Abuzalova M

Antroposentrik tilshunoslik o`zbek lisonshunosligi uchun nisbatan 
yangi, jahon tilshunosligi uchun esa kamida ikki yarim asrlik tarixga ega 
bo`lgan yo`nalish hisoblanadi. 
“Antroposentrizm” so`zi yunoncha anthropos–odam hamda lotincha 
centrum–markaz ma’nosini bildiruvchi so`zlar birikuvidan hosil bo`lgan
3
. 
Antroposentrizm termini dastlab qadimgi yunon falsafasining ”Inson 
koinot markazidir” degan g`oyani ilgari suruvchi qarashiga nisbatan
qo`llanilgan bo`lib, bu g`oya, ayniqsa, o`rta asrlarda Yevropada keng 
tarqaldi
4
. 
Hozirgi vaqtda tilshunoslikning yetakchi paradigmalaridan biri sifatida 
tan olinayotgan antroposentrizmning ildizlari V.fon Gumboldt hamda 
2
Sayfullayeva R., Mengliyev B., Boqiyeva G., Qurbonova M., Yunusova Z., Abuzalova M. Hozirgi o`zbek adabiy tili. 
Darslik. – T.: Fan va texnologiya, 2010. – 403 b. 
3
http // ph.ras.ru// elib 0215 html: Новая философская энциклопедия. 
4
Пименова М.В., Кондратьева О.Н. Концептуальные исследования. Введение. – М.: Флинта, 2014. – С. 8. 

---

14 
L.Vaysgerberning nazariy qarashlaridan oziqlandi
5
.
Antroposentrik 
paradigmaning shakllanishi til egasi – so`zlovchi shaxs omilini tadqiq
etish bilan bog`liq. Demak, mazkur yo`nalishning tadqiq yo`nalishi 
mohiyatida 
“til–shaxs–nutq” dixotomiyasi turadi. Antroposentrik
paradigma tilni immanent tarzda, ya’ni o`z egasidan ayro holda tadqiq
etishga antipozitivistik qarashlarning yuzaga kelishi natijasida shakllandi
6
. 
Jahon tilshunosligida matnni antroposentrik paradigma asosida o`rganish, 
asosan, lingvistik semantika, lingvokognitologiya, psixolingvistika,
lingvokulturologiya, pragmatik tilshunoslikka oid tadqiqotlarda ko`zga
tashlanadi. 
Substansial yo`nalishning asosiy samarasi tilning tizimli hodisa
ekanligini isbotlashdan iborat bo`lgan bo`lsa, antroposentrik paradigmada 
inson asosiy o`ringa chiqariladi, til esa inson shaxsini tarkib toptiruvchi 
bosh unsur deb qaraladi. Zero, rus adibi S.Dovlatov to`g`ri ta’kidlaganidek:
“Inson shaxsiyatining 90 foizini til tashkil etadi”. Shu bois ”inson
aqlini, insonning o`zidan, tildan va nutq yaratish hamda nutqni idrok
qilish qobiliyatidan tashqarida tasavvur etib bo`lmaydi”.(V.A.Maslova) 
Til, uning nutqiy voqelanishi, inson omilida tilning ahamiyati serqirra 
hodisalar bo`lib, aslida, yuqorida qisman sharhlab o`tgan yo`nalishlarimiz 
til mohiyatiga turlicha yondashuvlarning natijasidir. 
Qo‘lingizdagi mazkur kitob mavjud darslik va qo‘llanmalardan yangi – 
milliy grammatik talqinlarga uyg‘unligi bilan ajralib turadi. Ushbu darslik 
nafaqat o‘rta va oliy ta’lim tizimida amalda bo‘lgan dasturlar bilan uyg‘un, 
balki “Tilshunoslikka kirish” o‘quv fani oldida turgan muhim vazifani –
kitobxon toliblarni yangicha grammatik talqinlarning asosiy atamalari, 
tushunchalari, tahlil usullari bilan tanishtirishni – ularni yangi tilshunoslik
dunyosiga olib kirishni bajarishga, milliy grammatik talqinlar orqali 
5
Маслова В.А. Лингвокультурология. – М.: Acаdemia, 2001. – С. 17; Маҳмудов Н. Тилнинг мукаммал тадқиқи 
йўлларини излаб ... // Ўзбек тили ва адабиёти. – Тошкент, 2012. – № 5. – Б. 3-16; Пименова М.В., Кондратьева 
О.Н. Концептуальные исследования. Введение. – М.: Флинта, 2014. – С. 8. 
6
Нурмонов А. Танланган асарлар. 3 жилдлик. – Тошкент: Академнашр, 2012. 3-жилд. – Б. 262-263.; Сафаров Ш. 
Прагмалингвистика. – Тошкент: Ўзбекистон миллий энциклопедияси , 2008. – Б. 35. 

---

15 
ziyolilar ongidagi milliy tafakkur tarzi va mafkura ko‘chatlarini 
sug‘orishga ham xizmat qiladi.
Darslikni 
mukammallashtirishga 
qaratilgan 
o‘rinli taklif va 
mulohazalarni mualliflar mamnuniyat bilan qabul qiladilar.