Abbos axmadov leontov paradoksi

EK-3-21
ABBOS AXMADOV
LEONTOV PARADOKSI
Leontievning paradoksi mehnatga toʻyingan mamlakatlar kapitalsiz mahsulotlarni eksport qiladi, kapital toʻyingan davlatlar mehnatga lazzatli mahsulotlarni eksport qiladi. Rossiyada tug'ilgan Nobel mukofoti laureati va amerikalik iqtisodchi Vasiliy Leontiev (1905–1999) poytaxtga boy QO'shma Shtatlar mehnatga boy tovarlarni eksport qilishini va kapital talab qiladigan tovarlarni import qilishini isbotladi. Leontief 1947, 1951 va 1967 yillarda AQSh tashqi savdosini o'rganib, AMERIKA eksporti kapital intensivligi bo'yicha importdan past ekanligini aniqladi, garchi AQSh ancha ko'p va arzon kapital va qimmat mehnat bilan ta'minlangan bo'lsa-da. Leontiev eksport uchun mahsulot ishlab chiqarish va 1 million dollarlik importni almashtirish uchun kapital va mehnat xarajatlarini hisoblab chiqdi, ya'ni u har bir birlik uchun kapital va mehnat xarajatlarini hisoblab chiqdi. Aslida Leontiev kapitalning Amerika importining bir birligini ishlab chiqarish uchun zarur boʻlgan mehnatga nisbatini Amerika eksportining bir birligini ishlab chiqarish uchun zarur boʻlgan kapitan va mehnat nisbati bilan solishtirdi. Leontiefning fikricha, Oʻzbekiston eksport tovarlari har bir kishi uchun ish bilan taʼminlangan shaxs uchun importning oʻrnini toʻgʻridan-toʻgʻri almashtirayotgan AQSh tovarlariga qaraganda koʻproq kapital talab qiladi (aslida Amerika importi). Biroq, Ma'lum bo'lishicha, Amerika importining kapital intensivligi eksportga qaraganda 30 foizga ko'p (1947 yil) bo'lgan, ya'ni AQSh mehnatdan ortiqcha mamlakat bo'lib chiqdi. Leontiev va AQSh tashqi savdo tuzilmasining boshqa tadqiqotchilari tomonidan takroriy hisob-kitoblar shunga o'xshash natijalarni berdi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, 1950-yillarda Yaponiya, aniqrog'i, mehnat-ortiqcha mamlakat bo'lib, kapital talab qiladigan tovarlarni eksport qilgan; Hindiston AQShni kapitalsiz tovarlar bilan ta'minladi. 1987 yilda 27 mamlakat uchun ishlab chiqarishning 12 omili boʻyicha amalga oshirilgan hisob-kitoblar shuni koʻrsatdiki, 100 ta savdodan 30 tasida Heckscher-Ohlin taʼlimotidan qarama-qarshi tomonga oʻtgan. Leontievning paradoksini AQShda qimmat yuqori malakali mehnat qoʻllanilishi bilan izohlash mumkin, mehnat unumdorligi boʻyicha ular boshqa rivojlangan mamlakatlardan 1,5-3 baravar oldinda turadi; va mehnatning O'zbekiston ishlab chiqarish xarajatlaridagi ulushi kapital xarajatlardan oshib ketadi. Leontievning paradoksi yuqori malakali ishchi kuchining tayyorgarlik ko'rish uchun ko'p kapital talab qilishidan darak beradi. O'zbekiston sharoitida esa ishlab chiqarish imkoniyatlariga qaraganda inson resurslariga kapital ko'proq sarmoya kiritiladi. Mehnat talab qiladigan mahsulotlar Amerika eksportida ustunlik qiladi, chunki ishlab chiqarish xarajatlarida yuqori samarali mehnatning ulushi kapital ulushidan yuqori. O'zbekiston importi kam malakali va kam malakali ishchi kuchi bilan amalga oshiriladi. Masalan, Hindiston, Vetnamda kapital shu qadar qimmatki, uning ishlab chiqarish xarajatlaridagi ulushi arzon mehnat va xom ashyo ulushidan oshib ketadi. Natijada Oʻzbekiston importi eksportdan koʻra kapital koʻproq. Ishlab chiqarish texnologiyasiga qarab, bir xil mahsulot ham mehnatkash, ham kapital talabga ega bo'lishi mumkin. Masalan, AQShda ariq kapital talab qiladi, chunki u ilg'or texnologiyalar yordamida etishtiriladi, Vetnamda u mehnat talab qiladi, ishlab chiqarishda asosan qo'lda mehnat ishlatiladi. Leontiev paradoksi Heckscher-Ohlin nazariyasini inkor etmaydi, mamlakatlarning eksport ixtisoslashuvi ishlab chiqarish omillari va ulardan foydalanish samaradorligi bilan belgilanadi, bu omil narxlarining nisbati va milliy ishlab chiqarish xarajatlarida ifodalanadi. Leontiev paradoksi omillarning heterogenligiga eʼtiborni qaratadi; aksariyat hollarda ishlaydigan ishlab chiqarish omillari nazariyasidan to'g'ridan-to'g'ri foydalanishdan ogohlantiradi, lekin ba'zan muvaffaqiyatsizliklarni keltirib chiqaradi, buning sabablari tushuntirishni talab qiladi.
ABBOS AXMADOV