- Reja:
- 1. Somoniylarning kelib chiqish tarixi;
- 2. Somoniy hukmdorlarning taxt uchun kurashi;
- 3. Boshqaruv tizimi va harbiy kuchi;
- 4. Yer-egaligi munosabatlari.
- Manbalarda Somonxudotlarning kelib chiqishi haqida turli ma'lumotlar keltirilgan. Ko‘pchilik manbalarda aytilishicha, ularning shajarasi sosoniy shohanshohi Xurmazd IV (579-590)ning harbiy qo‘mondoni Bahrom Chubinga (VI asr) borib taqaladi. Bahrom Chubin avval Armaniston va Ozarbayjon, keyin esa Ray va Xuroson noibi etib tayinlangan. Ayrim ma'lumotlarga ko‘ra, Bahrom Chubin kelib chiqishi bo‘yicha sosoniylar xizmatidagi o‘g‘uz turklaridan bo‘lgan. Uning avlodlari Balxda yashab, shu yerdan Xuroson va Movarounnahrning turli hududlariga noib etib yuborilgan.
Somoniylar davlati xaritasi Somoniy hukmdorlarning taxt uchun kurashi - IX asrda Movarounnahrning siyosiy hayotida ham o‘zgarishlar yuz beradi. Yurtga avval Nuh, so‘ngra Ahmad boshchilik qiladi. Har biri hukmronligi davrida o‘z nomlaridan misdan chaqalar zarb etadi. Ahmad vafotidan keyin uning o‘g‘li Nasr Samarqandni markazga aylantiradi. U Movarounnahrning barcha viloyatlarini birlashtirish va uni Xurosondan ajratib olish choralarini ko‘radi. IX asrning oxirgi choragida Movarounnahrning deyarli barcha viloyatlari somoniylar tasarrufiga o‘tadi va Nasr butun Movarounnahrning hukmdoriga aylanadi. Uning nomi bilan kumush dirham zarb etiladi.
Nasr Ahmad tangasi Ko‘p o‘tmay aka-uka Nasr va Ismoil o‘rtasida toj-taxt uchun ku rash boshlanadi. 888-yilgi jangda Ismoil g‘olib chi qadi. Lekin u akasi vafotiga qadar o‘z mulkida, keyin esa butun Movarounnahrda hukmron bo‘lib oladi. Ismoil Somoniy Mova rounnahrni birlashtirib, mustahkam davlat tuzishga intildi. Shimoliy-sharqiy hududlarga yurish qildi. Tez orada Taroz shahrini zabt etib, dashtliklarga qaqshatqich zarba berdi. Movarounnahr aholisining mustaqillikka erishishi, arab xalifalariga yoqmas edi. Shu boisdan xalifalik safforiylar bilan somoniylarni to‘qnashtirishga va ularning har ikkisini ham zaiflashtirib, bu boy viloyatlarda o‘z ta’sirini qayta tiklashga harakat qiladi. Xalifa Mu’tazid safforiylar hukmdori Amr ibn Laysga Xuroson bilan birga Movarounnahr ustidan ham hukm yuritish huquqi berilgani haqida farmon chiqaradi. Bu bilan uni Ismoilga qarshi gijgijlaydi. Natijada ular o‘rtasida urush boshlanadi. Urush Ismoilning g‘a labasi bilan tugaydi. Butun Xuroson somoniylar qo‘l ostiga o‘tadi. Noilojlikdan xalifa Ismoilga hukmdorlik yorlig‘ini yuborishga majbur bo‘ladi. Ismoil Somoniy butun Movaro unnahr va Xurosonni o‘z qo‘l ostida birlashtirdi. Buxoro shahri bu davlatning poy taxtiga aylandi. - Ko‘p o‘tmay aka-uka Nasr va Ismoil o‘rtasida toj-taxt uchun ku rash boshlanadi. 888-yilgi jangda Ismoil g‘olib chi qadi. Lekin u akasi vafotiga qadar o‘z mulkida, keyin esa butun Movarounnahrda hukmron bo‘lib oladi. Ismoil Somoniy Mova rounnahrni birlashtirib, mustahkam davlat tuzishga intildi. Shimoliy-sharqiy hududlarga yurish qildi. Tez orada Taroz shahrini zabt etib, dashtliklarga qaqshatqich zarba berdi. Movarounnahr aholisining mustaqillikka erishishi, arab xalifalariga yoqmas edi. Shu boisdan xalifalik safforiylar bilan somoniylarni to‘qnashtirishga va ularning har ikkisini ham zaiflashtirib, bu boy viloyatlarda o‘z ta’sirini qayta tiklashga harakat qiladi. Xalifa Mu’tazid safforiylar hukmdori Amr ibn Laysga Xuroson bilan birga Movarounnahr ustidan ham hukm yuritish huquqi berilgani haqida farmon chiqaradi. Bu bilan uni Ismoilga qarshi gijgijlaydi. Natijada ular o‘rtasida urush boshlanadi. Urush Ismoilning g‘a labasi bilan tugaydi. Butun Xuroson somoniylar qo‘l ostiga o‘tadi. Noilojlikdan xalifa Ismoilga hukmdorlik yorlig‘ini yuborishga majbur bo‘ladi. Ismoil Somoniy butun Movaro unnahr va Xurosonni o‘z qo‘l ostida birlashtirdi. Buxoro shahri bu davlatning poy taxtiga aylandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
