Adabiyotining xususiyatlari

 

---

8 
1.2. Xitoy adabiyoti tarixining bosqichlari 
Qadimgi Xitoy adabiyoti tarixi, binakor adabiyot tarixlari orasida muhim o'rniga ega. 
Bu tarixning asosiy bosqichi Xitoy yozma adabiyoti va falsafa tarixidir. Tarixiy 
ma'lumotlar asosida, Xitoy yozma adabiyoti M.O. ilga etilgan 2 ming yildan ko'p vaqt 
davomida yaratilgan bo'lib, zamonaviy adabiyotlarga ham talqin qilgan. 
Qadimgi Xitoy adabiyoti tarixini muhokama qilishda, bir necha davrlar ko'pincha 
rag'batlantiriladi. Shunga misol: Zhou dinastiyasining davri (1046-256 yillar), Qin 
dinastiyasi (221-206 yillar), Han dinastiyasi (206-220 yillar), Sui dinastiyasi (581-618 
yillar) va Tang dinastiyasi (618-907 yillar). 
Qadimgi Xitoy adabiyoti tarixi bosqichlari shunlardan iborat bo'lishi mumkin: 
Qadimgi Xitoy adabiyoti tarixining boshlanishi: 2 ming yildan avvalgi davrlar (Shang, 
Zhou) va Chunqiu va Zhanguo davrlari (M.Ö. 770-221) 
Qin va Han dinastiyalarining davri (M.Ö. 221 - MS 220) 
Wei, Jin, Nanbeichao, Sui va Tang dinastiyalari davri (MS 220 - 907) 
Song, Liao, Xia va Jin dinastiyalari davri (907-1279) 
Yuan va Ming dinastiyalarining davri (1271-1644) 
Qing dinastiyaning davri (1644-1911) 
Bu davrlarning har birida Xitoy yozma adabiyoti va falsafasi o'zgarishlarga uchragan, 
shuningdek, ta'lim va ilmiy fanlarda ham o'zgarishlar ro'y berib kelayotgan
7
.Qadimgi 
Xitoy adabiyoti tarixi davomida, her bir davrda yaratilgan asarlar va shoir va yozuvchilar 
muhim ahamiyatga ega bo'lib kelganlar.Shang va Zhou dinastiyalarining davrida 
yaratilgan asarlar, odatda, yodgorliklarga yoki xarbiy qutqarish uchun yozilgan tufayli 
adabiyotlar bo'lishi bilan birga, hamda chiroqchi o'qituvchilar uchun yozilgan ilmiy 
adabiyotlar ham bo'lishi mumkin.
7
Musurmonov E, Ma Sui Ling-中国古代神话故事与传说 (Xitoy folklori. Afsona va ertaklar), Samarqand-2014, 200 b

---

9 
Chunqiu va Zhanguo davrlarida, hikmatli va diniy asarlarning yanada keng tarqalgan davr 
bo'lib, bu davrda yaratilgan "Chunqiu" yozuvchining nomi bilan mashhur tarixiy asar esa, 
xususan, muhim ahamiyatga ega bo'lgan asarlardan biridir. 
Qin va Han dinastiyalarining davrida, Xitoy adabiyoti, o'zgina so'z, o'zining o'ziga xos 
falsafa, milliy va diniy manbalarga yo'naltirilgan. Bu davrning mashhur adabiy asarlari 
arasida, "Shiji" yozuvchining nomi bilan mashhur tarixiy asar va "Huainanzi" falsafa asari 
keltirib chiqariladi. 
Wei, Jin, Nanbeichao, Sui va Tang dinastiyalari davri esa, Xitoy adabiyoti va falsafasi 
taraqqiyoti davridir. Bu davrda yaratilgan asarlarning soni yanada ko'p, shu jumladan, 
"Journey to the West", "Dream of the Red Chamber", "Romance of the Three Kingdoms" 
va "Tang Shi" kabi asarlar bu davrning mashhur asarlari hisoblanadi.Song, Liao, Xia va 
Jin dinastiyalari davri, davomi joriy Xitoy adabiyoti taraqqiyoti davridir. Bu davrning 
mashhur adabiy asarlari arasida, "The Water Margin" va "The Plum in the Golden Vase" 
kabi asarlar keltirib chiqariladi. 
Yuan va Ming dinastiyalarining davrida esa, Xitoy adabiyoti va falsafasi, ularning tarixiy, 
milliy va diniy erkinliklariga qarshi chiqishlarga olib kelgan o'zgarishlarga yo'l ochdi. Bu 
davrning mashhur adabiy asarlari arasida, "Jin Ping Mei" va "The Romance of the Three 
Kingdoms" kabi asarlar keltirib chiqariladi
8
.Qing dinastiyaning davri esa, Xitoy adabiyoti 
va falsafasi uchun o'zgarishlarni yanada tushuntirib, ushbu davrda yaratilgan mashhur 
asarlar arasida, "The Dream of the Red Chamber" va "The Scholars" kabi asarlar keltirib 
chiqaradi.
Xitoy adabiyoti tarixida uning jadal rivojlanishiga ham yordam beruvchi turli 
usullar mavjud bo'lib kelgan. Ular o'rtasida, bayonot, qasida, dastan, sher va hikoya 
shakllari kabi turli shakllar hisoblanadi. Bu shakllar o'rtasida o'zaro farqlar bo'lsa ham, 
ularning umumiy xususiyatlariga, misol uchun, tarixiy va falsafiy muvzularga oid 
bo'lishiga e'tibor qaratilishi kerak. 
8
中国文学使 (Xitoy adabiyoti tarixi) Qo`llanma Pekin-1993, 109 b

---

10 
Shuningdek, Xitoy adabiyoti tarixida diniy manbalar va falsafiy qarashlar ham muhim 
ahamiyatga ega bo'lib kelgan. Bu falsafiy qarashlar o'rtasida, Konfutsiy, Laozi, Mozi va 
Zhuangzi kabi yuqori darslik yozuvchilar va fikr mashg'ulotchilari bilan bog'liq falsafalar 
ham mavjud. 
Shu jumladan, Xitoy adabiyoti tarixi, Xitoy medeniyati va falsafasining rivojlanishini 
tushuntiradigan muhim bir manba hisoblanadi. Bu tarixning tahlili, Xitoy adabiyoti 
hamda ularning asarlarining tushuntirilishiga yordam beradi va ularni o'rganishga va 
tushunishga imkon beradi.
Bugungi kunda, Xitoy adabiyoti tarixi, turli sohalar uchun 
ahamiyatli manba sifatida qabul qilinadi. Xitoy adabiyotining tarihi asarlari, tibbiyot, 
siyosat, falsafa, diniylik, ijtimoiy muammolar va turli san'atlar kabi ko'plab sohalarga oid 
mavzularni ko'rsatadi. Xitoy adabiyoti tarixining tushuntirilishi, Xitoy tili va adabiyoti 
fanlarini o'rganuvchilar uchun muhimdir, shuningdek, ularning tahlili va yoritilishi, Xitoy 
tili va adabiyoti fanlarini rivojlantirishga ham yordam beradi. 
Xitoy adabiyoti tarixi, tarihi asarlarning ko'plab zarracha va tafsilotlari tavsiflanadi, 
shuningdek, ularning ijodiy tarixi va adabiy muqaddimalari o'rganishga imkon beradi. 
Ular o'z navbatida Xitoy adabiyoti va tilining xususiyatlarini yaxshi tushunishga yordam 
beradi. 

---

11