Abu zakariyo yahyo ibn sharaf navaviy riyozus-solihiyn

 
372-bob  
Alloh taolo jannatda mo‘minlar uchun tayorlab qo‘ygan 
narsalar haqida 
 
Alloh taolo: 
«Taqvodor - parhezkor zotlar esa albatta bog‘lar va chashmalar ustidadirlar. 
(U zotlarga: «Jannatlar)ga tinchlik bilan sog‘-omon kiringlar», (deyilur).  Biz 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
333
(jannatlardagi)  so‘rilarda do‘st-birodar bo‘lib, bir-birlariga ro‘baro‘ o‘tirgan 
zotlarning dillaridagi har qanday gina-kuduratlarni chiqarib tashladik. U joyda 
ularga biron charchoq yetmas va ular u joydan chiqarilguvchi ham emaslar» 
(Hijr surasi, 45-48-oyatlar); 
«(U Kunda ularga aytilur): «Ey Bizning oyatlarimizga iymon keltirgan va 
musulmon bo‘lib o‘tgan bandalarim, bu Kun sizlar uchun hech xavfu-xatar 
yo‘qdir va sizlar aslo g‘amgin bo‘lmaysizlar. Sizlar jufti halollaringiz bilan birga 
shod-xurram bo‘lgan hollaringizda jannatga kiringiz!» Ularga oltindan bo‘lgan 
laganlar  (da taomlar) qadahlar  (da sharoblar) aylantirilur. U joyda ko‘ngillar 
tilaydigan, 
ko‘zlar lazzatlanadigan (barcha) narsa bordir. Sizlar u joyda mangu qolursizlar. 
Qilib o‘tgan amallaringiz sababli sizlarga meros qilib berilgan jannat mana 
shudir. Sizlar uchun u joyda ko‘plab meva-chevalar bo‘lib, sizlar ulardan 
yersizlar» (Zuhruf surasi, 67-73-oyatlar); 
«Albatta taqvodor zotlar (U kunda)  osoyishta joyda, bog‘lar va chashmalar 
ustida bo‘lurlar. Ular bir-birlariga ro‘baro‘ bo‘lgan hollarida ipak-shoyidan 
liboslar kiyib (o‘ltirurlar).  Mana shunday! Yana Biz ularga ohuko‘z hurlarni jufti 
halol qilib qo‘ygandirmiz. Ular u joyda tinch va xotirjam bo‘lgan hollarida 
(xizmatkorlardan)  barcha meva-chevalarni chaqirurlar. Ular (jannatda)  birinchi 
o‘limdan  (ya’ni, hayoti dunyodan ko‘z yumganlaridan) boshqa o‘limni totmaslar. 
(Alloh)  ularni do‘zax azobidan saqlagandir. (Bu) Parvardigoringiz tomonidan 
bo‘lgan fazlu marhamatdir. Mana shu buyuk saodatdir» (Duxon surasi, 51-57-
oyatlar); 
«Shak-shubhasiz, yaxshilar (ya’ni, mo‘minlar jannat) ne’matlaridadirlar. Ular 
so‘rilarda (Alloh taolo o‘zlariga ato etgan ne’matlarga) boqib (o‘tirurlar). Siz ularning 
yuzlarida ne’matlarning jilvasini tanirsiz-ko‘rursiz. Ular (jannatda)  muhrlangan 
maydan sug‘orilurlarki, u (may)ning muhri mushk bo‘lur. Bas, bahslashguvchi-
musobaqa qilguvchi kishilar (mana shunday mangu ne’matga yetish yo‘lida) 
bahslashsinlar. U mayning mijozi-aralashmasi Tasnimdandir. (Tasnim Allohning) 
yaqin (banda)lari ichadigan bir chashmadir» (Mutaffifun surasi, 22-28-oyatlar), deb 
aytgan. 
1879/1. Jobirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Jannat ahllari u yerda 
yeb-ichishadi, lekin xojat qilishmaydi, peshob etishmaydi va burunlarini qoqishmaydi. 
Ularning yegan ovqatlari mushk hidi kabi xushbo‘y kekirik ila hazm bo‘ladi. Nafas 
olishganda xuddi havo yutishganidek, tasbeh va takbirlar ila havo yutishadi», dedil ar. 
Imom Muslim rivoyati. 
1880/2. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) aytdilar: «Alloh 
taolo: «Solih bandalarimga jannatda shunday ne’matlarni tayyorlab qo‘ydimki, ularni 
biror ko‘z ko‘rib, quloq eshitib, inson qalbi his etmagandir», dedi». Rasululloh (s.a.v.): 
«Agar xohlasangiz, Qur’ondagi «Ular uchun berkitib qo‘yilgan ko‘zlar quvonchini (ya’ni, 
oxirat ne’matlarini) biron jon bilmas» oyatini o‘qing», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
1881/3. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Birinchi jannatga 
kiruvchi jamoat tundagi to‘lin oy ko‘rinishida bo‘ladi. Keyingilari esa nur sochish jihatidan 
yaltiroq yulduzdan ham kuchli bo‘ladi. Ular peshob ham, katta hojat ham, tupuk ham, 
balg‘am ham chiqarishmaydi. Ularning taroqlari tillodan bo‘ladi. Terlari mushk kabi 
bo‘ladi. Tutatadigan narsalari xushbo‘y shoxchalardan bo‘ladi. Xotinlari shahlo ko‘zli 
hurlar bo‘ladi. Jannatdagilarning shakllari xuddi otalari Odam osmonda oltmish gaz 
bo‘lgani kabidir», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
334
Ikkovlarining boshqa rivoyatlarida shunday keltiriladi: «Jannatdagilarning idishlari 
tillodan, terlari esa mushk kabi bo‘ladi. Har birlarida ikkitadan xotin bo‘ladi. Ularning 
chiroylari shundayki, go‘shtlari orasidan oyoq iliklari ko‘rinib turadi. Ularning o‘rtasida 
ixtilof ham, adovat ham bo‘lmaydi. Qalblari bir kishining qalbiga o‘xshaydi. Ular ertayu-
kech Allohga tasbeh aytishadi». 
1882/4. Mug‘iyra ibn Sho‘‘badan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) aytdilar: 
«Muso alayhissalom Rabbilaridan jannatdagi eng martabasi past kishi haqida 
so‘raganlarida, Alloh taolo: «U shunday bir kishiki, jannat ahli jannatga kiritilgandan 
keyin keladi. Va unga: «Jannatga kir», deb aytiladi. U: «Ey Rabbim! Qanday kiraman, 
barcha odamlar o‘z joylarini egallab, oladigan narsalariga erishib bo‘lishibdi-ku?» deydi. 
Unga: «Dunyodagi podshohlarning mulkidek narsa senda bo‘lishiga rozimisan?» deyilsa, 
u: «Roziman, ey Rabbim», deydi. Alloh: «Senga o‘sha kabi, o‘sha kabi, o‘sha kabi, o‘sha 
kabi», deb beshinchisini aytganida, u kishi bunga rozi bo‘ladi. Alloh: «Bu aytilgan 
narsalar o‘n barobar qilib berildi», deydi. Va yana: «Nafsing tusagan va ko‘zing zavq 
oladigan narsalar senga berildi», deydi. U kishi: «Rozi bo‘ldim», deydi. Muso 
alayhissalom: «Ey Rabbim, jannatdagi eng yuqori martabali kishilar kim?» deganlarida, 
Alloh taolo: «Ular shunday bir toifa kishilarki, O’zim ularni xohlaganman, ularga 
ko‘rsatiladigan karam-izzat O’z qo‘lim bilan ekilgandir. U narsaga muhr urib 
qo‘yganman. U narsalarni ham biror ko‘z ko‘rmagan. Biror quloq eshitmagan. Biror 
kishining diliga ham kelmagan», deb ayt di». Imom Muslim rivoyati. 
1883/5. Ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Men do‘zaxdan 
chiqishda oxiri chiquvchi kishini yoki jannatga kiruvchilar ichida oxirgi bo‘lib kiruvchi 
kishini bilaman. U kishi do‘zaxdan emaklab chiqadi. Alloh taolo u kishiga: «Borib 
jannatga kirgin», deydi. U kishi jannatga borib, u yer to‘lib qolgan, deb xayol qilib qaytib 
ketadi. Va: «Ey Rabbim, u yer to‘lgan ekan-ku?» deydi. Alloh taolo: «Borib jannatga 
kirgin», deydi. U kishi borib, u yer to‘lib qolgan, deb xayol qilib qaytib ketadi. Va: «Ey 
Rabbim, u yer to‘lgan ekan-ku?» deydi. Alloh taolo: «Borib jannatga kirgin. Chunki 
dunyo barobaricha yoki dunyoga o‘n barobar keluvchi maqom beriladi», deydi. U kishi: 
«Meni masxara qilyapsanmi yoki mening ustimdan kulyapsanmi? Sen O’zing bu 
narsalarning egasisan-ku», deydi», dedilar. Ibn Mas’ud (r.a.) aytdilar: «Rasululloh 
(s.a.v.) bu so‘zlarni aytib kulgandilar, tishlari ko‘rinib qoldi. Va: «Mana shu kishi 
jannatning eng past maqomidadir», dedilar». Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1884/6. Abu Musodan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Mo‘min uchun 
jannatda bir chayla bor. U bitta marvariddan qilingan bo‘lib, ichi kovakdir. Uzunligi 
osmonda oltmish mildir. Mo‘minning u yerda ahllari bo‘ladi. Ular bir-birlarini 
ko‘rishmaydi. Sohibi hammalarini ko‘rgani borib turadi», dedilar. Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
1885/7. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Jannatda bir 
daraxt bor. Uning ostidan tez yuruvchi chopar ot ustidagi kishi yuz yilda ham o‘ta 
olmaydi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. Ikkovlari Abu Hurayradan qilgan 
boshqa rivoyatlarida «Otliq u daraxt soyasi ostida yuz yil yursa ham, uni kesib o‘ta 
olmaydi» bo‘lib kelgan. 
1886/8. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Jannat 
ahllari uning ustidagi boloxonada turuvchilarni mashriqdan yoki mag‘ribdan kelgan ufqda 
uchib yuruvchi yaltiroq yulduzni ko‘rgandek ko‘rishadi. Ularning oralarida farq borligi 
uchun shunday ko‘rinadi», deganlarida, sahobalar: «Ey Allohning rasuli! Bu 
payg‘ambarlarning manzillari bo‘lsa kerak-a, ulardan boshqa kishilar u yerga yetisha 
olmas-a?» deyishdi. Shunda Rasululloh (s.a.v.)  «Ha! Jonim Uning qo‘lida bo‘lgan Zot - 
Allohga qasamki, (bulardan tashqari) Allohga iymon keltirib, yuborgan payg‘ambarlarni 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
335
tasdiqlaganlar ham bu maqomga erishishadi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
1887/9. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Jannatdagi kamon 
o‘qidek joy Quyosh chiqib botishidan, ya’ni dunyoning hammasidan yaxshidir», dedilar. 
Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1888/10. Anasdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) aytdilar: «Jannatda 
(xuddi bu dunyodagidek odamlar to‘planadigan) bozor bor. Jannat ahli har juma u yerga 
kelishadi. Shimol tomondan shamol esib, yuzlari va kiyimlariga xushbo‘y narsa sochib, 
chiroy va husnlarini ziyoda etadi. Keyin ular chiroy va husnlari ziyodalashgan holda o‘z 
ahllariga qaytishadi. Ahllari ularga: «Allohga qasamki, chiroy va husnlaringiz 
ziyodalashibdi», deyishsa, ular: «Allohga qasamki, sizlarning ham bizdan keyin husn-
jamolingiz ziyodalashibdi!» deb aytishadi». Imom Muslim rivoyati. 
1889/11. Sahl ibn Sa’ddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Jannat ahllari 
jannat boloxonasidagi (fazilatli) kishilarni xuddi osmondagi yulduzlarni ko‘rishgani kabi 
ko‘rishadi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1890/12. Sahl ibn Sa’ddan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Rasululloh (s.a.v.) bilan birga 
majlislarning birida edim. U zot jannatni sifatlab, so‘zlarining oxirida: «Jannatda ko‘z 
ko‘rmagan, quloq eshitmagan va inson dili his etmagan ne’matlar bordir», deb quyidagi 
oyatni o‘qidilar: 
«Ularning yonboshlari o‘rin-joylaridan yiroq bo‘lur (ya’ni, tunlarini ibodat bilan 
o‘tkazishib, oz uxlaydilar). Ular Parvardigorlariga qo‘rquv va umidvorlik bilan duo-
iltijo qilurlar va Biz ularga rizq qilib bergan narsalardan infoq-ehson qilurlar. 
Bas, ularning qilib o‘tgan amallariga mukofot qilib, ular uchun berkitib 
qo‘yilgan ko‘zlar quvonchini (ya’ni, oxirat ne’matlarini) biron jon bilmas» (Sajda 
surasi, 16-17-oyatlar)». 
1891/13. Abu Said va Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Agar 
jannat ahli jannatga kirishsa, bir nido qiluvchi nido qilib: «Sizlar tirik bo‘lib, aslo 
o‘lmaysizlar. Sog‘ bo‘lib, hech kasal bo‘lmaysizlar. Doim yigit bo‘lib, hech qarimaysizlar. 
Doim ne’matda bo‘lib, hargiz yomon holatni ko‘rmaysizlar», deb aytadi», dedilar. Imom 
Muslim rivoyati. 
1892/14. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Sizlarning 
jannatdagi eng past o‘rningiz shundayki, bir kishiga: «Orzu qil», deyiladi. U orzu qiladi 
va yana orzu qiladi. Unga yana: «Orzu qildingmi?» deyilsa, u: «Ha», deydi. Shunda: 
«Senga orzu qilgan narsang va yana o‘shancha narsa berildi», deb aytiladi», dedilar. 
Imom Muslim rivoyati. 
1893/14. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) aytdilar: 
«Alloh taolo jannat ahliga: «Ey jannat ahli!» desa, ular: «Labbay, ey Rabbimiz! Yaxshilik 
Sening qo‘lingdadir», deyishadi. Alloh taolo: «(Sizlarga bergan ne’matlarimizdan) 
rozimisizlar», desa, ular: «Nimaga rozi bo‘lmas ekanmiz? Sen bizga yaratgan 
maxluqotlaringdan birortasiga bermagan narsalarni ato etding-ku», deyishadi. Alloh: 
«Bulardan ham afzal narsani beraymi?» desa, ular: «Bundan ham afzal narsa bor 
ekanmi?» deyishadi. Shunda Alloh taolo: «Sizlarga roziligim tushdi. Bundan keyin 
sizlarga aslo g‘azab qilmayman», deb aytadi». Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1894/15. Jarir ibn Abdullohdan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Biz Rasululloh (s.a.v.) 
huzurlarida edik. U zot kechasi to‘lin oyga qaradilar-da: «Sizlar Rabbingizni tez kunlarda 
xuddi mana bu oyni (ravshan) ko‘rganingizdek, zahmatsiz sof ko‘rasiz», dedilar». Imom 
Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1895/6. Suhaybdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Agar jannat ahli 
jannatga kirsa, Alloh taolo ularga: «Biror narsa xohlaysizlarmi? Men uni (sizlarga ato 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
336
qilib, ne’matlarimni) ziyoda qilay», deydi. Ular: «Ey Alloh, Sen bizning yuzlarimizni 
oppoq qilding, jannatingga kirgizding va do‘zaxingdan panoh berding, yana boshqa 
ne’matlaring ham bormi?» deyishadi. Shunda Alloh taolo jamolini ko‘rsatish uchun to‘siq 
(parda)ni ochadi. Ular Allohning jamolini ko‘rishganidan keyin Unga nazar solishdan 
mahbubroq ne’mat yo‘qligini bilishadi», dedilar. Imom Muslim rivoyati. 
Alloh taolo: 
«Iymon keltirib, yaxshi amallar qilgan zotlarni esa iymon-e’tiqodlari sababli 
Parvardigorlari hidoyat qilur - noz-ne’mat bog‘larida ostlaridan daryolar oqib 
turur. U joydagi duolari: «Ey tangrimiz, O’zingni poklaymiz», deyishi, u joydagi 
o‘zaro salomlari (bir-birlariga)  tinchlik tilashdir. Oxirgi tilaklari esa butun 
olamlar Parvardigori - Allohga hamdu sano aytishidir», deb aytgan (Yunus surasi, 
9-10-oyatlar). 
Bizni (Islomga) hidoyat qilgan Allohga hamd bo‘lsin. Agar Alloh bizni hidoyat 
etmaganida, biz aslo hidoyat topmas edik. Allohim, quling, rasuling, nabiyying 
Muhammad alayhissalomni, ayollari va zurriyotlarini rahmat va yaxshilikda qil, xuddi 
Ibrohim alayhissalomni va oilalarini rahmat va yaxshilikda qilganingdek. Omi nabiy va 
Muhammad alayhissalomni, u zotning ayollari va zurriyotlarini barakotli qil, xuddi 
Ibrohim alayhissalomni va oilalarini olamlarda barakotli qilganingdek. Albatta Sen 
maqtovga loyiq ulug‘ Zotsan. 
 
Muallif Imom Navaviy (rahmatullohi alayh): «Bu kitobni 670 hijriy sana, to‘rtinchi 
ramazon, dushanba kuni nihoyasiga yetkazdim», deb aytdilar. Bu kitob tarjimasi ham 
Allohning yordami ila milodiy 2005 sanada, 28-zulhijja, dushanba kuni nihoyasiga yetdi. 
Ey Allohim! Noqis va ojizona urinishlarimizni amalga oshirishga muvaffaq etib, 
maqsadga yetkazganing uchun Senga behisob hamdu sanolarimiz bo‘lsin! Ixtiyorsiz 
qo‘yilgan savhu xatolarimizni kechirishingni so‘raymiz! Ahbobi oliymaqom muxlislardan 
esa g‘alat iboratlarimiz ustidan isloh qalamini yurgizib, muallif va mutarjim haqqiga 
g‘oibona duoi xayr qilishlarini samimiy qalb va astoydil o‘tinch ila so‘raymiz. 
Parvardigoro, qalblarimizni iymon, hidoyat nurlari ila ziynatlagin, kufr, fisq, ma’siyatni 
yomon ko‘ruvchi bandalaringdan qilgin, rizoligingga yetishmoq yo‘llarini bizlarga oson va 
nurafshon etgin, dunyo va oxiratdagi xotimamizni xayrli qilgin! Omin, yo Robbal-
olamiyn! 
 
 
 
 
 
 
 
 
www.ziyouz.com
 
2008