Abu Nasr Farobiyning “Musiqa katta kitobi”

Farobiyning dunyoqarashi, uning jamiyat va axloq to’g’risida yaratgan yaxlit ta’limoti ilk o’rta asrlar va keyingi davrlarda ijtimoiyfalsafiy, siyosiy va axloqiy fikr rivojida muhim ahamiyatga ega bo’ldi. Uning qarashlari Sharq mamlakatlariga keng yoyildi. O’rta asr mutafakkirlari Ibn Xallikon, Ibn alKiftiy, Ibn Abi Usabi’a, Bayhaqiy, Ibn Sino, Ibn Boja, Umar Xayyom, Beruniy, Ibn Rushd, Ibn Xaldun va b. Forobiyning ta’limotini chuqur o’rganib, uni yangi g’oyalar bilan boyitganlar. Buyuk mutafakkir va shoirlardan Alisher Navoiy va Abdurahmon Jomiy, Jaloliddin Davoniy Farobiyning ijtimoiyfalsafiy, siyosiy va axloqiy ta’limotidan bahramand bo’lganlar.

Farobiy ilgari surgan fikrlar 16—20a. larda ham musulmon mamlakatlari olimlari tomonidan katta qiziqish bilan o’rganildi. Mutafakkir qoldirgan meros faqat Sharq mamlakatlarida emas, balki Yevropada ham tarqaldi va ijtimoiyfalsafiy fikr taraqqiyotida sezilarli ta’sir ko’rsatdi.

Katta musiqa kitobi.

Katta musiqa kitobi.

Dunyoda 4 ta yirik olim bo’lgan. Ulardan 2 tasi islomgacha ular Aristotel va buyuk Aleksandr (Afrodiziskiy), 2 tasi islom davrida yashagan Abu Nasr Al Farobiy va Abu Ali Ibn Sino. Abu Ali Ibn Sino Al Farobiyning asarlaridan juda ko’p foydalangan. Sharq ilk o’rta asrning buyuk olimi o’z davrining ilg’or falsafiy fikrining asosiy prinsiplarini o’z ijodida aks ettirgan mutafakkir Abu Nasr Al Farobiydir. Abu Nasr Muxammad, Ibn Muxammad Ibn Uzlug’, Ibn Tarxon Farobiy 872-873 yillarda Ariz suvi Sirdaryoga quyiladigan yerdagi Farob degan joyda tug’ilgan XIII-XIV asr tarixchilarining guvohlik berishicha Farob Shoshning (Toshkentning) shimolrog’ida joylashgan nuqta. Turk manbalaridan birida yerning nomidir. Farobiyni «Abu Nasr» deb ham atashgan. Farobiyning yerli turkiy qabiladan kelib chiqqan, ta’kidlash uchun uning nomiga ko’pincha «at Turkiy» deb ham qo’shib aytilgan.

U Turkistonli qadimgi o’zbeklar ichida chiqqan xarbiy xizmatchi oilasida dunyoga keldi. Abu Nasr boshlang’ich ma’lumotni o’z yurtida oldi. Ma’lumki Farobiy Bag’dodga kelgunga qadar arab tilini bilmagan. Qadimgi bir manbada yozilishicha Mavorounnaxrda bolalarni 5 yoshidan boshlaboq turli xunar va ilmga o’rgata boshlaganlar. Farobiy O’rta Osiyodan chiqib ketgunga qadar Shosh va Samarqandda bo’lganligi markaz Buxoroda o’qib ishlaganligi haqida adabiyotlarda ma’lumotlar uchraydi. Bog’dodga bora turib Eronning ko’pgina shaharlarida Isfaxon, Xamadon, Rey (Fexron) va boshqa shaharlarda bo’lgan. Bog’dod musulmon dunyosining turli o’lkalaridan xususan Eron va O’rta Osiyodan kelgan ko’plab adabiyotchi va olimlarni o’ziga jalb qilgan. 762-yilda asos solingan Bog’dod hokimiyati savdo yo’llari va boyliklarining markazi bo’libgina qolmay balki butun (xaritalarning) xalifalikning madaniy hayoti va ilmiy tafakkurining muhim markazlaridan biriga aylangan edi.