A. A. Nurmatov Chorvachilik, parrandachilik va baliqchilik ilmiy

Qon singdirish yo‘li bilan chatishtirishning mohiyati
va ahamiyati
Qon singdirish yoki zotni o‘zgartirish maqsadida chatishtirish. Bu
usulda mollar zotini tubdan o‘zgartirish maqsadida boshqa zotlardan
foydalaniladi. Masalan, jaydari urg‘ochi mollar yuqori mahsuldor zot
erkak vakillaridan qochiriladi, Ayrim vaqtlarda yangi zot yaratish uchun ham shu usuldan foydalanish mumkin. Chatishtirishdan vujudga kelgan birinchi bo‘g‘in, (1/2 qon qo‘shilgan avlod) duragaylarning erkaklari go‘shtga topshiriladi, urg‘o chilari esa yana yaxshilovchi zot bilan chatishtirilib, ikkinchi avlod olinadi va ularning qonida yaxshilovchi zot hayvon qoni 3/4 hissani tashkil etadi. So‘ng shu usulda uchinchi avlod olinadi va uning qonida 7/8 hissa yaxshilovchi zot qoni bo‘ladi. To‘rtinchi. avlod (15/16 qon qo‘shilgan) erkak va urg‘ochilari bo‘lsa, beshinchi yvlodda u 31/32 ni tashkil etadi. Bu usul chorvachilikda keng qo‘llaniladi.Uzbekistonda mahalliy sigirlar shu usulda go‘shtdor santa-gertruda, aberdin-angus, qozoqi oqbosh va gereford zot buqalari bilan qochirilgan va ijobiy natijalarga erishilgan. Chatishtirish ishlari asosan
Uzbekistondagi «Sanzar», «Zomin», «Baxmal» xo‘jaliklarida va
Qoraqolpoqistonda olib borilgan.

1-topshiriq

Buzoq tug‘ilgan vaqtidagi tirik vazni 34.6 bo‘yicha ularning 3, 6, 9, 12, 15 va 18 oylikdagi mutloq, kunlik va nisbiy o‘sishni aniqlang.
Barcha hayvonlar tirik vazni asosan tarozi toshlari orqali aniqlanadi.
Tirik vaznni tarozida o‘lchash uchun hayvonlar ikki kun davomida ertalab
oziqlantirishdan oldin tortiladi va o‘rtacha vazni aniqlanadi. Ular mutloq,
kunlik va nisbiy o‘sish turlariga bo‘linadi.
3 oylikdagi tirik vaznni aniqlash uchun
tug‘ilgandagi tirik vazn 34.6 kg 100 % deb olinadi, 3 oylikdagi 304% deb
34.6---------100%
olinadi. Masalan T/V =
x-----------304%

shu tartibda 6, 9, 12, 15 va 18

oyliklardagi foizlar proporsiyaga qo‘yilib tirik vazn aniqlab olinadi.
Bizda buzoqlarning 3 oylik o’sish foizlari berilgan ular:304%,516%,734%,960%1200%,1460%
3 oylik:
34.6*304=100x
100X= 10518,4
X= 105,184
6 oylik:
34.6*516=100x
100X= 17853,6
X= 178,536
9 oylik:
34.6*734=100x
100X= 25396,4
X= 253,964
12 oylik:
34.6*960=100x
100X= 33216
X= 332,16
15 oylik:
34.6*1200=100x
100X= 41520
X= 415,2
18 oylik:
34.6*1460=100x
100X= 50516
X= 505,16
Oylar ko’rsatkichini aniqlab oldik
Tug’ilganda -34.6
3 oylikda-105,184
6 oylikda-178,536
9 oylikda-253,964
12 oylikda-332,16
15 oylikda-415,2
18 oylikda-505,16

Tirik vaznning mutloq o‘sishi quyidagi formula bilan aniqlanadi:

M = W_t – W₀
3 oylikda: 105,184-34.6=70,584
6 oylikda: 178,536-34.6=143,936
9 oylikda: 253,964-34.6=219,364
12 oylikda: 332,16-34.6=297,56
15 oylikda: 415,2-34.6=380,6
18 oylikda: 505,16-34.6=470,56

Kunlik o‘sish quyidagi formula orqali aniqlanadi.

W_t-w₀
K=
^t
3oylik K=70,584/90=0,784
6oylik K=143,936/180=0,799
9oylik K=226.972/270=0,840
12oylik K=307.88/360=0,855
15oylik K=380,6/450=0,845
18oylik K=470,56/540=0,871

Bu yerda:

K - kunlik o‘rtacha o‘sish;
W₀-dastlabki tirik vazni;
W_t –ohirgi o‘lchamdagi tirik vazni;
t - tortish orasidagi o‘tgan vaqt (kun hisobida).
Nisbiy o‘sish organizmning tirik vaznini yoki tana o‘lchamlarini
tug‘ilganga nisbatan qanchalik o‘sganligini ko‘rsatadi va quyidagi formula
bilan aniqlanadi.
W_t -W₀ W_t -W₀
H= ------------x100 yoki H= ------------x100 yoki
W₀ 0.5x(W_t +W₀H)
3 oylik H= (70,584/ 34.6)*100=204
6 oylik H= (143,936/ 34.6)*100=416
9 oylik H= (219,364/ 34.6)*100=634
12 oylik H= (297,56/ 34.6)*100=860
15 oylik H= (380,6/ 34.6)*100=1100
18 oylik H= (470,56/ 34.6)*100=1360

Yosh o‘tishi bilan nisbiy o‘sishning pasayishi hayvonlarning o‘sishi

normal ekanligidan dalolat beradi. Nisbiy o‘sishni tezlashishi ma'lum
davrlarda o‘sish muvozanatining to‘xtab qolganligidan dalolat beradi

1-Topshiriq bo’yicha jadval:

Yoshi	Tirik vazni, kg	Tug’ilgan vaqtiga nisbatan o’sishi %	Mutloq o’sishi (kg)	Kunlik o’sish (gramm)	Nisbiy o’shish %
Tug’ilganda	34.6	100	----------------	-------------------	-----------------
3 oylikda	105,184	304	70,584	0,784	204
6 oylikda	178,536	516	143,936	0,799	416
9 oylikda	253,964	734	219,364	0,840	634
12 oylikda	332,16	960	297,56	0,855	860
15 oylikda	415,2	1200	380,6	0,845	1100
18 oylikda	505,16	1460	470,56	0,871	1360

2-topshiriq

1, 2, 3 -tuqqan sigirlarning laktasiya davomidagi sut mahsuldorlik ko‘rsatkichlaridan foydalanib, jadvaldagi ma'lumotlarga ko‘ra 1% sut miqdorini, sutning o‘rtacha yog‘liligini, sut yog‘ chiqimini aniqlang va natijalarini jadval shaklida yozing.

Sigirlarni sut mahsuldorligi haqidagi ma'lumot (kg)

	Laktatsiyalar soni va sut miqdori kg da
I sut yog’ligi 3.8%		II sut yog’ligi 3.7%	III sut yog’ligi 3.6%
1910		3310	4310

Laktasiya davomida 1% li sut miqdori quyidagicha aniqlanadi.

Sigirniig har oyda bergan suti oylik sut yog‘iga ko‘paytiriladi. Shu tarzda
butun laktasiya davomidagi 1% li sut aniqlandi va umumiysi qo‘shiladi.
Birinchi laktasiyadagi sut yog‘liligi 3,8 %, ikkinchi laktasiyadagi sut yog‘liligi
3,7 % va uchunchi laktasiyadagi sut yog‘liligi 3,6 % deb hisoblansin.
Sutning o‘rtacha yog‘ miqdori quyidagi formula orqali aniqlanadi:
1% sut
O‘rtacha yog‘ miqdori = -------------------------------
Laktasiya davomidagi sut
Sut yog‘ chiqimi quyidagicha aniqlanadi:

Laktasiya davomidagi sut x 1% sut

Sut yog‘ chiqimi = ----------------------------------------------
100
(I) loktatsiya davri:
1%li sut miqdori=1910x3.8= 7258
Sut yog’ chiqichiqimi=(1910x3.8)/100=72.58
(II) loktatsiya davri:
1%li sut miqdori=3310x3.7= 12247
Sut yog’ chiqichiqimi=(3310x3.7)/100=122.47
(III) loktatsiya davri:
1%li sut miqdori=4310x3.6= 15516
Sut yog’ chiqichiqimi=(4310x3.6)/100=155.16
Sigirlarni sut mahsuldorlik ko‘rsatkichlari

t/r	Ko’rsatkichlar	Laktatsiya davomida kg	1%li sut miqdori kg	Sutning o’rtacha yog’dorligi %	Sut yog’ chiqimi kg
1	Birinchi tuqqan sigirlar	1910	7258	3.8%	72.58
2	Ikkinchi tuqqan sigirlar	3310	12247	3.7%	12247
3	Uchinchi tuqqan sigirlar	4310	15516	3.6%	15516

3-topshiriq
Ma'lumotlaridan foydalanib
YaQ - YoQ
h²=---------------- x2
YaO -YoO
Formula orqali irsiyat koeffisientini aniqlang.

4136- 3874

h²=---------------- x2=(262/700)x2=0,748
4320-3620

Avlodlarning mahsuldorlik ko’rsatkichlari

	Sigirlarning sog’imi kg					h^2irsiyat
Yaxshi onalar		Yomon onalar	Yaxshi qizlar	Yomon qizlar		koeffisenti
4320		3620	4136	3874		0,748