Abyssal-abissal

POLEVЫE SHPATЫ — FIELD SPARS Dala shpatlari—litosfYeraning yuqori qismidagi eng ko‘p tarqalgan jins hosil qiluvchi m-llar. Ular Yer pusti massasining 50% va magmatik t.j. lari xajmining 60% ini tashkil etadi, shuning uchun magmatik t.j larini tasnif qilishda asosiy rolni uynaydi. Ko‘pchilik D. sh. lari uchlik sistemaga
kiradi, ya’ni albit, ortoklaz (mikroklin, sanidin) va anortitdan iborat. Ortoklaz, albit va anortit deyarli sof .xolda uchramaydi. Balki birbirlari bilan turli munosabatdagi
qattits sorishmalar hosil qiladi.
D. sh. larida ikkita izomorf — albit (Av) —ortoklaz (Og) va albit (Av) = anortit (Ap) qatorlari ajralib turadi. Birinchi qator m-llar tarkibida anortitning miqdori 10% Dan oshmaydi, ikkinchi qator m-llarida esa ortoklaz 10% ga etmaydi. Birinchi qatordagi m-llar ishqorli kaliy-natriyli D. sh., ikkinchisi — kalsiyli deyiladi.
A l b i t — ortoklazning uzluksiz
qatori faqat yuqori xaroratda vujudga keladi, past haroratda esa aralashma parchalanib, pYertit hosil bo‘ladi.
Kaliy-natriyli D. sh. lari t. j .
larining tarkibi va kelib chiqishi
sharoitga qarab, turli xil bo‘ladiYUqori haroratda hosil bo‘ladigan kaliy-natriyli D. sh.— sanidin, anortoklaz, past haroratda vujudga kelgani esa ortoklaz va mikroklindan iborat.
Bu guruts dala shpatlari monokli»
(ortoklaz, sanidin) va triklin (mikroklin, anortoklaz) singoniyasida
kristallanadi. Ulanish yuzasi (001)
va (010) buyicha yaxshi rivojlangan.
Rangi: rangsiz, pushti, ok, sarg‘ish,
havorang (amozonit). Sanidin, anortoklaz effo‘ziv jinslarda liparit
va traxitda, mikroklin va ortoklaz
esa intruziv granit, sienit va boshqalar tarkibida asosiy o‘rin egallaydi.


POLEZNOE ISKOPAEMOE — MINERAL RESOURCE Foydali qazilma — xalq xo’jaligida ishlatiladigan m-llarning Yer pustidagi tabiiy yig‘indisi F. s. lar qattits, suyus va gaz xolda bo‘ladi. F. s. ma’dan konlari shartli ravishda bir necha guruxga bo‘linadi: 1) sof metallar, rangli, noyob va radioaktiv mstallar xamda kamyob Yer elementlari sazib olinadigan konlar;
2) kimyo xom ashyosi (har xil tuz, gips,
barit, oltingugurt, fosforitlar,
apatit) issiqqa chidamli, elektrotexnika pezooptik, issiq va ovoz o‘tkazmaydigan, kislotaga va ishsorga chidamli xomashyolar, surilish matYeriallari, kimmatbaxo, ishlov bYeriladigan va texnik toshlar sazib olinadigan konlar; 3) neft, yonuvchi gaz, toshko‘mir va qo‘ng‘irkumir, torf, yonuvchan slanets sazib olinadigan konlar. Hosil bo‘lish sharoitiga ko‘ra, ular cho’kindi, magmatik, kontakt — metasomatik va metamorfik turlarga bo‘linadi. Bu foydali qazilmalarning ko‘pchiligi O‘zbekistonda bor.Mae., Fargona neft konlari, Olmaliq metall konlari va s. k.