Abyssal-abissal

KOPЫTNЫE — Ungulates Tuyoqlilar—tutash panjali oyoqlari Yer yuzida yurishga moslashgan ut bilan oziklanuvchi sutemizuvchilar; ko‘pchilik shakllarida tuyoq bor.


KORA VЫVETRIVANIYA — BARK
WEATHYERING Nurash pusti — churuqlikda nurash omillarining ta’sirida tub jinslar o‘zgarishidan hosil bo‘lgan t. j. lari. Eng qalin N. p. tekislangan yuza vujudga kelayotganda hosil bo‘ladi. Platformalar poydevoridagi N. p. ko‘pincha bush sementlashgan yotqizilardan iborat bo‘lib, tarkibida neft va gaz konlari topilishi mumkin. O‘rta Osiyo xududlarida ko‘p xolda N. p. jinslarida alunit va boksit uchraydi. N. p. t. j. larining paydo bo‘lishida tanaffuslarni anik belgilab bYeradi.


ZEMNAYA KORA — EARTH'S CRUST Yer po‘sti. Uni kjoridan atmosfYera va gidrosfYera, pastdai Moxorovichich yuzasi chegaralab turadi. E. p. xakidagi dastlabki fikrlar XIX asrda Kant va Laplas tomonidan aytilgan. Ularning fikricha, Yer olovsimon suyuk moddalardan tuzilgan bo‘lib, magmaning sovishi iatijasida ustki yupka kiem i paydo bo‘lgan. Bu tushuncha XX asr boshlarigacha hukm surdi. Xozirgi vaqtda E. p. har xil cho’kindi, metamorfik va magmatik t. j. laridan iborat bo‘lib, bir necha yirik qatlamlarga bo‘linadi. E. p. o‘rtacha zichligi 2,8 g/sm8 ga teng, kalinligi esa xar xil 20 km dan to 80 km gacha.


KURUNLIK va okeanlar E. p. Tuzilishi, qalinligi va tarkibi bilan
farq qiladi. SHuning uchun ham
geologiyada E. p. ning bir necha turi mavjuddir (kit’alar, okeanlar
E. p.) Kit’alardagi E. p. Tuzilishi juda
murakkab bo‘lib, bir necha «qatlam»
dan iborat. YUqori qatlamning qalinligi 10—30 km ga teng, granit,
gneys, slanetslardan tashkil topgan
bo‘lib, aslida uni V. V. Belousov
«granitog‘neys» qatlami, deb to‘g‘ri
nomlagan. Bu qatlamda ko‘ndalang
seysmik to‘lqinlarning o‘rtacha tezligi 5,5—6 km/sek. «Granitog‘neys» qatlamining tagida salinligi har xil
bo‘lgan «bazalt» qatlami uchraydi.
Uning Tuzilishi .Vm juda murakkab
rang-barang metamorfik magmati
jinslardan iboratdir. T. j. larining o‘rtacha tarkibi bazaltlarga
_to‘g‘ri kelgani uchun bu qatlam «bazalt kotlami» deyiladi seysmik to‘lqinlarning o‘rtacha tezligi 6,5—7,8 km/sek ga teng. E. p. ning okean ostndagi qismi faqat bazalt qatlamdan (cho’kindi
jinslardan tash hari) tashkil topgan. Uning kalinligi 30 km ga etishi
mumkin. Kuruklikdagi ko‘pgina dengiz havzalarnning E. p. Tuzilishi
okeanlarnikiga o‘xshashligi keyingi
yillarda aniqlandi (Qora dengiz,
O‘rta Yer dengizi). Kit’alarda E. p.
ning kalinligi okean tubiga nisbatan o‘zgaruvchan: pasttekisliklarda
25—50 km , torli rayonlarda 40—80
km. CHuqukliklardagi E. p. xususiyatlari buyicha xar xil tektonik o‘lkalar va viloyatlarga ajratiladi (mae., turli yoshdagi burmalangan tog‘ o‘lkalari, turg‘un platformalar, okean tublari va b.). Yirik tektonik zonalar E. p. turli taraqqiyot bosqichlarini aks ettiradi.
E. p. bundan taxminan 2,8—3,5
mlrd. yil mukaddam nihoyatda yupka,
juda shiddatli x.araqatda bo‘lgan.
Buning oqibatida ko‘p Yerlarda burmalanish va tog‘ tizmalari vujudga kelgan. So‘ngra E. p. kalinlash a borib,
dastlabki osoyishta maydonlar —
platformalar vujudga kelgan. Bu
platformalar tobora kengayib, ular
o‘rtasidagi harakatchan maydonlar
kamaygan. 20 mln. yil mutsaddam tektonik aktivlik davri yana boshlandi-yu, turgun platformalarda ham ikkilamchi tog‘lar hosil bula boshlaydi. Mae., xozirgi eng baland tog‘lar —Tyan-SH an, Pomir, Ximoloy va b.shu tarifa vuj udga kelgan. Demak,burmalanish jarayonlari tog‘ va magma x,osil bo‘lishi, zilzilalar, shuningdek foydali qazilmalarning tarqalishi E. p. taratssiyoti bilan uzviy
bog‘lik. So‘nggi yillarda butun dunyo
yuqori mantiya loyihasi asosida E.
p. Tuzilishi va taraadiyotini o‘rganishga kirishdi. Jumladan O‘rta
Osiyoda 1967 yildan bYeri ana shunday
ishlar olib borilmoqda.
E. p. tarixi, rivojlanishi, o‘zgarishini chuqurroq bilish uchun uning
kimyoviy tarkibini tadsits etishning
ahamiyati qatta. Yer govori qismining
tarkibi taj riba orsali, chuqur qismlarining Tuzilishi esa ulardan otilib chiqqan vulkan va otqindi jinslarning tarkibini tadqiq etish yuli bilan o‘rganiladi.Akademik A. E. FYersman ma’lumotiga ko‘ra E. p. kimyoviy tarkibining 98,19% ini 9 element (kislorod 49,19%, kremniy — 26,0% ,alyuminiy.

7,45%, temir —4,20%,	kalsiy —
9,25%,	natriy —2,40%, magniy —
2,35%, vodorod — 1%, kaliy —2,35% ), 1,87% ni esa bosh ^a elementlar tash ­
kil qiladi.