Abu zakariyo yahyo ibn sharaf navaviy riyozus-solihiyn

«Payg‘ambar o‘ziga Parvardigoridan nozil qilingan narsaga imon keltirdi va 
mo‘minlar  (ham imon keltirdilar). Allohga, farishtalariga, kitoblariga va 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
44
payg‘ambarlariga imon keltirgan har bir kishi (aytdi): 
«Uning 
payg‘ambarlaridan biron kishini ajratib qo‘ymaymiz. Va eshitdik va itoat etdik. 
Parvardigoro, gunohlarimizni mag‘firat qilishingni so‘raymiz. Va faqat O’zingga 
qaytajakmiz». Sahobalar ana shu oyatga amal qildilar. Alloh taolo quyidagi oyatni nozil 
qilishi bilan yuqoridagi oyatni mansux qildi: 
«Alloh hech bir jonni toqatidan tashqari narsaga taklif qilmaydi. (Har kimning) 
qilgan (yaxshi) amali o‘zi uchundir va (yomon) amali ham o‘zining bo‘ynigadir. 
Parvardigoro, agar unutgan yoki xato qilgan bo‘lsak, bizni azobingga giriftor 
aylama! Parvardigoro, bizlarning zimmamizga bizdan ilgari o‘tganlarning 
bo‘yinlariga qo‘ygan yukingni yuklama! Parvardigoro, bizlarni toqatimiz 
yetmaydigan narsaga zo‘rlama! Bizlarni avf et, (gunohlarimizni)  mag‘firat qil, 
(holimizga) rahm ayla. O’zing xojamizsan. Bas, bu kofir qavm ustiga O’zing bizni 
g‘olib qil». (Baqara surasi, 285-286-oyatlar). Imom Muslim rivoyatlari. 
 
18-BOB  
Yangi paydo bo‘lgan bid’atlardan qaytarish bayoni 
 
Alloh taolo: 
«Haqiqatdan keyin esa faqatgina yo‘ldan ozish bor, xolos» (Yunus surasi, 32-
oyat); 
«Kitobda (ya’ni, taqdiri azal kitobida) biron narsani qo‘ymay (yozganmiz)» (An’om 
surasi, 38-oyat); 
«Bordi-yu biron narsa haqida talashib qolsangiz, u narsani Allohga va 
payg‘ambariga qaytaring» (ya’ni, Qur’on va sunnatga)» (Niso surasi, 59-oyat); 
«Albatta, mana shu Mening To‘g‘ri Yo‘limdir. Bas, shu yo‘lga ergashinglar! 
(Boshqa)  yo‘llarga ergashmangizki, ular sizlarni Uning yo‘lidan uzib qo‘yar» 
(An’om surasi, 153-oyat); 
«Ayting (ey Muhammad):  «Agar Allohni sevsangiz, menga ergashinglar. 
Shunda Alloh sizlarni sevadi va 
gunohlaringizni mag‘firat qiladi» (Oli-Imron surasi, 31-oyat), deb aytgan. 
169/1. Oishadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kimki bizning ishimizda 
dindan bo‘lmagan biror yangilik qilsa, bas, u rad qilingandir», dedilar. Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
Muslimning rivoyatlarida: «Kimki bizning ishimiz bo‘lmagan biror amalni bajarsa, bas, 
u rad qilingandir», deb keltirilgan. 
170/2. Jobirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) agar xutba qilsalar, ikki 
ko‘zlari qizarib, ovozlari balandlashib, g‘azablari yana ham kuchayib, go‘yoki tongda va 
kechqurun (dushman) askarlari hamla qilishidan ogoh etgandek bo‘lardilar. Va u zot: 
«Men va Qiyomat mana bunday yuborildim», deb ko‘rsatgich va o‘rta barmoqlarini (bir-
biriga) yaqin qilardilar. Va yana u zot: «Ammo ba’d, so‘zning yaxshisi Allohning kitobi, 
hidoyatlarning yaxshisi Muhammad (s.a.v.) hidoyatlari, ishlarning yomoni har bir yangi 
paydo bo‘lgan (bid’at) ishdir. Har bir bid’at zalolatdir», dedilar. So‘ngra yana: «Men 
mo‘minlarga o‘z nafsidan ham haqliroqman. Kim mol-dunyo qoldirsa, unga ahli 
haqliroqdir. Kim qarz yoki oila va bolalarini qoldirsa, (ularning mas’uliyati) menga va 
mening gardanimga», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
171/3. Ibroz ibn Soriyadan rivoyat qilingan 157-raqamli hadis ham bu bobga dalil 
qilinadi. 
 
19-BOB  

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
45
Yaxshi yoki yomon sunnat (yo‘l) qoldirish bayoni 
 
Alloh taolo: 
«Ular: «Parvardigoro, O’zing bizlarga jufti halol-larimizdan va 
zurriyotlarimizdan shod-hurramlik hadya etgin va bizlarni taqvodorlarga 
peshvo qilgin», deydigan kishilardir» (Furqon surasi, 74-oyat); 
«Yana ularni Bizning amrimiz bilan (kishilarni Haq yo‘lga) hidoyat etadigan 
peshvolar qildik» (Anbiyo surasi, 73-oyat), deb aytgan. 
172/1. Abu Amr Jarir ibn Abdullohdan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Bizlar kunning o‘rtasida 
Rasululloh (s.a.v.) huzurlarida edik. Yalang‘och, jundan to‘qilgan kiyimlar yoki 
choponlarini teshib boshlaridan 
o‘tkazib olgan bir qavm keldi. Ularning aksarlari, balki barchalari Muzar qabilasidan edi. 
Ulardagi muhtojlikni ko‘rib Rasululloh (s.a.v.)ning chehralari o‘zgarib ketdi. Uylariga kirib 
ketdilar. So‘ngra chiqib Bilolga (r.a.) azon va iqomat aytishni buyurdilar. Keyin namoz 
o‘qib, quyidagicha xutba qildilar: «Ey odamlar! Sizlarni bir jondan yaratgan va undan 
uning juftini yaratib, ikkovlaridan ko‘plab erkagu ayollarni tarqatgan Rabbingizdan 
qo‘rqinglar! Nomini ishlatib, bir-biringizdan so‘rovda bo‘ladiganingiz Allohdan va 
qarindoshlik (aloqalari)dan qo‘rqing. Albatta Alloh ustingizdan kuzatuvchi Zotdir. Ey 
imon keltirganlar! Allohga taqvo qilinglar! Har kim ertalik kun uchun nima qilganini 
ko‘rib qo‘ysin. Kishi dinoridan, dirhamidan, kiyimidan, bir so’ bug‘doyidan, bir so’ 
xurmosidan, hattoki agar xurmoning yarmini berib bo‘lsa ham, sadaqa qilsin», dedilar. 
Ansoriylardan bo‘lgan bir kishi xaltada kumush olib keldi. Qo‘li uni ko‘tarishga ojizlik 
qilay, derdi. Balki ojiz qoldi ham. Keyin odamlar birin-ketin narsa olib kelishni 
boshlashdi, hattoki ovqat va kiyimlardan ikki uyum bo‘lganini ko‘rdim. Va yana 
Rasululloh (s.a.v.)ning (xursand bo‘lganlaridan) yuzlari oltin kabi yaraqlaganini ko‘rdim. 
U zot: «Kimki Islomda bir yaxshi sunnat (yo‘l) chiqarsa, savobi unga bo‘lib, yana undan 
keyin bu yo‘l bilan amal qilganlarning savobi ham yetur. (Bu bilan amal qilganlarning) 
savoblaridan biror narsa kamaytirilmaydi. Kimki Islomda yomon sunnat (yo‘l) chiqarsa, 
gunohi unga bo‘lib, yana undan keyin bu yo‘l bilan amal qilganlarning gunohi ham yetur. 
(Bu bilan amal qilganlarning) gunohlaridan biror narsa kamaytirilmaydi», dedil ar ». 
Imom Muslim rivoyatlari. 
173/2. Ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Biror nafs zulm bilan 
o‘ldirilsa, u qonning gunohida Odam bolalarining birinchisi (Qobil)ning hissasi bordir. 
Chunki Qobil o‘ldirish odatini birinchi chiqargan kishidir», dedilar. Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
 
 
20-BOB 
Yaxshilikka dalolat qilish va hidoyatga yoki 
zalolatga chaqirish bayoni 
 
Alloh taolo: 
«Siz  (odamlarni ham yolg‘iz) Parvardigoringizga  (ibodat qilishga) chorlang» 
(Qasos surasi, 87-oyat); 
«(Ey Muhammad), Parvardigoringizning yo‘li - diniga donolik-hikmat va 
chiroyli pand-nasihat bilan da’vat qiling» (Nahl surasi, 125-oyat); 
«Yaxshilik va taqvo yo‘lida hamkorlik qilingiz» (Moida surasi, 2-oyat); 
«Oralaringizdan yaxshilikka (Islomga)  da’vat qiladigan jamoat bo‘lsin» (Oli-
Imron surasi, 104-oyat), deb aytgan. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
46
174/1. Abu Mas’ud Uqba ibn Amr al-Ansoriy al-Badriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. 
Rasululloh (s.a.v.)  «Kim yaxshilikka dalolat qilsa (yo‘naltirsa), unga amal qiluvchining 
savobidek ajr yoziladi», de dil ar. Imom Muslim rivoyatlari. 
175/2. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kim hidoyatga 
chaqirsa, ergashuvchi kishining savobidek unga ham ajr bo‘ladi. (Bu bilan amal qilgan 
kishining) savobidan biror narsa kamaymaydi. Kimki zalolatga chaqirsa, ergashuvchi 
kishining gunohidek unga gunoh yoziladi. (Bu bilan amal qilgan kishining) gunohidan 
biror narsa kamaymaydi» dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
176/3. Abu Abbos Sahl ibn Sa’d as-So’idiydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh 
(s.a.v.) Xaybar kuni: «Ertaga bu bayroqni bir kishiga beramanki, Alloh taolo u kishining 
qo‘lida (mamlakatni) fath qiladi. U Alloh va rasulini yaxshi ko‘radi. Uni ham Alloh va 
rasuli yaxshi ko‘radi», deganlarida, kishilar u bayroqni qaysi birlariga berilishi haqida 
kechasi gaplashib chiqishdi. Qachonki, tong otganida kishilar Rasululloh (s.a.v.) 
huzurlariga yetib kelishdi. Barchalari bayroqni o‘zlariga berilishini umid qilishar edi. 
Rasululloh (s.a.v.)  «Ali ibn Abu Tolib qaerda?» deganlarida, ular: «Ey Allohning rasuli, 
uning ko‘zi og‘riyapti», deyishdi. U zot: «Meni uning oldiga olib boringlar», dedilar. Bas, 
u zot olib borilganida, Alining (r.a.) ko‘zlariga muborak tupuklarini surtib duo qildilar. 
Bas, u kishi xuddi og‘riq bo‘lmagandek tuzalib ketdilar. Va bayroq u zotga berildi. 
Shunda Ali (r.a.): «Ey Allohning rasuli, ular biz kabi (musulmon) bo‘lmagunlaricha 
urushavermaymi?» deganlarida, Rasululloh (s.a.v.)  «Sen ularning turgan joylarigacha 
oxista yurib bor. Keyin ularni Islomga chaqir. Va Allohning haqqidan vojib bo‘lgan 
narsalarning xabarini ber. Allohga qasamki, Alloh taolo sen sababli bir kishini hidoyat 
qilmog‘i qizil tuyadan ham yaxshiroqdir», dedilar. (Qizil tuya o‘sha paytda arablardagi 
eng qimmatbaho buyum bo‘lgan.) Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
177/4. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Aslam qabilasidan bo‘lgan bir yigit: «Ey 
Allohning rasuli, men g‘azotga (urushga) borishni xohlayman-u, lekin unga 
tayyorgarligim yo‘q», deganida, u zot: «Falonchi kishiga borgin, u urushga tayyorgarlik 
qilgan-u, ammo kasal bo‘lib qoldi», dedilar. Yigit haligi kasal kishi huzuriga borib: 
«Rasululloh (s.a.v.) senga salom yo‘lladilar va tayyorgarlik qilib qo‘ygan narsangni 
menga berishingni aytdilar», deganida, u kishi xotiniga: «Ey falonchi, men tayyorlab 
qo‘ygan narsani bu yigitga berib yubor. Undan biror narsani olib qolmagin. Allohga 
qasamki, undan biror narsa olib qolsang, baraka berilmas», dedi. Imom Muslim 
rivoyatlari. 
 
21-BOB  
Yaxshilik va taqvo yo‘lida bir-biriga yordam berish bayoni 
 
Alloh taolo: 
«Yaxshilik va taqvo yo‘lida hamkorlik qilingiz» (Moida surasi, 2-oyat); 
«Asr  (vaqti)ga  qasamki,  (barcha)  inson ziyon-baxtsizlikdadir. Faqat imon 
keltirgan va yaxshi amallar qilgan, bir-birlariga Haq (yo‘li)ni  tavsiya etgan va 
bir-birlariga  (mana shu Haq yo‘lida) sabr-toqat qilishni tavsiya etgan zotlargina 
(najot topguvchidirlar)» (Val-asr surasi, 1-3-oyatlar), deb aytgan. Imom Shofe’iy: 
«Albatta kishilarning ko‘plari bu surani tadabbur qilishdan g‘aflatdadirlar», degan 
ma’noda so‘z aytganlar. 
178/1. Abu Abdurahmon Zayd ibn Xolid al-Juhaniydan (r.a.) rivoyat qilinadi. 
Rasululloh (s.a.v.): «Kimki Allohning yo‘lida urushga chiquvchi kishini (kerakli narsalar 
bilan) ta’minlasa, g‘azot qiluvchi kishidek savobga ega bo‘ladi. Kimki urushga ketgan 
mujohidning ahliga yaxshilik bilan o‘rinbosar bo‘lsa (ya’ni, uning bola-chaqasidan xabar 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
47
olib, xizmatlarini qilib tursa), u ham o‘sha kishidek savobga ega bo‘ladi», dedilar. Imom 
Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
179/2. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) Bani Lahyon 
qabilasiga Huzayl qabilasidan bir guruhni jo‘natayotib: «Har ikki kishilik (uydan) birini 
jo‘natsin. Ular oralarida savob barobardir», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
180/3. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) Ravho degan joyda bir 
to‘da otliq kishilarga yo‘liqib: «Kim bu qavm?» deganlarida, ular: «Biz musulmonlarmiz, 
o‘zingiz kimsiz?» deyishdi. U zot: «Allohning rasuliman», dedilar. Bir xotin yosh go‘dakni 
ko‘tarib: «Buning uchun ham haj bo‘ladimi?» dedi. Rasululloh (s.a.v.)  «Ha, (unga haj 
bo‘lib) senga ajr bo‘ladi», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
181/4. Abu Muso al-Ash’ariydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Mukammal 
holatda xushvaqtlik bilan tayin qilingan shaxsga (omonatni) berib, buyurilgan narsani 
bajaruvchi ishonchli, xazinachi musulmon sadaqa qiluvchilarning biridir», dedilar. Imom 
Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
 
22-BOB  
Nasihat xususida 
 
Alloh taolo: 
«Mo‘minlar hech shak-shubhasiz og‘a-inilardir» (Hujurot surasi, 10-oyat), deb 
aytdi. Va yana Nuh alayhissalom haqlarida: 
«Men sizlarga nasihat qilaman» (A’rof surasi, 62-oyat), deganlarining hamda Hud 
alayhissalom haqlarida: 
«Men sizlar uchun ishonchli nasihat qiluvchiman», deb aytganlarining xabarini 
berdi (A’rof surasi, 68-oyat). 
182/1. Abu Ruqayya Tamiym ibn Avs ad-Doriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Rasululloh 
(s.a.v.)  «Din xayrixohlikdir», deganlarida, biz: «Kim uchun, ey Allohning rasuli?» deb 
aytdik. Shunda u zot: «Allohga, Uning kitobiga, rasuliga, musulmonlar imomiga va 
ommasiga», deb aytdilar». Imom Muslim rivoyatlari. 
(Allohga bo‘lgan xayrixohlik - Unga imon keltirib, aytganlarini qilib, qaytariqlaridan 
qaytish. Kitobiga bo‘lgan xayrixohlik -undagi narsalarga bo‘ysunib, tilovat qilish. 
Rasuliga bo‘lgan xayrixohlik - u olib kelgan risolatni tasdiqlash. Musulmonlar imomiga 
bo‘lgan xayrixohlik - haq yo‘lda bo‘lsalar, ularga yordam berib, itoat qilish. Ommaga 
bo‘lgan xayrixohlik - ularga amru-ma’ruf, nahiy-munkar qilib hamda aziyat bermaslik 
bilan bo‘ladi... - tarj.) 
183/2. Jarir ibn Abdullohdan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Rasululloh (s.a.v.)ga namozni 
qoim qilishga, zakot berishga va barcha musulmonlarga nisbatan xayrixoh bo‘lishga 
bay’at qildim». Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
184/3. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Sizlardan biringiz o‘z nafsi 
uchun yaxshi ko‘rgan narsasini birodari uchun ham yaxshi ko‘rmagunicha mo‘min bo‘la 
olmaydi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
 
23-BOB  
Yaxshilikka buyurib, yomonlikdan qaytarish bayoni 
 
Alloh taolo: 
«Oralaringizdan yaxshilikka (Islomga)  da’vat qiladigan, ibodat-itoatga 
buyuradigan va isyon-gunohdan qaytaradigan bir jamoat bo‘lsin. Ana o‘shalar 
najot topguvchilardir» (Oli Imron surasi, 104-oyat); 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
48
«(Ey ummati Muhammad), odamlar uchun chiqarilgan millatlarning eng 
yaxshisi bo‘ldingiz. Zero, siz yaxshi amallarga buyurasiz, yomon amallardan 
qaytarasiz» (Oli Imron surasi, 110-oyat); 
«(Ey Muhammad), marhamatli bo‘ling, yaxshilikka buyuring va johillardan yuz 
o‘giring» (A’rof surasi, 199-oyat); 
«Mo‘min va mo‘minalar bir-birlariga do‘stdirlar. Ular yaxshilikka buyuradilar, 
yomonlikdan to‘xtatadilar» (Tavba surasi, 71-oyat); 
«Bani Isroil orasidan kofir bo‘lgan kimsalar Dovud va Iso ibn Maryam tilida 
la’natlangandirlar. Bunga sabab ularning qilgan isyonlari va tajovuzkor 
bo‘lganlaridir. Ular bir-birlarini qilgan noloyiq ishlaridan qaytarmas edilar. Bu 
qilishlari naqadar yomon ish» (Moida surasi, 78-79-oyatlar); 
«Ayting,  (Bu Qur’on) Parvardigoringiz tomonidan (kelgan)  haqiqatdir. Bas, 
xohlagan kishi imon keltirsin, xohlagan kimsa kofir bo‘lsin» (Kahf surasi, 29-
oyat); 
«Bas, siz o‘zingizga buyurilgan ishni (ya’ni, haq dinga da’vat qilishni) yuzaga 
chiqaring» (Hijr surasi, 94-oyat); 
«Bu gunoh ishdan qaytargan zotlarga najot berdik va zolim kimsalarni 
itoatsiz bo‘lganlari sababli qattiq azob bilan ushladik» (A’rof surasi, 165-oyat), 
deb aytgan. 
185/1. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Kimki 
nojo‘ya, yaramas ishni ko‘rsa, qo‘li bilan o‘zgartirsin. Agar unga qodir bo‘lmasa, tili bilan 
o‘zgartirsin. Agar unga ham qodir bo‘lmasa, qalbi bilan o‘zgartirsin. Mana shu 
(uchinchisi) imonlarning zaifidir», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
186/2. Ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Mendan oldingi 
ummatga Alloh taolo biror payg‘ambarni yuborsa, ummati ichida uning izdoshlari va 
ashoblari bo‘lib, uning sunnatiga amal qilib, buyruqlariga bo‘ysunishar edi. Ulardan keyin 
o‘rinbosarlar kelib, o‘zlari qilmagan narsani (xalqqa) so‘zlab va buyurilmagan ishlarni 
(o‘zlari) qilar edi. Kimki ularga qo‘li bilan jihod qilsa, u mo‘mindir. Kimki ularga tili bilan 
jihod qilsa, u ham mo‘mindir. Kimki ularga qalbi bilan jihod qilsa, u ham mo‘mindir. 
Lekin bu (uchinchisining) ortida xantal urug‘icha ham imon yo‘qdir», dedilar. Imom 
Muslim rivoyatlari. 
187/3. Abulvalid Uboda ibn Somitdan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Rasululloh (s.a.v.)ga 
osonligu qiyinchilikda, rohatda-yu kulfatda, bizdan boshqani ortiq ko‘rilsa ham, ishlarni 
o‘z ahliga topshirib tortishmaslikka bay’at qildik. Lekin Alloh tomonidan va o‘zingiz 
tomondan uning kofirligiga ochiq-oydin hujjat borligi ko‘rilsa, unday emas. Va yana 
malomatchining malomatidan Alloh yo‘lida qo‘rqmasdan qaerda bo‘lsa ham, haqni 
aytishga ham bay’at qildik». Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
188/4. No‘‘mon ibn Bashirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Alloh man 
qilgan narsalardan saqlanuvchi va uni tortinmay qilib yuruvchining misoli xuddi bir 
jamoaga o‘xshaydi. Ular kemani minishda qur’a tashlashadi. Ba’zilari hissasiga tepa 
qismi va ba’zilariga past qismi tushadi. Past qismidagilar suv olish uchun tepadagilar 
oldidan o‘tadilar. (Bundan ozorlanib) «Agar biz suvdan o‘z nasibamizni olish uchun 
pastdan teshib olsak, tepamizdagilarga ozor bermas edik», deyishardi. Agar tepadagilar 
pastdagilar xohlagan narsani shundayicha qo‘yib qo‘ysalar, barchalari halok bo‘lishadi. 
Agar ularni bu fikrlaridan to‘xtatishsa, o‘zlari ham, qolganlari ham najot topishadi», 
dedilar.  Imom Buxoriy rivoyatlari. (Agar kishi o‘zi solih bo‘lib, ahli va bolalari hamda 
unga ergashuvchilar shariatga xilof ishni qilishsa, barchalari Allohning azobiga barobar 
doxil bo‘lishadi. Chunki kemaga tushganning joni bir-da ... - tarj.) 
189/5. Ummu Salama Hind binti Abu Umayya Huzayfadan (r.a.) rivoyat qilinadi. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
49
Rasululloh (s.a.v.): «Sizlarga amirlar boshliq qilinadi. Sizlar ularning ba’zi amallarini 
shariatga muvofiq va ba’zisini muxolif topasizlar. Kimki ularni yomon ko‘rsa, o‘zini 
oqlabdi. Kimki ularni inkor qilsa, omonda bo‘libdi. Lekin kimki ular qilayotgan ishlarga 
rozi bo‘lib ergashsa (gunohkor bo‘libdi)», deganlarida, sahobalar: «Ey Allohning rasuli, 
unday bo‘lsa, ular bilan urushaylikmi?» deyishdi. Rasululloh (s.a.v.): «Yo‘q, modomiki, 
oralaringizda namozni qoim qilishar ekan (urushmanglar)», de dil ar. Imom Muslim 
rivoyatlari. 
(Ya’ni, kimki qalbi bilan karih ko‘rib, qo‘li va tili bilan inkor qilishga qodir bo‘lmasa, 
gunohlardan o‘zini oqlab, vazifasini ado qilibdi. Kimki toqati yetganicha inkor qilsa, bu 
gunohlardan omonda bo‘libdi. Endi kimki ularning amallaridan rozi bo‘lib, ularga 
ergashsa, gunohkor bo‘libdi.) 
190/6. Ummul Hikam Zaynab binti Jahshdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) 
bu onamiz huzurlariga qo‘rqqan va tashvishlangan holatda kirib kelib: «La ilaha illalloh 
(taajjublanilganda shunday deyiladi), yaqinlashib qolgan yomonlikdan arablarning holiga 
voy. Bu kunda Ya’juj va Ma’juj to‘sig‘idan mana shuncha ochilgandir», deb bosh barmoq 
bilan uning yonidagi ishora barmoqlarini xalqa qilib ko‘rsatdilar. Shunda bu onamiz: «Ey 
Allohning rasuli! Oramizda solihlar bo‘lsa ham, (ana shu kunda) halok bo‘lamizmi?» 
deganlarida, u zot: «Ha, qachonki, yomon ishlar ko‘payib ketsa (yaxshilar ko‘p bo‘lsa 
ham, umumiy halokat yuzaga keladi)», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
191/7. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Yo‘l bo‘yida 
o‘tirishdan saqlaninglar», deganlarida, sahobalar: «Ey Allohning rasuli, buning chorasi 
yo‘qdir. Chunki biz o‘tirib suhbatlashamiz», deyishdi. Rasululloh (s.a.v.): «Agar bunga 
ko‘nmasangizlar, o‘tiringlar-u faqat yo‘lning haqqini ado etinglar», dedilar. Sahobalar: 
«Ey Allohning rasuli! Yo‘lning haqqi nima?» deyishganida, Rasululloh (s.a.v.)  «Ko‘zni 
nomahramlarga qaratishdan tiyish, o‘tuvchilarga aziyat bermaslik, salomga alik olish, 
yaxshilikka buyurib, yomonlikdan qaytarish», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
192/8. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) bir kishining qo‘lida 
tilladan bo‘lgan uzukni ko‘rib, uni yechib oldilar-da, uloqtirib yubordilar. Va: «Sizlardan 
biringiz bilib turib olovdan bo‘lgan cho‘g‘ni taqib oladi-ya», dedilar. Rasululloh (s.a.v.) 
ketganlaridan keyin odamlar haligi kishiga: «Uzugingni olib, undan boshqa yo‘l bilan 
foydalangin», deyishganida, bu kishi: «Yo‘q, Allohga qasamki, Rasululloh (s.a.v.) 
uloqtirgan narsani hecham olmayman», dedi. 
193/9. Abu Said Hasan al-Basriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Oiz ibn Amr (r.a.) 
Ubaydulloh ibn Ziyodning huzuriga kirib: «Ey o‘g‘ilcham, men Rasululloh (s.a.v.)dan 
eshitganman. Albatta boshliqlarning yomoni qo‘l ostidagilarga ozor yetkazadiganidir. Sen 
ana shunaqa bo‘lishdan chetlangin», dedilar. U: «O’tirgin, sen Muhammad 
alayhissalomning kichik (ya’ni, elakdan o‘tkazilmagan) sahobalaridansan», dedi. U zot 
esa: «Ularning kichigi bo‘lganmi? (Sahobalarning hammalari sof bo‘lishgan), balki 
ulardan keyin va boshqalarda kichigi, degan narsa paydo bo‘lgan», dedilar. Imom 
Muslim rivoyatlari. 
(Alloh sahobalardan rozi bo‘lsin, ularning barchalari sof edilar. Imom Husanning 
qotillari Ubaydulloh Ibn Ziyoddek zolimning oldida ham haqni gapirishdan hech narsa 
to‘xtata olmas edi... -Tarj.) 
194/10. Huzayfadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Mening jonim Uning 
qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, yaxshilikka buyurib, yomonlikdan qaytaringlar. Bunday 
qilmaydigan bo‘lsangizlar, Alloh taolo sizlarga bir baloni yuboradi. So‘ngra duo 
qilsangizlar, duolaringiz qabul qilinmaydi», dedilar. Imom Termiziy rivoyatlari. 
195/11. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Jihodlarning 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy