A. R. Jo‘raev, A. M. Shoimov, J. E. Pardaboev

30.3. Ishlab chiqarishni konstruktorlik va texnologik tayyorlash
Konstruktorlik tayyorgarlik biron bir yangi mahsulot yoki 
texnologiyani loyihalashtirish bilan bog’liq bo’lgan ishlardan tashkil 

---

230 
topadi. Konstruktorlik tayyorgarlikni amalga oshirishda iqtisodiy 
hisob-kitoblar katta ahamiyatga ega bo’ladi, chunki ular yangi 
mahsulot ishlab chiqarishni yoki modernizasiya qilishning maqsadga 
muvofiqligini aniqlab bo’ladi, sarflanadigan xarajatlar «min» bo’lgan 
shaoritlarni yaratishlari lozimdir. Mashina va priborlarning yangi 
turlarini ishlab chiqarish jarayonida ularning texnik afzalligini 
xarakterlovchi quyidagi ko’rsatkichlar hisobga olinadi:
- yangi mashina va proiborlarni (mahsulotlarni) yaratishga 
sarflangan mehnat sig’imi; 
- mahsulot o’lchovi;
- metaldan foydalanish koeffisiyenti;
Mahsulot tannarxi va boshqalar yangi mahsulot yaratish 
quyidagi etaplardan tarkib topadi:
1. texnik vazifalarni ishlab chiqarish;
2. texnik taklifni tuzish;
3. eskiz loyihasini yaratish; 
4. texnik loyihalashtirish; 
5. ishchi hujjatlarni ishlab chiqarish.
Texnik vazifada ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning barcha 
texnik iqtisodiy xarakteristikalari, ularga quyidagi talabalar, 
ekspluatasiya qilish shartlari aniq belgilab beriladi. Texnik vazifaga 
asoslanib texnik taklif ishlab chiqariladi. Unda mahsulotni ishlab 
chiqarishning texnik-iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq ekanligi 
asoslab beriladi, mumkin bo’lgan bir necha variantlar solishtiriladi, 
mexnatni 
loyihalashtirish 
va 
ishlab 
chiqarishga 
sarflangan 
harakatlarning hisob-kitobi, undan olinadigan iqtisodiy samara
hisob-kitob beriladi.
Eskiz loyihasi tanlangan texnik parametrlarni va iqtisodiy 
ko’rsatkichlarni tekshirish imkoniyatini beruvchi hujjatdir. Eskiz 
loyihasi ishlab chiqarilayotgan mahsulotni umumiy ko’rinishi 
chizmasidan, mahsulotning tuzilishi va ishlash prinsipi, asosiy 
o’lchovlari, tannarxi to’g’risida tushuncha beruvchi, konstruktiv 
yechimlardan tashkil topadi.
Texnik loyiha eskiz loyihaning to’ldirish natijasida tuzilib, 
mahsulotning 
barcha 
asosiy 
bo’g’inlarini 
yaratish, 
barcha 
ko’rsatkichlarni aniqlashtirishdan iborat. Ishchi loyihani tuzishda, 
barcha hujjatlar ishlab chiqish yakunlanadi, ishlab chiqarilayotgan 
mahsulotning barcha ko’rsatkichlarini ko’rsatuvchi ishchi chizma, 

---

231 
tushuntirish 
xati, 
ekspluatasiya 
qilish 
instruksiyasi, 
tajriba
protokollari beriladi. Konstruktorning asosiy vazifasi tuzilishi jihatdan 
sodda va ixcham, lekin texnik jihatdan takomillashgan chidamli 
mahsulot yaratishdan iboratdir.