Abu zakariyo yahyo ibn sharaf navaviy riyozus-solihiyn

www.ziyouz.com kutubxonasi 
20
bormasin», dedilar. So‘ngra g‘azotni boshladilar. Asr namozi yoki shunga yaqinroq payt 
bo‘lganida, bir qishloqqa yaqinlashib quyoshga qarata: «Sen ham o‘z ishingga 
buyurilgansan, men ham o‘z ishimga buyurilganman. Allohim, bu quyoshni bizdan 
to‘xtat», deganlarida, quyosh to‘xtab qoldi. Hattoki, Alloh taolo u payg‘ambarga fath 
qilib berdi. O’ljalar (g‘animatlar) to‘plandi. Uni olov yeyish uchun keldi-da, lekin yemadi. 
Shunda payg‘ambar: «Oralaringizda o‘ljaga xiyonat qilgan bordir. Har bir qabiladan bir 
kishi menga bay’at qilsin», dedilar. Bay’atda bir kishining qo‘li yopishib qoldi. 
Payg‘ambar: «Xiyonat sizlarning qabilangizda ekan. Menga qabilangiz bay’at qilsin», 
dedilar. Ular bay’at qilishganida, ikki yoki uch kishining qo‘li yopishib qoldi. Payg‘ambar 
xiyonat sizlarda, deganlarida, ular sigirning boshidek tillani olib kelib qo‘yishganida, olov 
kelib, uni yedi. 
Bizdan avvalgilardan birortasiga o‘ljalar halol qilinmadi. So‘ngra Alloh taolo o‘ljalarni 
bizga halol qildi. Qachonki, bizdagi zaiflik va ojizlikni ko‘rganida, biz uchun uni halol 
qildi». Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
59/6. Abu Xolid Hakim ibn Hizomdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Oldi-
sotdi qiluvchiga ajralmaslaridan oldin ixtiyor bordir. Agar ikkilari rost gapirib, muomalani 
ravshan qilishsa, oldi-sotdilarida baraka qilinadi. Agar yashirib, yolg‘on gapirishsa, oldi-
sotdilaridagi baraka o‘chiriladi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
 
5-BOB  
Alloh doim kuzatuvchi ekanligining bayoni 
 
Alloh taolo quyidagilarni aytadi: 
«U sizni o‘zingiz (namoz uchun) turayotgan vaqtingizda ham, sajda 
qilguvchilar  (namoz o‘quvchilar) orasidan ko‘chayotgan (vaqtingizda ham) ko‘rib 
turur» (Shuaro surasi, 218-219-oyatlar); 
«Sizlar qaerda bo‘lsangizlar, U sizlar bilan birgadir» (Hadid surasi, 4-oyat); 
«Albatta Allohga na yerdagi va na ko‘kdagi biron narsa maxfiy emasdir» (Oli 
Imron surasi, 5-oyat); 
«Shak-shubhasiz Parvardigoringiz (barcha narsani) kuzatib turguvchidir» (Val-
Fajr surasi, 14-oyat); 
«(Alloh) ko‘zlarning xiyonatini (ya’ni, qarash harom qilingan narsaga o‘g‘rincha ko‘z 
tashlashni) ham, dillar yashiradigan narsalarni ham bilur» (o‘ofir surasi, 19-oyat). 
Bu bob haqidagi oyatlar ko‘p va ma’lumdir. 
60/1. Umar ibn Xattobdan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Biz kunlarning birida Rasululloh 
(s.a.v.) bilan birga o‘tirgan edik, shu payt kutilmaganda oppoq kiyimli, qop-qora sochli 
bir kishi kelib qoldi. Unda safar asorati ko‘rilmasdi. Va uni bizdan biror kishi tanimasdi 
ham. U kishi Rasululloh (s.a.v.) huzurlarida o‘tirib, tizzasini tizzalariga tekkizib, ikki 
kaftini sonlari ustiga qo‘yib: «Ey Muhammad, menga Islom haqida xabar bering», dedi. 
Shunda Rasululloh (s.a.v.) «Islom bu - «Allohdan boshqa iloh yo‘q, albatta Muhammad 
alayhissalom Allohning rasuli», deb guvohlik bermog‘ing, namozni ado etmog‘ing, zakot 
bermog‘ing, Ramazon ro‘zasini tutmog‘ing hamda yo‘l yurishga qodir bo‘lsang, 
Baytullohni haj qilmog‘ingdir», dedilar. U kishi: «Rost gapirdingiz», dedi. Biz esa undan 
so‘rab yana tasdiqlagani uchun ajablandik. Haligi kishi: «Menga imon haqida xabar 
bering», dedi. Rasululloh (s.a.v.) «Allohga, farishtalariga, kitoblariga, payg‘ambarlariga, 
oxirat kuniga hamda yaxshi va yomon taqdirga imon keltirmoqligingdir», dedilar. U kishi 
yana: «Rost gapirdingiz, menga ehson haqida xabar bering», dedi. Rasululloh (s.a.v.) 
«Ehson - Allohni go‘yoki ko‘rib turgandek ibodat qilmog‘ing. Agar uni ko‘rmasang, U seni 
ko‘radi», dedilar. U kishi: «Menga Qiyomat haqida xabar bering», dedi. Rasululloh 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
21
(s.a.v.) «So‘ralgan shaxs bu haqda so‘rovchidan ziyoda biluvchi emas», dedilar. U kishi: 
«(Bunday bo‘lsa) Qiyomat alomatlari haqida xabar qiling», dedi. Rasululloh (s.a.v.) 
«Cho‘ri o‘z xojasini tug‘mog‘i hamda yalang‘och qo‘y boquvchi bechoralar uy bino 
qilishda (kim o‘zarga) poyga qilmoqliklaridir», dedilar. So‘ngra u kishi ketdi. Men esa 
uzoq vaqt turib qoldim. Rasululloh (s.a.v.) «Ey Umar, bu savol qilgan kishini bilasanmi?» 
dedilar. Men: «Alloh va rasuli biluvchiroq», dedim. Shunda u zot: «Bu Jabroil edi. 
Sizlarga diningizni ta’lim berish uchun keldilar», deb aytdilar». Imom Muslim rivoyatlari. 
61/2. Abu Zarr Jundub ibn Junoda (r.a.) va Abu Abdurahmon Muoz ibn Jabaldan (r.a.) 
rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Qaysi joyda bo‘lmagin, Allohdan qo‘rq. O’monlikka 
yaxshilikni ergashtirgin. Uni o‘chirib yuboradi. Odamlarga chiroyli xulq bilan muomala 
qil», deb aytdilar. Imom Termiziy rivoyatlari. 
62/3. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Bir kuni Rasululloh (s.a.v.)ning orqalarida 
mingashib ketayotgan edim. U zot: «Ey bola, senga bir kalima o‘rgataymi? Allohga rioya 
qil, seni saqlaydi. Allohga rioya qil, Uni ro‘parangdan topasan. Agar so‘rasang, Allohdan 
so‘ragin. Agar yordam tilasang ham, Allohdan tilagin. Bilginki, agar ummat biror narsada 
senga yordam berishga jamlanishsa, faqatgina Alloh senga (taqdir) qilib yozib qo‘ygan 
narsanigina yordam bera olishadi, xolos. Agar ummat biror narsada senga zarar 
berishga jamlanishsa, faqatgina Alloh senga (taqdir) qilib yozib qo‘ygan narsanigina 
zarar bera olishadi, xolos. Qalam ko‘tarilib, sahifalar qurib bo‘lgan», deb aytdilar». Imom 
Termiziy rivoyatlari. 
Termiziydan boshqa rivoyatlarda quyidagicha aytiladi: «Allohga rioya qil, oldingda 
topasan. Allohni kengchilikda tanigin, seni qiyinchilikda taniydi. Bilginki, albatta xato 
qilganing to‘g‘ri qilmaganing uchun emas. Va to‘g‘ri qilganing xato qilmaganing uchun 
emas. Bilginki, albatta nusrat sabr bilan birga bo‘ladi. Shodlik aziyatlar bilan birga 
bo‘ladi. Va qiyinchilik bilan yengillik bo‘ladi». 
63/4. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bu zot: «Sizlar ba’zi amallarni qilasizlar. U 
sizlarning nazdingizda soch tolasidan ham nozikroqdir. Biz esa Rasululloh (s.a.v.) 
zamonlarida bularni halokatga eltuvchi amallardan, deb sanardik», dedilar. Imom 
Buxoriy rivoyatlari. 
64/5. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Albatta Alloh 
taoloning nafrati kelur. Kishi Alloh harom etgan narsalarni qilganida Allohning nafrati 
kelur», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
65/6. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bu zot Rasululloh (s.a.v.)dan quyidagi 
hikoyani eshitdilar: «Bani Isroilda uch nafar kishi bor edi. Biri pes, biri kal va biri ko‘r 
edi. Alloh taolo ularni sinamoqchi bo‘lib, bir farishtani odam suratida yubordi. Farishta 
pesni oldiga borib: «Qaysi narsa senga mahbubroq?» dedi. Pes: «Chiroyli rang, chiroyli 
teri va kishilar jirkanayotgan mana bu narsaning ketishini yaxshi ko‘raman», deganida, 
farishta unga qo‘lini surtdi. Bas, undan jirkanch narsa ketib, chiroyli rang berildi. 
Farishta: «Senga qaysi boylik yaxshi?» deganida, «Tuya yoki mol», (roviy shak qildilar) 
dedi. Unga bo‘g‘oz tuya berildi. Farishta: «Senga Alloh bunda baraka bersin», dedi. 
Farishta kalning oldiga kelib: «Qaysi narsa senga mahbubroq?» dedi. Kal: «Chiroyli 
soch va mendan mana bu kishilar jirkanayotgan narsaning ketishini yaxshi ko‘raman», 
dedi. Farishta unga qo‘lini surtdi. Bas, undan jirkanch narsa ketib, chiroyli soch berildi. 
Farishta: «Senga qaysi boylik mahbubroq?» deganida, u kishi: «Mol», dedi. Unga 
bo‘g‘oz sigir berildi. Farishta: «Alloh senga bunda baraka bersin», dedi. 
So‘ngra farishta ko‘rning oldiga borib: «Senga qaysi narsa mahbubroq?» dedi. Ko‘r: 
«Alloh menga ko‘zimni qaytarib bersa va kishilarni ko‘rsam», dedi. Farishta unga qo‘lini 
surtdi. Bas, Alloh taolo unga ko‘zini qaytarib berdi. Farishta: «Senga qaysi boylik 
mahbubroq?» deganida, u kishi: «Sovliq qo‘y», dedi. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
22
Ularga berilgan hamma jonivorlar bolaladi. Birinchisida bir vodiy tuya, ikkinchisida bir 
vodiy mol, uchinchisida bir vodiy qo‘y bo‘ldi. Keyin farishta avvalgi surati va hay’atida 
kelib: «Bechora kishiman. Safarim zaxiralari tugab qoldi. Bugun (vatanimga) 
yetmoqligimning iloji yo‘q. Faqatgina Allohning karami, so‘ngra sening yordaming 
bilangina yetib olaman. Shuning uchun sendan chiroyli rang, chiroyli teri va boylik 
bergan Alloh hurmati bir dona tuya so‘rayman. Men bu safarimda u tuya bilan 
(vatanimga) yetib olaman», deganida, haligi pes: «Beriladigan haqlar ko‘pdir», dedi. 
Farishta: «Men seni go‘yoki (avval) ko‘rgandekman. Sen kishilar jirkanadigan pes 
bo‘lmaganmiding? (Keyin) Alloh senga boylik bermaganmidi?» deganida, haligi pes: 
«Katta bobolardan bu boylikni meros qilib oldim», dedi. Farishta: «Agar yolg‘onchi 
bo‘lsang, Alloh seni avvalgi holatingga qaytarib qo‘ysinmi?!» dedi. 
So‘ngra avvalgi surati va hay’atida kalning oldiga bordi. Unga ham pesga aytgan 
narsalarni aytganida, kal ham pes javob qilgan narsalarni aytdi. Farishta: «Agar 
yolg‘onchi bo‘lsang, Alloh seni avvalgi holatingga qaytarib qo‘ysinmi?!» dedi. 
So‘ngra u avvalgi surati va hay’atida ko‘rning oldiga bordi. Va: «Men musofir bechora 
kishiman. Safarim vositalari tugab qoldi. Men bugun (vatanimga) yetmoqligimning iloji 
yo‘q. Faqatgina Allohning karami, so‘ngra sening yordaming bilangina yetib olaman. 
Shuning uchun sendan ko‘zingni qaytarib bergan Alloh hurmati bir dona qo‘y so‘rayman. 
Men bu safarimda u qo‘y bilan (vatanimga) yetib olaman», deganida, haligi ko‘r kishi: 
«Haqiqatda men ko‘r edim. Alloh menga ko‘zimni qaytib berdi. Sen bu qo‘ydan 
xohlaganingni olib, xohlaganingni tark qil. Allohga qasamki, Alloh taolo yo‘lida bugun 
birorta narsa olsang, qiyinchilikka qo‘ymayman», dedi. Shunda farishta: «Molingni o‘zing 
ol. Sizlar imtihon qilindingizlar. Bas, Alloh sendan rozi bo‘lib, ikki og‘ayningdan 
g‘azablandi», deb aytdi». Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
66/7. Abu Ya’lo Shaddod ibn Avsdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Aqlli 
kishi nafsini hisob-kitob qilib o‘lganidan keyin foyda beradigan narsaga amal qilgan 
kishidir. Ojiz kishi havoyu-nafsiga ergashib, Allohdan tavbani umid qilgan kishidir», 
dedilar. Imom Termiziy rivoyatlari. 
67/8. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Befoyda narsalarni 
tark qilish kishi Islomining chiroyliligidandir», dedilar. Termiziy va boshqalar rivoyati. 
68/9. Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Kishidan xotinini nimaga 
urgani haqida so‘ralmaydi», dedilar. Abu Dovud va boshqalar rivoyati. 
 
6-BOB  
Taqvo bayoni 
 
Alloh taolo: 
«Ey mo‘minlar, Allohdan haq-rost qo‘rqish bilan qo‘rqinglar» (Oli Imron surasi, 
102-oyat); 
«Bas, kuchlaringiz yetganicha Allohdan qo‘rqinglar» (Tag‘obun surasi, 16-
oyat); 
«Ey mo‘minlar, Allohdan qo‘rqinglar, to‘g‘ri so‘zni so‘zlanglar» (Ahzob surasi, 
70-oyat); 
«Kim Allohdan qo‘rqsa, U zot uning uchun (barcha g‘am-kulfatlardan) chiqar 
yo‘lni (paydo) qilur. Va uni o‘zi o‘ylamagan tomondan rizqlantirur» (Taloq surasi, 
2-3-oyat); 
«Ey mo‘minlar, agar Allohdan qo‘rqsangizlar, sizlar uchun haq bilan nohaqni 
ajratadigan hidoyat ato qilur va yomonlik - gunohlaringizni o‘chirib, sizlarni 
mag‘firat qilur. Alloh ulug‘ fazlu marhamat sohibidir» (Anfol surasi, 29-oyat), deb 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
23
aytgan. 
69/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)ga «Kishilarning 
hurmatlisi kim?» deyilganida, u zot S: «Ularning taqvolisi», dedilar. «Bu haqda 
so‘ramayapmiz», deyishdi. Rasululloh (s.a.v.)  «Unday bo‘lsa, Xalilulloh o‘g‘li, 
payg‘ambar o‘g‘li, payg‘ambar o‘g‘li Allohning payg‘ambari Yusufdirlar», dedilar. «Bu 
haqda so‘ramayapmiz», deyishdi. Rasululloh (s.a.v.): «Unday bo‘lsa, mendan arab 
qabilalarini so‘rayapsizlarmi? Johiliyatdagi yaxshilari Islomdagi yaxshilaridir. Agar 
(shariat ahkomlarini bilib) faqih bo‘lishsa», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
70/2. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Albatta dunyo 
yoqimli, yam-yashildir. Alloh sizlarni unda xalifa qilgandir. Va qanday amal qilishingizga 
qaraydi. Dunyo hamda ayollar fitnasidan chetlaning. Chunki Bani Isroilning birinchi 
fitnasi ayollarda bo‘lgan edi», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
71/3. Ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Allohim, Sendan 
hidoyat, taqvo, iffatni va behojat bo‘lishni so‘rayman», deb aytdilar. Imom Muslim 
rivoyatlari. 
72/4. Abu Tarif Adiy ibn Hotam Toiydan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Rasululloh 
(s.a.v.)ning: «Kimki bir narsaga qasam ichib, so‘ngra undan-da Allohga taqvoli narsani 
ko‘rsa, taqvoligini qilsin», deb aytganlarini eshitdim». Imom Muslim rivoyatlari. 
73/5. Abu Umoma Suday ibn Ajlon al-Bohiliydan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Rasululloh 
(s.a.v.) hajjatul vado’da quyidagicha xutba qilganlarini eshitdim: «Allohdan taqvo 
qilinglar. Besh vaqt namozni ado qilinglar. Ro‘za oyining ro‘zasini tutinglar. Mollaringiz 
zakotini beringlar. Boshliqlaringizga itoat qilinglar. Shunda Rabbilaringizning jannatiga 
kirasizlar». Imom Termiziy rivoyatlari. 
 
7-BOB  
Komil ishonch va tavakkal bayoni 
 
Alloh taolo: 
«Mo‘minlar u firqalarni ko‘rgan vaqtlarida «Bu Alloh va payg‘ambari bizlarga 
va’da qilgan narsadir (ya’ni, imtihondir). Alloh va payg‘ambarining so‘zi rostdir», 
dedilar va (ustilariga bostirib kelayotgan firqalarning son-sanoqsizligi) ularning 
(Allohga bo‘lgan) imon va itoatlarini yanada ziyoda qildi, xolos» (Ahzob surasi, 22-
oyat); 
«Unday zotlarga ayrim kimsalar: «Quraysh odamlari sizlarga qarshi (sanoqsiz 
lashkar)  to‘plagan, qo‘rqingiz!» deganlarida, bu gap ularning imonlarini ziyoda 
qildi va: «Bizga yolg‘iz Allohning o‘zi kifoya. U zot eng yaxshi ishonchli 
vakildir!» dedilar. Bas, u yurishdan biron noxushlik yetmay, Allohning ne’mat 
va fazli bilan qaytdilar. Ular Allohning rizoligini istadilar. Alloh esa ulug‘ fazlu 
marhamat sohibidir» (Oli Imron surasi, 173-174-oyatlar). 
«Va o‘lmaydigan tirik Zotga tavakkul qiling» (Furqon surasi, 58-oyat). 
«Imon keltirgan kishilar yolg‘iz Allohgagina tavakkul qilsinlar» (Ibrohim 
surasi, 11-oyat). 
«Endi  (maslahat qilgach, biron ishni) qasd qilsangiz, Allohga suyaning - 
tavakkal qiling» (Oli-Imron surasi, 159-oyat). 
«Kim Allohga tavakkul qilsa, bas, (Allohning)  O’zi unga yetarlidir» (Taloq 
surasi, 3-oyat). 
«Faqat Alloh (nomi)  zikr qilinganida qalblariga qo‘rqinch tushadigan, Uning 
oyatlari tilovat qilinganida imonlari ziyoda bo‘ladigan va Parvardigorlarigagina 
suyanadigan kishilar (haqiqiy) mo‘mindirlar» (Anfol surasi, 2-oyat) deb aytgan. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
24
74/1. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Rasululloh (s.a.v.)  «Menga ummatlar 
ro‘baro‘ qilindi. Men hamrohlari bilan birga ketayotgan bir nabiyni ko‘rdim. Yana bir 
nabiyni ko‘rdimki, u kishi bilan bir yoki ikki kishi birga edi. Uchinchi bir nabiyni ko‘rdimki, 
u bilan biror kishi yo‘q edi. Shu payt ko‘p kishilar ko‘rsatildi. Men esa ular 
ummatimmikan, deb gumon qildim. Bu Muso alayhissalom va u zotning qavmlari edi. 
Lekin sen u tomonga qara, deyildi. Men qarasam, unda ko‘p kishilar bor ekan. Boshqa 
tomonga ham qara, deyildi. Qarasam, unda ham ko‘p kishilar bor ekan. Shunda «Bu 
ummatingdir. Ular bilan yetmish ming kishi borki, ular hisob-kitobsiz, azobsiz jannatga 
kirishadi», deyildi», dedilar. So‘ngra Rasululloh (s.a.v.) o‘rinlaridan turib, manzillariga 
kirib ketganlarida, kishilar o‘sha jannatga hisob-kitobsiz, azobsiz kiruvchilar haqida 
gurunglasha boshlashdi. Ba’zilar: «Shoyad, Rasululloh (s.a.v.) suhbatlarida bo‘lgan 
kishilar o‘shalar bo‘lishsa», deyishdi. Ba’zilar esa: «Shoyad, Islomda tug‘ilib, Allohga 
biror narsani shirk keltirmaganlar o‘shalar bo‘lishsa», deyishdi. Va yana ko‘p narsalarni 
zirk qilishdi. Shu payt Rasululloh (s.a.v.) ular huzuriga chiqib: «Nima haqda 
gurunglashyapsizlar?» deganlarida, ular buning xabarini berishdi. Shunda Rasululloh 
(s.a.v.)  «Ular dam solmagan, dam soldirmagan, fol ochmagan va Rabbilariga tavakkal 
qilgan kishilardir», dedilar. Ukkosha ibn Muhsin o‘rnidan turib, «Meni o‘shalardan 
qilishini Allohdan so‘rab duo qiling», deganida, Rasululloh (s.a.v.)  «Sen ulardansan», 
dedilar. So‘ngra boshqa bir kishi turib: «Meni ham o‘shalardan qilishini Allohdan so‘rab 
duo qiling», deganida, Rasululloh (s.a.v.)  «Ukkosha u haqda so‘rashda sendan o‘zib 
ketdi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
75/2. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Allohumma laka 
aslamtu va bika amantu va ‘alayka tavakkaltu va ilayka anabtu va bika xosamtu. 
Allohumma a’uzu bi’izzatika la ilaha illa anta an tudillaniy antal hayyullaziy la tamutu val 
jinnu val insu yamutuna» (ya’ni: «Allohim, Senga bo‘yin egdim. Senga imon keltirdim. 
Senga tavakkal qildim. Sen tomonga qaytdim. Sening (yo‘lingda) janjal qildim. Allohim, 
izzating ila meni adashtirmog‘ingdan panoh tilayman. Sendan boshqa iloh yo‘q. Sen 
tirikdirsan, o‘lmaysan. Jin va inslar o‘lishadi»), deb aytardilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
76/3. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Ibrohim alayhissalom o‘tga tashlanganida: 
«Hasbunallohu va ni’mal vakiyl», ya’ni «Bizga yolg‘iz Allohning o‘zi kifoya. U zot eng 
yaxshi ishonchli vakildir», deb aytdilar. Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomga Sga 
ayrim kimsalar: «Quraysh odamlari sizlarga qarshi (sanoqsiz lashkar) to‘plagan, 
qo‘rqingiz!» deganlarida, bu gap ularning imonlarini ziyoda qildi va: «Bizga yolg‘iz 
Allohning O’zi kifoya. U zot eng yaxshi ishonchli vakildir!» deb aytdilar. Imom Buxoriy 
rivoyatlari. 
Ibn Abbosdan qilingan boshqa bir rivoyatda aytilishicha, Ibrohim alayhissalom o‘tga 
tashlangan paytdagi oxirgi so‘zlari «Hasbiyallohu va ni’mal vakiyl» edi. 
77/4. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Bir qancha jamoat 
jannatga kirishadi. Ularning qalblari xuddi qushning qalbiga o‘xshaydi», dedilar (ya’ni, 
Allohga tavakkallari kuchli bo‘lganidan qalblari qush qalbi kabi nozik bo‘ladi). Imom 
Muslim rivoyatlari. 
78/5. Jobirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bu zot Najd tomonda Rasululloh (s.a.v.) bilan 
birga g‘azot qildilar. Qachonki, Rasululloh (s.a.v.) qaytganlarida, bu zot ham ular bilan 
birga qaytdilar. Tikani ko‘p vodiyga kelinganida, ularning qaylula qilgilari kelib qoldi. 
Rasululloh (s.a.v.) u yerga tushdilar. Odamlar ham daraxt soyasini axtarib tarqalishdi. 
Rasululloh (s.a.v.) akas daraxtlaridan birining ostiga tushib qilichlarini osib qo‘ydilar. 
«Biz birozgina uxlaganimizda, nogahon Rasululloh (s.a.v.) bizni chaqirib qoldilar. O’sha 
payt huzurlarida bir sahroyi odam turardi. Rasululloh (s.a.v.) «Men uxlayotganimda bu 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
25
kishi qilichimni qinidan chiqardi. Nogahon uyg‘onsam, qo‘lida qilich yalang‘och turibdi. 
Va «Seni mendan kim to‘sa oladi?» dedi. Men uch marta Alloh, deb aytdim», dedilar. 
Rasululloh (s.a.v.) uni jazolamadilar va u (huzurlarida) o‘tirdi», dedi Jobir .&>. Imom 
Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Boshqa bir rivoyatda Jobir (r.a.) aytdilar: «Rasululloh (s.a.v.) bilan birga Zoturriqo’ 
g‘azotida edik. Soyali daraxt oldiga bordik-da, u yerni Rasululloh (s.a.v.)ga qoldirdik. 
Mushriklardan bo‘lgan bir kishi kelib daraxtda osig‘lik turgan Rasululloh (s.a.v.)ning 
qilichlarini oldi-da, uni qinidan chiqarib: «Mendan qo‘rqyapsanmi?» dedi. Rasululloh 
(s.a.v.)  «Yo‘q», dedilar. U kishi: «Seni mendan kim to‘sa oladi?» dedi. Rasululloh 
(s.a.v.) «Alloh!» dedilar». 
Abu Bakr Ismoil o‘z «Sahih»larida: «U kishi: «Seni mendan kim to‘sa oladi?» 
deganida, u zot: «Alloh», dedilar. Shunda u kishining qo‘lidan qilich tushib ketdi. 
Rasululloh (s.a.v.) qilichni qo‘llariga olib: «Seni mendan kim to‘sa oladi?» deganlarida, u 
kishi: «Yaxshi muomalali bo‘l», dedi. Rasululloh (s.a.v.)  «Allohdan boshqa iloh yo‘q, 
albatta men Allohning rasuli ekanligimga guvohlik berasanmi?» deganlarida, u kishi: 
«Yo‘q! Lekin sen bilan urushmaslikka va sen bilan birga urushuvchi qavmlar bilan birga 
bo‘lmaslikka ahd beraman», deganida, Rasululloh (s.a.v.) uni qo‘yib yubordilar. U kishi 
do‘stlari huzuriga borib: «Kishilarning eng yaxshisi huzuridan kelyapman», dedi», 
deganlar. 
79/6 Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Agar sizlar Allohga haqiqiy 
ma’noda tavakkal qilganingizda, U zot qushni rizqlantirgani kabi rizqlantirib qo‘yar edi. U 
qushlar qorni och ketib, qorni to‘q bo‘lib qaytib keladi», dedilar. Imom Termiziy 
rivoyatlari. 
80/7. Abu Imora Barro ibn Ozibdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Ey 
falonchi, agar to‘shagingga yotsang, quyidagi duoni o‘qigin: «Allohumma aslamtu nafsiy 
ilayka va vajjahtu vajhiy ilayka va favvaztu amriy ilayka va alja’tu zahriy ilayka 
rag‘batan va rahbatan ilayka la maljaa vala manjaa minka illa ilayka amantu 
bikitabikallaziy anzalta vabinabiyyikallaziy arsalta» (ya’ni: «Allohim, o‘zimni Senga 
topshirdim. Yuzimni Sen tomonga qaratdim. Ishimni Senga havola qildim. Orqamni Sen 
tomonga rag‘bat hamda qo‘rqqan holda suyadim. Suyanchiq va boshpana faqat 
Sendadir. Tushirgan kitoblaringga hamda yuborgan 
payg‘ambarlaringga imon keltirdim»). Agar sen mana shularni aytib, o‘sha kechasi 
o‘lsang, Islom fitratida o‘lasan. Agar tong ottirsang, yaxshilikka yetishgan holda tong 
ottirasan», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Ikki «Sahih» kitobida Barrodan (r.a.) qilingan boshqa bir rivoyatda quyidagicha 
aytiladi: «Rasululloh (s.a.v.) «Agar yotog‘ingga kelsang, namozga qilgan tahoratingdek 
tahorat qilib, o‘ng tomoningga yonboshlab (yuqoridagi) duolarni ayt. Va bu (uxlashdan 
oldin) oxirgi aytadigan narsang bo‘lsin», dedilar». 
81/8. Abu Bakr Siddiqdan (r.a.) rivoyat qilinadi: «o‘orda turganimizda mushriklarning 
qadamlariga qaradim. Ular shundoqqina boshimiz ustida turar edilar. Men: «Ey Allohning 
rasuli, agar ulardan birortasi oyog‘ining tagiga qarasa, bizni ko‘rib qoladi», desam, u 
zot: «Ey Abu Bakr, ikki kishi bo‘lsa, uchinchilari Alloh ekaniga nima deysan?» dedilar». 
Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
82/9. Ummu Salamadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Agar uylaridan 
chiqsalar: «Bismillahi tavakkaltu ‘alallohi. Allohumma inniy a’uzu bika an adilla av udalla 
av azilla av uzalla av azlima av uzlama av ajhala av yujhala ‘alayya» (ya’ni, «Alloh nomi 
bilan, Allohga tavakkal qildim. Ey Rabbim, adashish va adashtirishdan, toyilish va 
toyiltirishdan, zulm qilish va zulm ko‘rishdan, johillik qilish va menga nisbatan johillik 
qilinishidan Sendan panoh so‘rayman»), deb aytardilar. Abu Dovud, Termiziy va 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy