Markaziy Afrika xalklarining an’anaviy mashguloti dexkonchilik va chorvachilik bulib, 80 foiz axolining xozirgacha asosiy tirikchilik manbai xisoblanadi. Kishlok xujaligida jamoachilik munosabatlari saklanib kelmokda. Markaziy Afrika xalklarining an’anaviy mashguloti dexkonchilik va chorvachilik bulib, 80 foiz axolining xozirgacha asosiy tirikchilik manbai xisoblanadi. Kishlok xujaligida jamoachilik munosabatlari saklanib kelmokda. - Maxalliy dexkonchilik tropik iklimga moslashgan, urmonlarni chopib, ochilgan yerga kul aralash motiga bilan ishlov berib ekin ekiladi. Buz yerga ekin 5-6 yil, ba’zan yer kup bulsa 10-12 yildan keyin kayta ekiladi. Asosiy ekinlardan sholi, makka, suli, botota, shakarkamish, loviya ekiladi, tropik urmonlarda yams, manioka, taro, yeryongok, non daraxti, banan, kovun, sitrus va mevali daraxtlar ustiriladi. Muxim an’anaviy “etnik” maxalliy ekinlardan sholi gvineya-liberiya zonasida yashovchi xalklarga xos bulib, odatda sugorilmay ekiladi. Sholikorlik Niger va Gambiya daryolarining soxillarida 3,5 ming yillar mukaddam paydo bulib, boshka joylarga tarkalgan. Uni daryo yokasidagi pastlik suv toshkini kuprok buladigan yerlarga yoki kupincha ekvatorial iklimli, nam, seryogin tropik urmonlarga ekadilar. Garbiy Afrikada sholidan yiliga 400 ming tonnnaga yakin xosil olinadi.
Chorvachilik fakat shimoliy va janubiy rayonlarda yaulbe, tuareg xalklarida keng tarkalgan. Kuchimanchi va yarim kuchmanchi turmush tarzida yashovchi bu xalklar asosan zebu, kichkina xukiz-idama, ot, tuya, kuy va echki bokib kun kechiradilar. Janubiy kenglikning 10-gradus pastida gvinech savannasida koramol bokish mumkin emas, chunki sese pashshasi molga kirgin keltiradi. Shuning uchun yulbe xalklarining kuchish territoriyasi xam mazkur kenglikning shimolida cheklangan. Koramollar asosan Sudan – Soxil mamlakatlari – Mali, Yukori Volta va Nigeriyada mavjud. Dexkonchilik xujaliklarida xam kisman mol saklanadi. - Chorvachilik fakat shimoliy va janubiy rayonlarda yaulbe, tuareg xalklarida keng tarkalgan. Kuchimanchi va yarim kuchmanchi turmush tarzida yashovchi bu xalklar asosan zebu, kichkina xukiz-idama, ot, tuya, kuy va echki bokib kun kechiradilar. Janubiy kenglikning 10-gradus pastida gvinech savannasida koramol bokish mumkin emas, chunki sese pashshasi molga kirgin keltiradi. Shuning uchun yulbe xalklarining kuchish territoriyasi xam mazkur kenglikning shimolida cheklangan. Koramollar asosan Sudan – Soxil mamlakatlari – Mali, Yukori Volta va Nigeriyada mavjud. Dexkonchilik xujaliklarida xam kisman mol saklanadi.
- Garbiy va Markaziy Afrika axolisi turmush tarzi va tabiiy sharoitga moslashgan uylarda yashaydilar. Barcha mamlakatlar asosan agrar xujalikka moslashganligi tufayli axolining kupchilik kismi kishloklarga joylashgan. Ammo Garbiy Afrika kadimiy shaxar madaniyatiga ega bulib, bu yerda urta asrlardayok 70 ga yakin shaxar mavjud bulgan. Regionda keyingi davrlarda shaxarlar kupayib, migrasion jarayon ancha kuchaygan. Markaziy Afrikada aksincha shaxarlar asosan sunggi vaktlarda paydo bula boshlagan, axoli migrasiyasi juda past. Umuman regionning 70-80 prosent axolisi kishlokda joylashgan, ayrim mamlakatlarda xam kup (Chadda 93 prosent, Angola va Zoirda 80-90 present, Niger, Liberiya, Mali, Gvineya-Bisau va Yukori Voltada 90-95 prosent axolisi kishlokda yashaydi).
- Turli shakldagi uylar asosan loy va yogochdan kuriladi. Mande, xausava garbiy bantu xalklari loydan doirasimon, oynasiz konus shaklida kurilgan, tomi somon bilan yopilgan uylarda yashaydilar. Mali va Gvineyada yashovchi mandingo xalki 30-40 kishilik ikki-uch avloddan iborat katta oilalar birikib yogoch devorlar bilan uralgan bir necha uylarda istikomat kiladilar. Bunday uy kompleksiga sukala deyiladi. Xozir xam kuchmanchi fulbe kabilalari doira kilib joylashgan urtasi mol saklaydigan kuraga aylangan uylarda katta konu karindosh oila a’zolari bulib yashaydilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
