Abul Ixlos Hasan al-vafoiy shurunbiloliy abu Zayd shibliy nurul izoh

www.ziyouz.com kutubxonasi 
123
shukronasini tashqi ko‘rinishda ham ko‘rsatib o‘tganlar. Doimo chiroyli va pokiza kiyimlarda 
yurganlar. Bu haqda ham zamondoshlari guvohlik berib ketganlar. Shunday baland maqomga erishgan 
zot nihoyatda tavozeli, xokisor, kamtar bo‘lgan ekanlar. Ma’lumki, kishiga Alloh taolo fazilat berib, u 
qanchalik baland maqomga ko‘tarilsa, uiing hasadgo‘ylari ham shunchalik ko‘payadi. 
Imomimiz esa o‘shanday hasadgo‘ylarni ko‘rganlarida: "Bizlarni yomonlagan kishilarning gunohini 
Alloh kechirsin, bizlarni yaxshi ko‘rganlarni Alloh rahmat qilsin", deb duo qilar ekanlar. Ya’ni, 
yomoilikka yomonlik bilan javob qilmas ekanlar. 
Yana bir misol: halolni haromdan ajrata olmaydigan, o‘zi kambag‘al, bechora bo‘lsa ham, 
kalondimog‘, birovlarga ozor yetkazadigan kishilar bo‘ladi. Imomimizning ham bir qo‘shnilari bor 
ekan. U Alloh taolo harom qilgan ichkilikka giriftor, har kecha mast ekan. Imomi A’zam sha’nlariga 
hajvlar aytar, baqir-chaqir qilib, u zotga ozor berar ekan. Imomimiz toqat bilan uning haqoratlarini 
eshitaverar ekanlar. Ittifoqo, bir kuni qo‘shnining xonadonidan odatdagi baqir-chaqir, so‘kinish, 
haqorat sasi kelmay qolibdi. Imomimiz xavotirlanib, xabar oldiradilar. Ma’lum bo‘lishicha, qo‘shnisi 
badxulqligi tufayli mirshablar qo‘liga tushib, hibsga olinibdi. Imomi A’zam uni Xudo jazolabdi, deb 
qo‘ya qolmasdan, darhol amirning huzuriga boribdilar. Mening bir ayolmand kosib, kambag‘al 
qo‘shnimni qandaydir ayb bilan zindonband qilibdilar. 
O’sha qo‘shnimni ozod qiling, unga mening o‘zim kafilman, deb iltimos qilibdilar. Kufaning amiri, 
albatta, Imomi A’zamning kim ekanini bilar edi. Shuning uchun u kishining hurmatidan nafaqat 
badxulq qo‘shnini, balki keyingi ikki kun davomida hibsga olinganlarshshg hammasini qo‘yib 
yuboradilar. 
Shundap so‘ng u qo‘shniga Xudo insof beradi. U zindondan to‘g‘ri Imomi A’zamnnnghuzuriga 
keladi. Tavba qilib, Imomimizga shogird bo‘ladi. . 
Imomi A’zamning masala bobida beqiyos bo‘lganliklariga yana bir misol. Bu misol Imomimiz 
yashagan davr uchun ancha mushkul edi. Kufada bir ayol egizak farzand ko‘ribdi. Egazaklar bir-
birlariga bellaridan yopishgan holda tug‘ilibdilar. Hozir bundaylarni Siyom egizaklari deb atay1ilar. 
Biroz fursat o‘tgach, o‘sha ikki chaqaloqdan birining ajali yetib o‘ladi, ikkinchisi esa tirik. Agar bu 
holat bizning zamonda ro‘y bersa, darhol jarrohlar aralashib, masalani nashtar bilan hal qilib qo‘ya 
qoladilar. Lekin 1300 yil avval bo‘lgan voqea haqida ketyapti. Xullas, hamma hayron. O’likni qabrga 
qo‘ymoqchi bo‘lsalar, uning tirik sherigi bor. Ko‘mmasalar... 
Shunda hech kim jo‘yali bir javob aytolmagan mazkur masalaga Allohning ilhomi bilan Imomi 
A’zam javob qiladilar. U kishi, bu o‘lgan bola ko‘miladi, lekin shundoq ko‘miladiki, tirik bola yerning 
ustida qoladi, deydilar. Xuddi shunday ko‘madilar va Allohning qudrati bilan sanoqli kundan so‘ng yer 
o‘sha marhum farzandni tirik farzanddan ajralib oladi. Tirik bolaning hayoti mana shunday saqlab 
qolinadi. Keyin uni Imomi A’zamning o‘g‘li deb ataydilar. Imomimizning bu "o‘g‘li" uzoq yillar umr 
ko‘radi. 
Kufa viloyati va shahrining hokimi Ibn Hubaya Imomi A’zamga Kufa viloyatiga qozi bo‘lishini 
taklif qiladi taklifimni qabul qilmasangiz, zindonband bo‘lasiz, sizni har kuni o‘n darra uradilar, deb 
tahdid qiladi. Shunda lmomi A’zam, rahmatulloha alayh: "Allohning oxirat diyoridagi azobidan bu 
dunyodagi hokimning azobi yengil bo’ladi, men roziman", deydilar. 
Imomi A’zamni zindonband qilganlaridan so‘ng o‘n kun shomida hoklmning huzuriga olib borar 
ekailar. Hokim u zotdan: "O’ylab ko‘rdingizmi, endi qozi bo‘lishga rozimisiz" deb so‘rar ekan. Rad 
javobini eshitgach, g‘azablanar, yana o‘n darra urishga buyurar ekan. 
Imomimiz kaltaklanib, zindonga qaytganidan so‘ng yig‘lar ekanlar. Hamxonalari bu holatdan 
hayron. Nihoyat, Imomimizdan nega bunday qilayotganlarini so‘rashga jur’at qilibdilar. Axir sizga 
lavozim bermoqchilarku, uni tezroq qabul qiling, shu azoblardan qutuling, deyishibdi. Shunda Imomi 
A’zam rahmatullohi alayh: "Men kaltak zarbidan yig‘layotganim yo‘q. Onamga rahmim kelganidan 
yig‘layapman. U kishi mening zindonga tushganimdan, kaltaklanayotganimdan boxabarlar. Onam 
qanday chidayaptilar ekan! Meni mana shu narsa yig‘latyapti", degan ekanlar. Shu tariqa o‘n kunni 

Nurul Izoh 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
124
azobda o‘tkazibdilar. O’n birinchi kunga o‘tar kechasi hokimning tushiga janob Rasululloh, sollallohu 
alayhi va sallam, kiribdilar. Payg‘ambarimiz hokimga: "Mening sunnatimni tiriltirib, dunyoga 
yoyayotgan zotni zindonga olib qilishdan qo‘rqmaysanmi?" deb tanbeh berdilar. Hokim tong otishi 
bilanoq, shaxsan o‘zi zindonga kirib, Imomi A’zamdan, rahmatullohi alayh, uzr so‘rab, u zotni ozod 
qildi. 
Zindondan ozod bo‘lganlaridan keyin imomimiz Kufani tark etib, Makkai mukarramaga ketadilar 
va bu muborak shaharda o‘n yillar davomida istiqomat qildilar. Bu zotning hayotlaridan yana bir nuqta 
— yetmish yillik hayotlarida ellik besh marta haj ibodatini ado qilganlar. Demak, Imomimiz nafaqat 
Kufadagi, balki Makkai mukarrama va Madinai munavvaradagi ulamolarning suhbatlaridan ham 
bahramand bo‘lganlar. 
Bizlarga ming yillar davomida Imomi A’zam mazhabida ta’limot berildi va shunga binoan bu 
ta’limotga ota-bobolarimiz amal qilib keldilar, biz ham amal qilmoqdamiz. Alloh taoloning 
buyruqlarida qoim bo‘lib, Imom A’zamning mazhablarida bo‘lishimiz har birimiz uchun bir xayriyat, 
yaxshilik ekanini yaxshi anglab olsak, hammamiz uchun ham foydali bo‘ladi. 
Abu Yusuf va Imom Muhammad (ularni "Sohibon" deyishadi) hamda Imom Zufar kabi ko‘plab 
zabardast olimlar Imomi A’zamdan fiqh ilmini o‘rganadilar. 
Abu Hanifaning "Al-Fiqh al-akbar", "Usmon al-Buiyga taqdim etilgan risola, "Al-olim va al-
mutaallim", 'Ar-Raddu alal-Qadariya" kabi asarlari mavjud. 
Imomi A’zam hijriy 150 yili yetmish yoshlarida Bag‘dodda vafot etganlar. 
Abu Hanifa shahardagi Hizaron qabristoniga dafn s.ilinadi. Olimning Bag‘doddagi masjidi 
mashhurdir. Masjidning juda qimmatli va noyob kitoblarga boy bo‘lgan sutubxonasi mavjud. 
Allohtaolo mazhabboshimiz hazrati Imomi A’zam Abu Qanifaga, rahmatullohi alayh, ulug‘ rahmati 
ila marhamat qilsin! Islom diniga va bizga qilgan beqiyos xizmatlari uchun ul zotga eng go‘zal tuhfalar 
in’om aylasin. Omin! 
"Imomi A’zam — buyuk imomimiz " kitobidan olindi.