«Adabiyot» -sinflar uchun «A» «B» Mavzu: adabiyot so‘z san’ati

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu:

O‘zbek adabiyotida she’riy ertak-dostonlar yaratish tajribasi boy tarixga ega. Folklor asarlarini, ya’ni xalq orasida og‘izdan og‘izga o‘tib, keng tarqalgan ijod namunalarini shoirlarimiz tomonidan o‘z dunyoqarashi va zamonasiga mos ravishda qayta ishlab, she’riy shaklga solish an’anasi Furqat, Abdulla Avloniy, Elbek, Qudrat Hikmat, Zafar Diyor kabi shoirlar ijodida uchraydi. Bu adabiy janrda, ayniqsa, Hamid Olimjon yuksak mahorat ko‘rsatgan. Uning 30-yillarda yaratilgan «Oygul bilan Baxtiyor», «Semurg‘ yoki Parizod va Bunyod» kabi ertak-dostonlari yosh kitobxonlar o‘rtasida juda mashhurdir. o‘z do‘sti kabi Maqsud Shayxzoda ham xalqimiz o‘rtasida keng yoyilgan «Iskandar Zulqarnayn» ertagini adabiy jihatdan qayta ishlab, uning tarbiyaviy ahamiyatini kuchaytirib, she’riy shaklga soladi.

Milodgacha, ya’ni yangi kalendar bo‘yicha hisoblangan hozirgi ikki ming yillik tarixga qadar bo‘lgan davrlarda qadim Yunonistonda Aleksandr Makedonskiy nomli buyuk bir shoh-fotih o‘tgan. U juda ko‘p mamlakatlarni bosib olib, u yerdagi barcha moddiy va ma’naviy boyliklarni talagan, odamlarni qul qilgan. U uzoq janglar qilib, hozirgi o‘rta Osiyo yerlarini ham o‘ziga bo‘ysundirgan.

Uni, Yunonistondan bo‘lgani uchun, O‘rta Osiyo xalqlari Iskandar Rumiy deb ham ataganlar. Bu jahongir haqida turli rivoyat va ertaklar to‘qiganlar. O‘sha ertak va rivoyatlar Nizomiy Ganjaviy, Xisrav Dehlaviy, Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy kabi ulug‘ Sharq shoirlari ijodiga ham o‘ziga xos ta’sir ko‘rsatganki, u haqda og‘zaki afsonalar qatori mazkur adiblarning teran falsafiy dostonlari ham yaratilgan.

Maqsud Shayxzoda aynan xalq tomonidan berilgan sifat — «Iskandar Zulqarnayn», ya’ni shoxli Iskandar haqidagi rivoyatni o‘rganib, uni g‘oyaviy va badiiy jihatdan boyitib she’riy doston yaratadi.

Unga ko‘ra Iskandarning boshida shoxi bor ekan. Uni hech kim bilmas ekan. Qaysi sartarosh sochini olsa, ertasiga gumdon qilinar ekan. Oxiri ish shungacha boribdiki, mamlakatda sartarosh qolmabdi. Oxirgisini olib kelibdilar...

Iskandar unga debdi:

— «Ustarangni tayyorla,

Sochlarimni qirq — tashla,

Ehtiyot bo‘l ham jiddiy!»

So‘ngra ochsa qalpoqni

Sartarosh nima ko‘rdi:

Yorilib ketdi o‘ti —

Boshda ko‘rdi qo‘sh shoxni.

Iskandar unga dedi:

–«o‘ldirmayman seni man,

Yolg‘iz qolding yurtda san,

(Rostakam u toq edi),

Biroq tiling tiymasang,

Ayta ko‘rsang sirimni,