A xarajatlari

5. Investitsion faoliyatda mavjud risklar haqida tushuncha va unga noqulay omillarning ta`siri.

Sug`urtalovchining to`lov qobiliyatini aniqlash uchun oxirgi xisobt sanasiga sug`urtalovchining balans ma‘lumotlari, shuningdek, xisob-kitob asosida aniqlanadigan ma‘lumotlardan foydalaniladi. Sug`urtalovchining to`lov qobiliyati ko`rsatkichi mazkur Nizom asosida o`rnatilgan sug`urtalovchi tomonidan qabul qilingan majburiyatlar va likvidligi xisobiga olingan aktivlar o`rtasidagi nisbat me‘yorlarining bajarilishi xisoblanadi. To`lov qobiliyatini sug`urta faoliyati xajmlariga muvofiq ravishda ta‘minlash uchun sug`urtalovchilar yo`l qo`yiladigan aktivlarning xaqiqiy xajmi darajasini belgilangan tartibda muvofiqlashtirib borishi zarur.
Respublika sug`urta kompaniyalarida sug`urta zaxiralarni shakllantirish O`zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi tomonidan tasdiqlangan, 2006 yil 6 mayda №1571-raqam bilan davlat ro`yxatidan o`tgan « Sug`urtalovchilar tomonidan sug`urta zaxiralarini shakllantirish xamda joylashtirish tartibi va shartlari to`g`risida nizomi»ga asosan amalga oshiriladi.
Sug`urta zaxiralarining shakllanishi bo`yicha quyidagi qonun-qoidalar mavjud:

• 
  xamma zaxiralar maxsus xisob-kitoblar asosida shakllanadi;
  
• 
  zaxiralar sug`urta olib borayotgan valyutada shakllanadi;
  
• 
  sug`urta zaxiralari xar bir aniq to`lash muddatiga shakllanadi;
  
• 
  zaxiralar faqat sug`urta shartnomasi bo`yicha emas, qayta sug`urtalashda qabul qilingan shartnomalar bo`yicha xam shakllanishi mumkin.
  

Sug`urtalovchilar o`ziga qabul qilgan sug`urta majburiyatlarini bajarish uchun yig`ilgan sug`urta mukofotlaridan kelgusida sug`urta to`lovlari uchun barcha sug`urta turlari bo`yicha kerakli sug`urta zaxiralarini shakllantirishadi. Sug`urta zaxiralari sug`urtalovchining sug`urtalanovchilar bilan tuzgan sug`urta shartnomalari bo`yicha shu vaqtdagi bajarilmagan majburiyatlarining xajmini ko`rsatib turadi.
Xorij mamlakatlarida qabul qilingan sug`urta zaxiralarining shakllanishi texnikasiga ko`ra, sug`urta qiluvchi bo`yniga olgan xar bir majburiyat turi sug`urta zaxirasiga mos keladigan turi bilan qoplanadi. Xayot sug`urtasi bo`yicha amaldagi shartnomalar sharoitiga bog`liq xolda matematik zaxiralar, yillik renta zaxiralari, fond zaxiralari va ishtirok etish zaxiralari shakllanadi. Sug`urtaning boshqa turlari bo`yicha -mukofot zaxiralari va zarar zaxiralari shakllanadi. Sug`urta zaxiralari xajmi amaldagi shartnoma bo`yicha to`lanishi kerak bo`lgan summani butun xolda qoplashi zarur. SHuning uchun ularning xajmini aniqlash uchun sug`urta qiluvchining operatsiyalarini chuqur taxlili va matematik xisob kitoblar zarur.
Texnik mablag`lar sug`urta qiluvchi tomonidan aloxida sug`urta shartnomasi va butun sug`urta portfeli bo`yicha bir muddatga xisob-kitob qilingan sug`urta to`lovlari bo`yicha moliyaviy majburiyatlarni bajarish kerak bo`lgan mablag`lar yig`indisi. Ular sug`urta zaxiralarining qismi bo`lib xayot sug`urtasidan tashqari sug`urta turlari buyicha xisob-kitob qilinadi.
«Sug`urtalovchilar tomonidan sug`urta zaxiralarini shakllantirish xamda joylashtirish tartibi va shartlari to`g`risida nizomi»ga muvofiq sug`urtalovchi o`zining balansida majburiyat yoki aktiv(sharoitdan kelib chiqib) sifatida aks ettiriladigan quyidagi texnik zaxiralarni shakllantirishga majburdir:
- ishlab topilmagan mukofotlar zaxirasi (umumiy sug`urta soxasida faoliyat amalga
oshirilganda);

• 
  mukofotlar zaxirasi (xayot sug`urtasi soxasida faoliyat amalga oshirilganda);
  

- zararlar zaxirasi.
Sug`urta xodisasi oqibatida yuzaga kelgan va sug`urta shartnomasining shartlari bo`yicha qoplanishi lozim bo`lgan zararlar xajmiga muvofiq ravishda aniqlanadi va quyidagilardan tashkil topadi:

• 
  xabar qilingan lekin, bartaraf etilmagan zararlar zaxirasi;
  
• 
  sodir bo`lgan lekin, xabar qilinmgan zararlar zaxirasi;
  
• 
  Sug`urtalovchi Davsug`urtanazorat bilan kelishgan xolda qo`shimcha ravishda, quyidagi zaxiralarni tashkil etishi mumkin:
  
• 
  oldini-olish chora-tadbirlari zaxirasi;
  
• 
  xalokatlar zaxirasi;
  
• 
  zararlilikning tebranishi zaxirasi ;
  
• 
  aktivlarning nomuvofiqlik zaxirasi ;
  
• 
  boshqa zaxira turlari.
  

Investitsilarni ularni turli xil belgilari bo`yicha turkumlash yoki tasniflash mumkin. Ularni tasniflashda turli maqsadlar qo`yiladi. Masalan, investitsiyalarni kelajak natijalarini baholashda, ular bo`yicha kutiladigan samaralarni aniqlashda, ularni ishlab chiqarishda ishtirokida, ularni soha va yo`nalishlarini aniqlashda va. h.k. shunga o`xshash belgilari bo`yicha ularni batafsil turkimini belgilash amalda qo`laniladi