa ishtirok etadi. Basketbol to‘pining og‘irligi 567 grammdan 650 grammgacha. Chunonchi, yeming katta- kichikligiga qarab, maydonning hajmini 28—15 metr yoki undan kichikroq — 22—24 metr, yoki 12 — 14 metr qilib tayyorlash mumkin. Maydonning yuzini yaxshilab tekislab urib chiqish kerak, chunki koptok yerga tekkanda sakrashi lozim. Mini-basketbol o‘yini uchun 12 yoshgacha bo‘lgan bolalarga ham kattalarga mo‘ljallangan (28—15 metrli) maydon ajratiladi, ammo jarima to‘pini tashlash uchun savatdan 4 metrli masofa belgilanadi. Shitning o‘lchovi 90 □ □ 120 sm bo‘lib, unga savat yerdan 2 metr 60 sm balandlikda o‘matiladi. To‘pning og‘irligi 450—500 gramm bo‘ladi. Basketbol savati rasmiy maydonda temir halqali bo‘lib, halqaning aylanasi 45 sm bo‘ladi, unga savat ingichka arqonchadan to‘qiladi. 5.
Gandbol o‘yinining asosiy qoidalari. Bundan yuz yillar muqaddam daniyalik o‘qituvchi Xolger Nilson yangi sport o‘yini—„Xandboll“ni o‘ylab topdi. Qo‘l to‘pi, deb nom olgan bu o‘yin dastlab qizlar uchun mo‘ljallangandi. 0‘yin qiziqarli bo‘lganligi uchun keyinroq o‘g £ il bolalar ham shug‘ullana boshladilar. Bu sport turida о‘yin boshlanishidanoq har bir o‘yinchi faol va to‘laqonli ishtirokchi bo‘lib qoladi. Maydonda 7 kishidan iborat ikki jamoa o‘ynaydi (bir darvozabon va 6 maydon o‘yinchisi). Bir jamoadan o‘yinda hammasi bo‘lib 12 o‘yinchi ishtirok etishi mumkin (10 o‘yinchi va 2 darvozabon). Ammo o‘yinchilar maydon markazida almashsalarda, to‘g‘ridan to‘g £ ri almashtirilaverma^dilar. Jamoa tarkibida besh o‘yinchi bo £ lsa, o £ yin boshlanaveradi. 0 £ yinchi biror sababga ko £ ra maydondan chiqarib yuborilganda ham o £
£ xtatilmaydi. Darvozabon o £ yinchilami almashtira olmaydi, ammo o £ yinchilar darvozabonning o £ miga turishlari mumkin. 0 £ yin 15 daqiqadan 2 taym davom etadi (orada 10 daqiqa tanaffus bo £ lib, darvozalar almashiladi). Gandbol o £ yini har qanday to £ p bilan har qanday maydon va hatto ko £ cha maydonlarida ham o £ ynalishi mumkin. Faqat maydon chizig £ i hamda 2 113mhajmdagi darvoza belgilansa kifoya. 6.
Shaxsiy va jamoat gigiyenasi qoidalariga qanday rioya qilish kerak. “Sog‘lom turmush tarzi“ deganda nimani tushunasiz? Nima uchun ba’zi odamlar sovuqdan kasal bo £ lishadi-yu, ba’zilar esa qahraton sovuqda ham yupqa kiyimda yurishadi va sovuq suvda cho'milishadi? Bu haqda hech o £ ylab ko £ rganmisiz? Kimdir
jazirama issiqda kun bo £ yi mehnat qlllshi mumkin, kimningdir 2—3 soatlik ishdan so £ ng oftobdan badani kuyadi. Sportda badani chiniqmagan kishi ozginajismoniy ish qilgandan so £ ng tezda toliqadi va o'zini yomon his eta boshlaydi. Issiq va sovuqqa, o'zgaruvchan nam havoga, jismoniy yuklamalarga chidamli bo £ Iish uchun gigiyena qoidalariga amal qilish, ilmiy asoslangan jismoniy yuklamalami muntazam bajarib borish muhimdir. Bu qoidalaming ko'pchiligini inson yoshligidan o'zlashtiradi. Masalan, ob-havoga qarab kiyinish, tishlami tozalash, ovqatdan oldin va keyin qo £ llami
yuvish va hokazolar. Shaxsiy gigiyenaning boshqa qoida va me’yorlari, ya’ni kun tartibi, dam olish hamda mehnatni to £ g
ri yo £ lga qo'yish, teri va badanga o £ z vaqtida qarash, me’yorida uxlash va ovqatlanish, ust-bosh va oyoq kiyimga qarash kabilar butun hayotimiz davomida, ta’lim-tarbiya jarayonida amal qilinishi lozimbo £ lgan odatlardir. Kun tartibi doimiy turish vaqti, ertalabki gigiyenik badantarbiya, yuvinish, nonushta qilish, o £ qishga borish, tushlik qilish, uyga qaytish, kechki ovqat va dam olish, sport mashqlari va uy vazifasini bajarish, kechki sayr va uyquga ketishni belgilaydi. Kun tartibiga rioya qilmaslik organizmning ishga sekin kirishishiga, o £ zini yomon his qilishlikka olib keladi, sportchilarda esa natijaning juda sekin sur’atda o £ sishiga sabab bo £ ladi.
7. Respublikamizda joriy etilgan uch bosqichli sport musobaqalari haqida ma’umot bering’ “Umid nihollari“ sport musobaqalari qachondan boshlab o‘tkazilib kelinmoqda va qanday sport turlarini o‘z ichiga oladi? "UMID NIHOLLARI" SPORT 0 £ YINLARI - 0 £ zbekistonning umumiy o £ rta ta’lim va bolalar-o £ smirlar sport maktablari o £ quvchilari o £ rtasida o £ tkaziladigan ommaviy sport musobaqalari. 0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "0‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining 10 yilligini nishonlashga tayyorgarlik ko‘rish va o‘tkazish to‘g‘risida"gi (2001 y. 19 yanvar) qarori asosida tashkil etilgan hamda "0‘quvchi va talaba yoshlami sportga jalb qilishga qaratilgan uzluksiz sport musobaqalari tizimini tashkil etish to‘g‘risida"gi (2003 y. 3 iyun) qaroriga binoan bu o‘yinlaming respublika final bosqichlari 3 yilda bir marta o‘tkazilishi belgilangan. Maqsadi — umumiy o‘rta ta’lim va bolalar-o‘smirlar sport maktablari o‘quvchilarini jismonan yetuk, axloqan barkamol hamda vatanga sadoqat ruhida tarbiyalash, iqtidorli sportchi yoshlami nufuzli musobaqalarga tayyorlash, yoshlar o‘rtasida jismoniy tarbiya va sportni yanada ommalashtirish. "Umid nihollari sport o‘yinlari" s.o‘.dabadiiy gimnastika, basketbol. voleybol, gandbol, yengil atletika, sport gimnastikasi. stol tennisi, suzish, tennis, futbol kabi olimpiada o‘yinlari dasturiga kirgan va shaxmat, belbog‘li kurash, kurash singari ommalashgan sport turlari bo‘yicha musobaqalar o‘tkaziladi. Saralash musobaqalari umumiy o‘rta ta’lim va bolalar-o‘smirdar sport maktablari, tuman, shahar va viloyatlarda, respublika final bosqichi bitta hududda tantanali ravishda tashkil etiladi. Birinchi "Umid nihollari sport o‘yinlari" s.o‘.ning respublika final bosqichi Farg‘ona (2002), ikkinchisi Xorazm (2003) viloyatlarida bo‘lib o‘tdi. Ikkinchi "Umid nihollari sport o‘yinlari" s.o‘. saralash musobaqalarida 4 mln.dan ziyod, uning final bosqichida 2114 nafar o‘quvchi qatnashdi (2003). 8.
Jismoniy mashg‘ulot jarayonida asosiy texnika xavfsizligi va shikastlanganda birinchi yordam ko‘rsatish. Mashg‘ulotlar vaqtida mashqlami ehtiyotsizlik bilan bajarish natijasida favqulodda shikastlanishlar yuz berib turadi. Shuning uchun har qaysingiz o‘zingiz yoki o‘rtog‘ingizga shifokor kelgunga qadar birinchi yordam ko‘rsatishni bilishingiz kerak. Lat yeyish. Yiqilib yoki urilib ketishdan biron joy lat
yeydi va u yerda shish paydo bo‘lib, qizarib ketadi. Shunda lat yegan joyga 20—30 daqiqa sovuq kompress qo‘yish, siqib boylab qo‘yish kerak. Ishqalanish. Ishqalanish yoki poyabzalning siqishi natijasida oyoq va qo‘llaming terisi qizarib ketadi. Bu joy maddalab ketmasligi uchun uni tozalab, doka yoki bint bilan dori qo‘yib, boylab qo‘ymoq kerak. Ba’zida badanning u yoki bu yeri biror joyga tegib, shilinib, qonashi mumkin. Shunda bu joyni zudlik bilan toza suv yoki vodorod peroksid bilan yuvib, yod yoki zelyonka surib, dastlabki yordam bermoq lozim. Muskullarning tortishishi. Mashq bajarib, harakat qilishda paymushaklar tortishib, gohida cho‘zilib qolishi mumkin. U avvaliga qattiq og‘rib, biroz shishadi, keyin gematoma — ko‘karib qoladi. Bunday vaqtda og‘riq joyiga sovuq kompress qo‘yish, elastik bint-dokani qo‘yib bog‘lash lozim. Shundan so‘ng shifokorga murojaat qilinadi. Chiqishlar. Sport mashg‘ulotlarida qo‘l va oyoq chiqishi ko‘p bo‘lmasa-da, ammo uchrab turadi. Unda chiqqan yerdagi suyak bo‘g‘inida shish paydo bo‘lib, yurgan-turganda qattiq og‘riq bo‘ladi. Shuning uchun shikastlangan suyak bo‘g‘inini qimirlamaydigan qilib taxtakachlab qo‘yish lozim. Keyin tezlikda travmatolog shifokorga jo‘natish kerak. Chiqqan oyoq-qo‘llami o‘zingizcha bilar-bilmas tuzataman demang’ Sinishlar. Bunda birinchi yordam — bu shikastlangan joyni, ya’ni singan suyakni qimirlab ketmasligini ta’minlashdan iborat. Buning uchun birinchi galda singan suyakni ikki tomonidan shina yoki taxta qo‘yib, mahkam bog‘lab qo‘yish kerak. Qo‘lni gavdaga siqib bog‘lab qo‘yish ham mumkin. Umurtqa pog‘onasi shikastlanganda bemomi ko‘ndalangiga shit yoki taxtaga yotqizib qo‘yib, „Tez tibbiy yordam“ni chaqirish lozim. 9. Chaqqonlik deb nimaga aytiladi? Chaqqonlikni rivojlantiruvchi mashqlarni tushuntirib bering? Chaqqonlik - bu harakatni koordinatsiyalash, yangi harakatlami egallash, o’zgarib turuvchi sharoit talabiga ko’ra bir harakatdan ikkinchisiga tezda o’ta olish qobiliyatidir. Chaqqonlik murakkab gimnastika mashqlarini (erkin mashqlar, jihozlarda bajariladigan mashqlar, akrobatika) bajarishda, sport o’yinlarida suvga sakrashda va chang’ida yurishda, balandlikka sakrashda, uloqtirishda, ayniqsa, ko’proq namoyon bo’ladi. Chaqqonlikni rivojlantirish uchun shug’ullanuvchi uchun yangilik va koordinatsion qiyinchilik dementi bo’lib ko’rinadigan har qanday jismoniy mashqdan foydalanish mumkin. 10. Futbol o‘yini haqida (qachon, qayerda o‘ylab topilgan hamda о‘yin maydoni o‘lchami, to‘pining og‘irligi, aylanasi) yozing’ Futbol tarixi ham uzoq o‘tmishlarga borib taqaladi. Futbolga o‘xshash o‘yinlar eramizgacha Sharq va antik dunyo davlatlarida mavjud bo‘lgan. Futbol — inglizcha ,,fut“ — oyoq va ,,bol“ — top so‘zlaridan kelib chiqqan. Hozirgi kundagi futbol qoidalari 100 yillardan beri o‘zgarishsiz qolib kelmoqda. Futbol Yer yuzida o‘ta sevimli va ommabop o‘yin hisoblanadi. Bu sport turi o‘zining oddiyligi va qulayligi, o‘yinchilar o‘z mahorati va o‘zini tutishlarini namoyish eta olish imkoni borligi bilan ishqibozlami jalb qiladi. Futbolda ikki jamoa 11 kishidan o'yinchi o‘ynaydi. Minifutbolda darvozabon bilan 4 — 8 kishi. 0‘yin chim yotqizilgan to‘g‘ri to‘rtburchak shakldagi maydonda o‘ynaladi. Maydonning uzunligi 100 — 110 m, eni 69 — 75 metr (minifutbol maydonining uzunligi 18 — 50 m, eni 12 — 35 m) bo‘ladi. Ikki tomon darvozalaridan bir xil masofada maydon o‘rtasidan chiziq tortiladi va markaz belgilanadi. 0‘yinchilar (darvozabondan tashqari) maydonda to‘pga qo‘l tekkizishlari mumkin emas. О‘yin 45 daqiqadan ikki taym o‘ynaladi, o‘rtada 15 daqiqa tanaffus beriladi. Ikki taym davomida qaysi jamoa
raqib darvozasiga ko‘proq to‘p kiritsa, o‘sha jamoa yutgan hisoblanadi. 11. Yengil atletika nechta bo‘limga bo‘linadi va ularni sanab bering? „Atletika" — yunoncha so‘z bo‘lib, bellashuv, kurash, mashq ma’nolarini anglatadi. Qadim Yunonistonda kuch va chaqqonlik bo‘yicha bellashganlami atletlar deb nomlaganlar. Sportchilar mashqlarni yengil va o‘z xohishiga ko‘ra bajarganlar. „Yengil atletika“ atamasi ham shu bilan bog‘liq ravishda vujudga kelgan bo‘lishi mumkin. Zamonaviy yengil atletika ham yuqoridagi sport turlari: yurish, yugurish, sakrash, uloqtirish va shu singari turlami qamrab olgan ko‘pkurashdan iboratdir. Qamrab olingan sport turlari hammabop bo‘lgani uchun Yer sharidagi millionlab odamlar yengil atletika bilan shug‘ullanmoqdalar 12.
Chidamlilik deb nimaga aytiladi? Chidamlilikni rivojlantiruvchi mashqlarni tushuntirib bering? Chidamlilik - organizmning u yoki bu harakat faoliyatidan toliqishga bardosh bera olish qobiliyatidir. Umumiy va maxsus chidamlilik farqlanadi. Umumiy chidamlilik uzoq vaqt davomida (masalan, davomli yurish, yugurish, suzish, kross yugurish, chang’ida yurish) o’rtacha sur’atda tinimsiz harakat faoliyatiga bardosh berish qobiliyatidir. Maxsus chidamlilik esa muayyan faoliyatdagi chidamlilikdir. Sportda, masalan, tezkorlik va chidamlilik birikib keladigan (masalan, qisqa masofaga yugurishda)tezkor chidamlilik, kuch, chidamlilik birikib keladigan (masalan, cho’qqayishda, qo’lda tortilish, shtanga ko’tarish) kuch chidamliligi bo’lishi mumkin. O’rtacha zo’r berish, jismoniy mashqlar (yurish,yurish-yugurish, almashib yugurish, chang’ida uchish, eshkak eshish, suzish, arg’amchida sakrash, harakatli va sport o’yinlari) chidamlilikni o’stirishning vositalari bo’lib xizmat qiladi. 13. Yugurish turlari va ularning bir-biridan farqi nimada? Ma’lum bo‘lishicha, yugurish sportning asosiy turi hisoblangan. Yengil atletikada qisqa masofaga (sprinterlik), ya’ni 60, 100, 200, 400 metrga; estafetali — 4 -100 m, 4 • 200 m, 4 • 400 m li masofaga; o‘rta va uzoq masofalarga, ya’ni 1000 m, 1500 m, 2000 m, 3000 m, 5000 m, 10000 m ga (stayerlik) yugurish; marafon (42 km 195 m) yugurish kabi yengil yugurish turlari mavjud. Bulardan tashqari, uzoq masofalarga (5 km dan 80 km gacha) ham yuguriladi. Mahalliy sharoitda yugurish kross yugurish deb yuritiladi. Yugurishni shartli ravishda quyidagi bosqichlarga bo‘lish mumkin: start, tezlanish, masofani o'tish, finish. 14.
Basketbol о‘ymining asosiy qoidalari. Basketbol 5 tadan o‘ymchilarga ega bo‘lgan ikki jamoaning to‘pni egallab olib, uni raqib savatiga tushirishga intilishidir. Eng ko‘p ochko to‘plagan jamoa g‘olib sanaladi. 0 ‘yin davomida to‘pni sherigiga oshirish, savatga taslilash yoki to‘p bilan uni yeiga urgan holda harakat qilish mumkin. Rasmiy musobaqalar 28x15 m li maydonchada o‘tkaziladi. 0‘yin vaqti o‘spirinlar uchun 2x15 daqiqa, o‘smirlar va qizlar uchun 2x18 daqiqa, kattalar uchun esa 4x10 daqiqa. Har 10 daqiqadan so‘ng 2 daqiqalik tanaffus mavjud. 0‘yin davomida jamoa zaxiradan xohlagancha o‘yinchi almashtirishi, shuningdek, harbir bo‘limda (davrda) 2 daqiqalik tanaffusdan foydalanishi mumkin. 0‘yin maydonning markaziy aylanasida ikki jamoa o'yinchilari o‘rtasida to‘p tashlash bilan boshlanadi. Bu paytda aylana ichiga boshqa o‘yinchilar kirishi mumkin emas. Savatga 6 metrli chegara tashqarisidan tushirilgan to‘p uchun 3 ochko, undan yaqin bo‘lgan masofadan tushirilgan
to‘plar uchun 2 ochko, jarima to'pidan kiritilgan to'p uchun esa 1 ochko beriladi. Himoyachilar to‘pni egallab tuigan va uni savatga tashlayotgan o‘yinchiga raqib jamoa o‘yinchilari tegmasliklari lozim (qo‘liga, gavdasiga va h. k.), buni hakamlar jiddiy kuzatib turishadi. To‘p tashlayotgan o‘yinchiga tekkan himoyachi jarima (fol) bilan jazolanadi (jazo о‘yin bayonnomasiga kiritiladi). 5 marta o‘yin qoidasini buzgan о ‘у in ch i maydonni tark etishga majbur bo‘ladi va maydonga boshqa qaytmaydi. Qoida buzilganda jarima to‘pi belgilanadi va uni jabrlanuvchining o‘zi bajaradi (agar bajarishga kuchi yetsa). Mabodo o £ yinchiga nisbatan qoida buzilsa-yu, to‘p savatga tushsa, u hisobga olinadi va yana bitta jarima to‘pi ham belgilanadi. Agar to‘p tushmagan boisa, 3 ta jarima to‘pi belgilanadi. 0‘yin qoidasiga asosan, to‘pni maydon markazidan o‘tgandan keyin, ya’ni raqib zonasidan orqaga — o‘z zonangizga oshirishingiz mumkin emas.
Bu holatda to‘p raqiblaiga olib beriladi va ular yon chiziqdan to‘pni o‘yinga kiritishadi. To‘pni ushlab olib yugurish mumkin emas. To‘p bilan faqat 2 qadam tashlash mumkin. To‘pni qo‘lda ushlab turgan holda siljish, joyda turib sakrash, uni ikki qo‘lda ushlab yeiga urish, yugurish, yugurib kelib to‘xtagandan keyin yana yugurishni davom ettirish mumkin emas. Agar to‘p ikki jamoa o‘yinchilarining qo‘lidan tashqariga chiqib ketgan bo‘lsa, u holda yon chiziqdan ikki o‘yinchi o‘rtasida bahsli to‘p o‘yinga kiritiladi. Agar to‘p yoki to‘p bilan bo‘lgan o‘yinchi maydondagi chegaralangan chiziqdan tashqarini bossa, tashqaridagi buyumga yoki odamga tegib ketsa, hakam ,,o‘yindan tashqari holat“ni bildiradi va ko‘rsatma beradi. Bu holatni aniqlash qiyin bo‘Isa, bahsli to‘p o‘yinga kiritiladi. To‘pni atayin oyoq bilan tepib yoki musht bilan urib yuborish man qilinadi. To‘p yon chiziq tomondan hakam hushtagi bilan o‘yinga kiritiladi. To‘p savatga aniq tushgandan so‘ng o‘yin boshlang‘ich chiziqdan boshlanadi. 15.
Jismoniy sifatlari va uni rivojlantirish uslublariga tushuncha bering Jismoniy sifatlami (kuch, tezlik, chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik), jismoniy sifatlami rivojlantimvchi alohida mashqlami bajarish (arqonda sakrash, press, chambaraklar bilan mashq bajarish, qo‘llami bukib-yozish, tortilish, umbaloq oshish, kuraklarda tik turish va hokazo. Suvda suzish mashqlari nerv faoliyatini rivojlantiribgina qolmay, balki jismoniy sifatlaming oshishiga ham katta yordam beradi. 16. Epchillik deb nimaga aytiladi? Epchillikni rivojlantiriuvchi mashqlarni tushuntirib bering? Epchillik - bu harakatni koordinatsiyalash, yangi harakatlami egallash, o’zgarib turuvchi sharoit talabiga ko’ra bir harakatdan ikkinchisiga tezda o’ta olish qobiliyatidir. Chaqqonlik murakkab gimnastika mashqlarini (erkin mashqlar, jihozlarda bajariladigan mashqlar, akrobatika) bajarishda, sport o’yinlarida suvga sakrashda va chang’ida yurishda, balandlikka sakrashda, uloqtirishda, ayniqsa, ko’proq namoyon bo’ladi. Chaqqonlikni rivojlantirish uchun shug’ullanuvchi uchun yangilik va koordinatsion qiyinchilik elementi bo’lib ko’rinadigan har qanday jismoniy mashqdan foydalanish mumkin. 17. Olimpiya o‘yinlarining kelib chiqish tarixi. (MOQ, XOQ). OLIMPIADA O'YINLARI - l)Yunonistonda umumyunon bayrami va musobaqalari (2 g'ildirakli aravada tez yurish, beshkurash, mushtlashish musobaqalari, san'at konkursi). Mil.av. 776 y.dan boshlab milodiy 394 y.gacha har 4 yilda Olimpiya sh.da xudo Zevs sharafiga o'tkazilgan. Ana shu 4 yillik davr Olimpiada deb atalgan. O'yinlar 5 kun davom etgan; 2) Yunonistonning O.o'.ni eslatuvchi
jahon sport musobaqalari. 1896 y. (Olimpiadaning 1-yili) dan boshlab o'tkaziladi. O.o'.ni o'tkazish tartibi, qoidalari Olimpiya xartiyasida belgilab berilgan. Bu xartiyani zamonaviy olimpiya harakati asoschisi, frantsiyalik jamoat arbobi P'er de Kuberten (1863—1937) ishlab chiqqan. 1894 y. Parijda Xalqaro sport kongressi xartiyani tasdiqlagan (yangi tahriri 1999 y. qabul qilingan). O'yinlar Xalqaro Olimpiada qo'mitasi (XOQ) tomonidan tashkil qilinadi. O'yinlarda musobaqalar sportning faqat olimpiya turlari bo'yicha o'tkaziladi. Olimpiya sport turi xartiyaga binoan aniqlanib, u eng keng tarqalgan (yozgi o'yinlaming erkaklar uchun sport turi 4 qit'aning kamida 75 davlatida va ayollar uchun esa, 3 qit'aning kamida 40 davlatida tarqalgan) bo'lishi kerak. Dasturga yengil atletika, gimnastika, suzish, og'ir atletika, kurash, boks, qilichbozlik, eshkak eshish, velosiped sporti, futbol, basketbol musobakalari, albatta, kiritiladi. Olimpiada shiori «Tezroq, balandroq, kuchliroq» O'zbekiston sportchilari O.o'.da 1952 y.dan buen (1992 y.gacha sobiq Ittifoq va MDH sportchilari jamoasi tarkibida, 1996 va 2000 ylarda mustaqil davlat vakillari sifatida) qatnashib keladi. Olimpiada harakatini rivojlantirishdagi alohida xizmatlari uchun O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov XOQ tomonidan Olimpiada oltin ordeni b-n taqdirlangan (1996). 18.
Voleybol o‘yini haqida (qachon, qayerda va kim tomonidan o‘ylab topilgan hamda о‘yin maydoni o‘lchami, to‘pining og‘irligi, aylanasi) yozing’ Voleybol 1895-yilda o’ylab topilgan. Amerika Qo’shma Shtatlarining Massachusets shtatidagi Geliaks kollejining jismoniy tarbiya o’qituvchisi Vilyam Morgan voleybol o’yinini kashf etdi. 0‘yin maydoni (18-9m) o‘rtasidan ko‘ndalangiga 2—2,45 m balandlikda setka-to‘r (eni 1 m) tortiladi. Mashg‘ulotlar zal yoki ochiq havoda o‘tkazilishi ham mumkin. Ammo maydon atrofida turli xavfli narsalar: to‘nkalar, tunukalar bo‘lmasligi lozim. Maydon shundayjoyda bo‘lishi kerakki, о‘yin chog‘ida quyosh nuri ko‘zga tushmasin. Maydon 5 sm kenglikdagi chiziq bilan o‘raladi. U ham maydon sathiga kiradi. Maydon o‘rtasidagi chiziq uni ikkiga bo‘lib turadi. Har bir maydonchaning to‘g‘ri chizig‘i orqasidan to‘p o‘yinga iritiladi. 0‘rta chiziq bo‘ylab (chetki chiziqdan 50—100 sm uzoqlikda) voleybol ustunchalari o‘matiladi. Ustunchada o‘g‘il bolalar uchun ilmoq balandligi 2 m 20 sm, qizlar uchun 2 m 10 sm; o‘smirlar uchun 2 m 35 sm, erkaklar uchun 2 m 43 sm, ayollar uchun 2 m 24 sm bo‘ladi.Voleybol to‘ri o‘rtadan tortiladi. To‘p bir xil rangda bo'ladi (zalda rang ochroq bo‘lgani ma’qul). Uning og‘irligi 270 — 280 gramm bo‘ladi. 19.
Suzishning qanday usullarini bilasiz. Qulochkashlab „ krol“ usulida suzish — eng tez va keng tarqalgan sportcha suzish usulidir. Uning keng tarqalishiga yana bir sabab, undan suv polosi, sinxron suzish, ochiq havzalarda suzishda foydalaniladi. Qulochkashlab ko‘krakda suzganda gavda gorizontal holatda, yuz suv yuzida bo‘lib,gavda erkin harakatlanadi. Oyoqlar erkin uzatilib bir tekis va tez navbatma-navbat balandga va pastga harakatlantiriladi. Oyoqning bir tekis, tinimsiz harakati harakat texnikasini yaxshi o‘zlashtirganlik belgisidir. Shuning uchun doimo taxta ustida yotib, faqat oyoqlami harakatlantirib suzish tavsiya qilinadi. Chalqancha yotib qulochkashlab suzish usulining o‘ziga xosligi shundaki, bunda nafas suv ustida olib, chiqarilaveradi. Chalqancha yotib qulochkashlab suzishda gavda gorizontal holatda bo‘ladi, oyoqlar ko‘krakda qulochkashlab suzgan holatdagidek harakatlanadi, ular erkin holatda suvga tezlik bilan, asosan, balanddan pastga bosim beradi. Qo‘llar havoda erkin harakat qilib, yuqoriga va yonga cho‘ziladi, suvga yengil tushiriladi, suzishning o‘rtasida qo‘l
bukiladi. Qo‘llar harakati tinimsiz takrorlanadi. 0‘ng qo‘l havoda bo‘lganda chap qo‘l suv ichida suzadi va hokazo’ 20.
Kurash bilan shug‘ullanishdan oldin qanday jismoniy tayyorgarlik mashqlari bajariladi? Mashqlar yakka tartibda bajariladigan, juftlikda, qo‘g‘irchoqda, trenajorda chorak kuch bilan, yarim kuch bilan, to‘la kuch bilan bajariladigan, raqib usullaridan himoyalanish mashqlaridan iborat. Tashlashlar va usullardan himoyalanishni mashqlarda o‘rganib olishdan awal „soya bilan kurashish“ ko‘rinishidagi usullami mashq qilib olish lozim. Masalan: 1. „Soya bilan kurashish“ usulini aloqasiz ifodalash kerak: oldinga, orqaga, chapga, o‘ngga qadam tashlashlar bilan. Qadamlami turli kenglikda, tezligi va maromini o‘lchab tashlash lozim (1 daqiqa). 2. Holatni (baland, o‘rta, past) o‘zgartirib, aldamchi harakatlar va ushlab olishlami ko‘rsatgan holda turli tomonlarga harakatlanish (2 daqiqa). 3.
Ushlab olish, aldash, muvozanatdan chiqarish, oyoqlar bilan harakatlanish, tashlash, usullardan himoyalanish kabilami ifodalagan holda harakatlanishlar. 4. Kiyimdan ushlagan holda muvozanatdan chiqarish, chalish yoki tashlashni (raqibga jarohat yetkazmagan holda) ifodalab harakatlanish. „Soya bilan kurashish“da xohlagan usulni qo‘llash mumkin.
21. “Alpomish ” ва “Barchinoy” maxsus test sinovlari qachon va nima maqsadda Respublikamizga joriy etildi hamda u o‘z ichiga necha yoshda bo‘lgan aholini qamrab oladi?
0‘quvchilaming jismoniy tayyorgarligini oshirishda “Alpomish” va “Barchinoy” maxsus testlardan foydalanish usullari (texnologiyalari) 0‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuni (1997) asosida ta’limning uzluksizligi tizimida ko‘p bosqichli (maktab, tuman-shahar viloyat va Respublika miqiyosi) “Umid nihollari” sport o‘yinlarining tashkil etilishi (ilk bor 2000 q. Toshkentda) xalq ta’limi sohasida katta burilish yasadi. Alpomish” va “Barchinoy” maxsus testlari nizomiga (1999 yil dekabr) ko‘ra testlar bilan shug‘ullanish va tayyorgarlik hamda talablami bajarish I sinf (6-7 yosh) o‘quvchilaridan boshlanadi. Test talablarini bajargan o‘quvchilarga guvohnoma va nishonni topshirish rahbar tomonidan o‘z vaqtida amalga oshirilishi lozim. Maxsus testlaming I bosqichi 5 yoshdan 18 yoshgacha boTgan bolalar va o‘smirlarga mo‘ljallangan. 5-6 yoshlilar, 7-8 yosh, 9-10, 11-12, 13-14, 15-16 yoshvah 22. Voleybol o‘yinining asosiy qoidalari. О‘yin biron-bir jamoaning to‘p uzatishidan boshlanadi ( awal jamoa sardorlari o‘rtasida qur’a tashlanadi). To‘pni uzatishga 5 soniya ajratiladi. Uzatishda kaftdagi to‘pga urish mumkin emas ( uni, albatta, yuqoriga otish zarur). Agar to‘p urayotgan o‘yinchi to‘pni yuqoriga otgach, u gavdaning biron joyiga tegsa yoki ushlansa, to‘p uzatilgan hisoblanib, u raqib jamoaga beriladi. To‘p urish huquqini qoTga kiritgan jamoa o‘yinchilari soat millari bo‘yicha o‘rin almashadilar. To‘p o‘yinchilararo oshirilganda yoki hujumkor zarbda to‘rga tegsa, xato hisoblanmaydi. Har bir jamoa o‘z maydonida to‘pni faqat uch marta uradi, xolos (so‘ngra raqib tomonga yo‘naltirishi kerak). To‘pni gavdaning beldan yuqori har qanday a’zosi bilan urish mumkin. To‘pga qisqa va uzuq-yuluq tegish kerak. To‘siq qo‘yilgandan keyin jamoa uch zarb huquqiga ega. Raqib maydoni va to‘rga gavdaning har qanday a’zosi bilan tegish xato hisoblanadi.
23. Yugurib kelib uzunlikka sakrashni bajarishda nechta faza amalga oshiriladi? 0‘quvchilar jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida yugurib kelib uzunlikka sakrash mashqini bajaradilar. Bu yugurib kelib „oyoqlami bukkan“ holda uzunlikka sakrash bo Tib, u oddiy va hammaga ma’qul boTgan mashq turidir. Uzunlikka sakrashning tarkibiy qismlari yugurish, depsinish, uchish va qo‘nish bo Tib, o‘zaro uzviy bogTiq, ajralmas va bir xilda muhimdir. 24.
Arqonga tirmashib chiqish usullari va ularni bajarish tartibi. Arqonga tirmashib chiqishning 2 usuli mavjud: Uchta harakat bilan tirmashib chiqish. QoTlami tepaga ko‘tarib, arqon mahkam ushlanadi. ,,Bir“ deganda arqonga osilib, oyoqlami tizzadan bukib, ko‘krak tomon tortiladi va oyoqlar chalishtiriladi. ,,Ikki“ deganda qoTlami bukib, oyoqlar bilan arqonni qattiq qisib olinadi. ,,Uch“ deganda oyoqlar bilan arqonni qisib olgan holda qoTlar bilan arqonni ketma-ket ushlab, tepaga tortilib harakatlaniladi. Ikki harakatda tirmashib chiqish. ,3ir“ deganda oyoqlami to‘g‘rilab, arqonni qoTlar bilan ushlab, ketma-ket yuqoriga tirmashib chiqiladi. ,,Ikki“ deganda yana oyoqlami tortib, arqonni mahkam siqib ushlanadi. Mashq shu tarzda davom ettiriladi. 25. Kurash atama va iboralari, 15 ta usulni sanab bering’ Kurash jahon xalqlari ko'ngil to‘ridan joy oldi va ulaming leksikalarida ,,Ta’zim“, „Kurash", ,,Yonbosh“, ,,Halol“, ,,Chala“ kabi o‘zbek so‘zlari jaranglay boshladi. Kurashda yelkadan oshirib tashlash, oyoq bilan ilib tashlash (chil), chalish, xavfsizlikni saqlash, himoya, qarshi hujum usullari va hokazo’ Chil usuli (ilib olgan holda tashlash). Chil kurash usullaridan bin bo‘lib, unda kurashchi bukilgan oyog‘i, panjasi, tovoni bilan raqib oyog‘ini ushlab turadi yoki o‘ziga tortadi. Kurashchi oyoqlarini tizzadan bukkan holda bukish joyini raqibning tizzasiga qo‘yadi, panjalari bilan ko‘targan holda uni raqib oyog‘iga olib boradi hamda qo‘l va gavda harakatlari bilan raqibni gilamga tashlaydi. Yonbosh. Raqibning qo‘li va belbog‘idan ushlagan holda oyoq yordamida siltab ko‘tarib (xoh o‘ng, xoh chap qo‘lda, o‘ng yoki chap tomonga) tashlash. Oyoqlar yordamida raqib oyoqlarini tashqi va ichki tomondan ko‘tarib, yonboshni amalga oshirish ham mumkin. Oyoqda tashqi tomondan supurma. Oyoq bilan supurma kurash elementlaridan biri hisoblanib, unda kurashchi oyoqlami tezkor silkitma harakat bilan raqib oyog‘iga, og‘irlik markazining pastrog‘iga qo‘yadi, qo‘llari va gavdasini qarama-qarshi tomonga harakatlantiradi. Oyoq bilan supurma tashlashning bir qancha turlari bor: xohlagan oyoqda oldindan, orqadan, yondan ilish, bu o‘z oyog‘i va raqib oyog‘ining qanday turganiga bog‘liq. Farg‘onacha (belbog‘li) kurash qoidalariga ko‘ra chalish va qoqish (supurma) man etiladi. 26. Gandbol o‘yini haqida (qachon, qayerda va kim tomonidan o‘ylab topilgan hamda o‘yin maydoni o‘lchami, to‘pining og‘irligi, aylanasi) yozing’ Gandbol maydoni 20 • 40 m dan iborat (mini-gandbol maydoni esa 9 • 18 dan 12 • 24 gacha) bo‘ladi. Darvozaning hajmimini-gandbolda 1,80-2,70 metr bo‘ladi. Darvoza ikki xil rangga bo‘yaladi, oq va qora (yoki qizil va havorang). Darvoza maydoni 6 metr (yaxlit chiziq bilan belgilanadi), erkin to‘p urish chizig‘i 9 metr qilib belgilanadi (jarima to‘pi 7 metrdan uriladi). U darvoza to‘g‘risidagi 6 m li chiziqdan 1 metr narida joylashadi. Qizlar to‘pi yengilroq (250 — 280 gr), o‘g‘il bolalar to‘pi og‘irroq (424 — 475 gr) bo‘ladi.
27. Yoleybol o‘yinida hujum va himoya taktikasi nimalardan iborat? Voleybol o‘yini ko‘proq hujum va himoya texnikasiga asoslanadi. 0‘yin paytida hujumda ham, himoyada ham turish va siljish, to‘pni uzatish va qabul qilib olish, to‘pni bir yoki ikki qo‘llab olish va qaytarish, to‘pni to‘sish kabilardan foydalaniladi. О ‘yinchining turishi va siljishi. Voleybol o‘yini davomida o‘yinchi maydon bo‘ylab harakatda bo‘lib siljiydi. Maqsad—to‘pni qabul qilib olish va boshqa usullar bilan uni uzatishdir. To‘pni uzatish. 0‘yinni davom ettirish maqsadida sherikka yoki raqib tomonga yuborilgan to‘pni o‘tkazish uzatish usuli hisoblanadi. To ‘pni ikki qo ‘llab yuqoridan uzatish. Bu usul ancha keng tarqalgan. Uzatishdagi ishonchlilik va aniqlik uning muhim tomonidir. Dastlabki holatda о‘yinchining oyoqlari tizzalardan bukiladi, qo‘llari oldinga chiqqan (tirsaklar partada turgandek), kaftlar ichkariga qaragan, panjalar tarang holatda bo‘ladi. To‘p yaqinlashganda oyoqlar to‘g‘rilanadi va gavda, qo‘llar ko‘tariladi va to‘pni qabul qilishga tayyorlanadi. Qo‘l, gavda va oyoq harakatlari bir-biriga muvofiqlashadi. Bu esa to‘pni tegishli joyga yuborish imkonini beradi. To ‘pni qabul qilib olish. Bu raqiblar hujumidan keyin o‘yinda to‘pni saqlab qolishdagi himoya usulidir. To‘pni pastdan ikki qo‘llab qabul qilib olish zamonaviy voleybolda asosiy usul hisoblanadi. U hujumni, kuchli zarbni yengil o‘tkazishda asosiy usuldir. To ‘pni ikki qo ‘llab yuqoridan qabul qilib olish uncha kuchli kelmayotgan to‘plarga nisbatan qoTlaniladi, shuningdek, boshqa usullardan foydalanish noqulay bo‘lganda ham shunday qilinadi. To ‘pni bir qo ‘llab pastdan qabul qilib olish. Bu usulda aniqlik kam bo‘lsa-da, ba’zan qo‘llaniladi. To‘g‘rilangan qo‘l, qattiq siqilgan panjalar to‘pning yo‘lini to‘sadi (to‘p musht, kaft yoki bilaklar bilan uriladi). Bu harakatlarda oyoq qatnashmaydi. To ‘pni oshirish. To‘pni o‘yinga kiritish oshirish deb nomlanadi. Zarb uchun qulay boTgan qat’iy turish, yuqoriga otish, qoTni siltab to‘pni urish va to‘pni urgandan keyingi o‘yinchining harakatlari oshirishning asosiy xususiyatlari hisoblanadi 28.
“O‘zbekiston iftixorlari” faxriy unvoniga sazovor bo‘lgan 20 nafar sportchilarni sanab, sport turlarini aytib bering. "O’zbekiston iftixori" fahriy unvoni 1998 yil 28 avgustdagi O'zbekiston Respublikasi Qonuni bilan ta'sis etilgan. Bu unvon O'zbekiston Respublikasi Prezidentining fannoniga asosan Jahon chempionati, Olimpiya o'yinlari va boshqa sport o'yinlarida chempion unvonini olgan va o'zini yutuqlari bilan Vatan shon-shuhratini yuqori ko'targan O'zbekiston Respublikasi fuqarolariga beriladi. Bu unvonga sazovor bo'lganlar shaxmatchi Rustam Qosimjonov, boksyor Artur Grigoryan, Ruslan Chagaev, Muhammadqodir Abdullayev, dyuzdo va o'zbek kurashi ustasi Kamol Murodov, fristayl bo'yicha jahon chempioni Lina Cheryazova, O'zbekistonda futbolini ommalashishiga va rivojlanishiga hissa qo'shgan, 1994 yil Osiyo o'yinlari g’olibi Birodar Abdurayimov, futbolchi Mirjalol Qosimov, 2010 yil Osiyoda yilning eng zo'r xakami, 2015 yilda Yilning eng zo’r hakami deb topilgan Ravshan Ermatov va boshqalar. Artur Taymazov - Erkin kurash, O’tkirbek Haydarov - Boks, Akobir Qurbonov-Sambo, Kamol Murodov- Dyuzdo, Bahrom Avazov - Milliy kurash, Timur To’lyakov - boks, Shuhrat Xo’jayev- Sambo, Mahtumquli Mahmudov-kurash, Lazizbek Zokirov - Boks, Rishod Sobirov-Dzyudo. 29.
Shaxsiy va jamoat gigiyenasi qoidalariga qanday rioya qilish kerak? “Sog‘lom turmush tarzi“ deganda nimani tushunasiz? Nima uchun ba’zi odamlar sovuqdan kasal boTishadi-yu, ba’zilar esa qahraton sovuqda ham yupqa
kiyimda yurishadi va sovuq suvda cho'milishadi? Bu haqda hech o‘ylab ko‘rganmisiz? Kimdir jazirama issiqda kun bo‘yi mehnat qlllshi mumkin, kimningdir 2—3 soatlik ishdan so‘ng oftobdan badani kuyadi. Sportda badani chiniqmagan kishi ozginajismoniy ish qilgandan so‘ng tezda toliqadi va o'zini yomon his eta boshlaydi. Issiq va sovuqqa, o'zgaruvchan nam havoga, jismoniy yuklamalarga chidamli boTish uchun gigiyena qoidalariga amal qilish, ilmiy asoslangan jismoniy yuklamalami muntazam bajarib borish muhimdir. Bu qoidalaming ko'pchiligini inson yoshligidan o'zlashtiradi. Masalan, ob-havoga qarab kiyinish, tishlami tozalash, ovqatdan oldin va keyin qoTlami yuvish va hokazolar. Shaxsiy gigiyenaning boshqa qoida va me’yorlari, ya’ni kun tartibi, dam olish hamda mehnatni to‘g‘ri yo‘lga qo'yish, ten va badanga o‘z vaqtida qarash, me’yorida uxlash va ovqatlanish, ust-bosh va oyoq kiyimga qarash kabilar butun hayotimiz davomida, ta’lim-tarbiya jarayonida amal qilinishi lozim bo‘lgan odatlardir. Kun tartibi doimiy turish vaqti, ertalabki gigiyenik badantarbiya, yuvinish, nonushta qilish, o‘qishga borish, tushlik qilish, uyga qaytish, kechki ovqat va dam olish, sport mashqlari va uy vazifasini bajarish, kechki sayr va uyquga ketishni belgilaydi. Kun tartibiga rioya qilmaslik organizmning ishga sekin kirishishiga, o‘zini yomon his qilishlikka olib keladi, sportchilarda esa natijaning juda sekin sur’atda o‘sishiga sabab bo‘ladi 30.
Yugurish turlari va ularning bir-biridan farqi nimada? Ma’lum bo‘lishicha, yugurish sportning asosiy turi hisoblangan. Yengil atletikada qisqa masofaga (sprinterlik), ya’ni 60, 100, 200, 400 metrga; estafetali — 4 100 m, 4 • 200 m, 4 • 400 m li masofaga; о ‘rta va uzoq masofalarga, ya’ni 1000 m, 1500 m, 2000 m, 3000 m, 5000 m, 10000 m ga (stayerlik) yugurish; marafon (42 km 195 m) yugurish kabi yengil yugurish turlari mavjud. Bulardan tashqari, uzoq masofalarga (5 km dan 80 km gacha) ham yuguriladi. Mahalliy sharoitda yugurish kross yugurish deb yuritiladi. Yugurishni shartli ravishda quyidagi bosqichlarga bo‘lish mumkin: start, tezlanish, masofani o'tish, finish. Download 124.99 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling