Abdullayeva muhabbat umid qizi

Shaharlarning tabiiy paydo bo’lish jarayoni
Shaharning paydo bo'lishi jarayonida tabiiy biokimyoviy jarayon asta-sekin, ammo shubhasiz uzilib qoldi, moddalar aylanishi o'zgarib, energiya qayta taqsimlandi. Kimyoviy ishlab chiqarishning rivojlanishi bilan ushbu qoidabuzarliklar kuchaygan. Sanoatning rivojlanishi bilan bir qatorda transport (suv, temir yo'l, avtomobil yo'llari, quvurlar) ham rivojlandi, bu ham atrof-muhitning ifloslanishiga olib keldi. Ilgari 10-100000 yil chuqurlikda yotgan va moddalarning faol aylanishiga kirmagan tabiiy moddalar va birikmalar endi yuzada ko'p miqdorda yotib, qayta ishlash, yoqish, oksidlanish, eritish va boshqalar natijasida tabiiy jarayonlarda ishtirok etadilar. Bu ular bilan bevosita aloqada bo'lgan odamlarning sog'lig'iga ta'sir qilishi mumkin emas va har yili, asosan shaharlarda, turli sohalarda bunday odamlar ko'payib bormoqda. Bizning asrimizning o'rtalarida jamoatchilik shaharlardagi suv va havoning tozaligi uchun bir qator firmalar va sohalar bilan yanada faol kurashishni boshladilar. Umuman shahar atrof-muhitini himoya qilish muammolariga munosabat tubdan o'zgardi. Sanoat ishlab chiqaruvchilariga ishlab chiqarish chiqindilarini tozalash va zararsizlantirish majburiyatini yuklovchi qonunlar chiqara boshladi. Og'ir ifloslantiruvchi sanoat korxonalari shahardan va ko'pincha mamlakatdan chiqarila boshlandi.
Shaharlarning o'sishi davom etmoqda, yirik shaharlarning maydoni ko'paymoqda, yangi shaharlar paydo bo'lmoqda, ammo so'nggi o'n yilliklarda urbanizatsiya sur'ati biroz pasaygan. Shunga qaramay, shaharlar bir oz sekinroq bo'lishiga qaramay, sayyora bo'ylab tobora ko'proq hududlarni egallab olishda davom etmoqdalar. Masalan, 1950-70gg davrida. 15 yirik shahar aglomeratsiyalarining hududlari deyarli ikki baravar ko'paydi. Ammo shaharlarda elektr energiyasi va issiqlik iste'moli, shuningdek, avtoulovlar soni ham tezroq. Shunday qilib, mashina shahar atrof-muhitining asosiy qoidabuzarlaridan biriga aylandi. Faqatgina ular tomonidan chiqarilgan kauchuk chang har bir dastgohdan yiliga 10 kg ga havoga kiradi. Egzoz trubkasidan qancha zaharli moddalar chiqariladi, mashina tomonidan qancha kislorod so'riladi va karbonat angidrid va uglerod oksidi chiqariladi va shunchaki havo dvigatellar bilan isitiladi (100 ming harakatlanuvchi mashinaning isishi millionlab litr issiq suvning issiqligiga teng). Bola tanasidagi avtomobillarning chiqindi quvurlaridan qo'rg'oshin chiqindisi miya kasalliklari va aqliy zaiflikni keltirib chiqarishi mumkin, shu bilan birga shaharlarda simob, asbest va boshqa ko'p miqdordagi qo'shimcha moddalar qo'shilib, radiatsiya darajasi oshmaydi.